bugün, ‘dünya kız çocukları’ günü. istanbul uluslararası bir organizasyona ev sahipliği yapıyor. amaç, kız çocuklarının uğradığı ayrımcılığa dikkat çekmek ve insan haklarından, karşı cinsleri gibi yararlanmalarını sağlamak.

konferans salonu kalabalık. kalabalığın içinde bir grup kız, çekingen. olup biteni, sandalyelerinde kıpırdamadan izliyorlar. ilk kez böylesi bir kalabalıkla bir aradalar. onlar, kendi köylerinin cesur kızları. van’ın bahçesaray ilçesi’nde bağlı bağcılar ve akyayla köylerinden geliyorlar. köylerinde ‘lise’yi gören ilk kızlar onlar…

anlattıkları, aslında bölgenin gerçeği. erken yaşta evlendirilen onca arkadaşlarının hikâyeleri var dillerinde. babaları ve ağabeyleri okumaları konusunda destek çıkmasaydı, onların da kaderi pek farklı olmayacaktı. hatta, içlerinden z. ‘benim en az 2 çocuğum olur, köy işlerine koşardım.’ diyor.

Vanlı kızlar, İstanbul'a konferansa katılmak için geldi.

'kıza soran yok, baba razıysa kız evlendirilir'

d.z, henüz 17 yaşında. okumak, meslek sahibi olmak istiyor. şu an 12.sınıfta. yatılı okuyor. yurt olmasa okumasının imkânsız olduğunu söylüyor.

güven, aileler için cevaplanması gereken ilk soru... z., konferansa öğretmenleriyle birlikte katılıyor. o, bağcılar köyü’nden. 

“yaşadığım çevrede bu kadar sosyal alan yok. evden hasta olmadıkça, çünkü hastane var, çarşıya inemiyoruz. açıkçası, benim babam çarşıda dolaşmama sıcak bakmıyor. bir kız geçince oradaki adamların kötü sözler sarfettiğini ve benim için böyle bir şeyi istemediğini söylüyor. o nedenle izin vermiyor. bizim köyde, yurt olmazsa kızları asla okula yollamazlar. köyde kadınların arasında eğitim alan belki 1-2 kişi var. zaten okuma yazmayı da bir tek onlar biliyor.”

d.z. köylerinde kızların erken yaşlarda evlendirildiğini söylüyor. ona göre, devlet de buna 'dur' demeyerek hata yapıyor.

“genellikle 15 yaşında evleniyor kızlar. geçen yıl arkadaşım h. böyle evlendirildi. kıza sorulmuyor, babası razı gördü mü, kıza fikri sorulmuyor. devletin de bir şey yapması lâzım. 15 yaşında resmi evlilik olmuyor. kızın yaşını büyütmeye götürüyorlar. devlet bunu önlemiyor. aile, ne kadar istiyorsa kızın yaşını o kadar büyütüyorlar. bazen de dini nikâh yapılıyor. 18 yaşına gelince de resmi nikâh yapılıyor.”

T.Ş: Kızlarını okuldan ailelere ciddi para cezası kesilmesi gerekiyor.

“köyün ilk lise mezunları olacağız”

t.ş ile ç.z, bahçesaray’a bağlı akyayla köyü’nden. bu yıl 12.sınıftalar. gururlular, çünkü annelerinin, anneannelerinin doğup büyüdüğü köyün ilk mezunları olmaya hazırlanıyorlar.

ç.z, ailesinden büyük destek gördüğünü, komşulardan gelen baskılara göğüs gerebildiklerini anlatıyor. ç.z’nin önünü açan da şehirde okuyan kuzenleri. babasının, okuma yolundaki desteğinde çok büyük etken olduğunu söylüyor. 

“bizim köyün ilk lise mezunları biz oluyoruz. çok güzel. gurur duyuyorum. bizden sonra okuyanlar da oluyor. ailem, şehirde yaşayan kuzenlerimi örnek aldılar. dışardan baskı oldu. komşular, ‘kız başına niye okula yolluyorsun’ diye çıkıştılar. ‘bu sene göndermeyin, bitiremesin’ diye. allah’a şükür ailelerimiz buna karşı koymayı bildi.”

ç.z ileride anestezi uzmanı olmak istiyor. 'ya okula devam etmeseydin?' sorusuna verdiği yanıt şöyle oluyor:

“liseye gitmeseydim, şu an 2-3 tane çocuğum olurdu. çok arkadaşım var şu anda. onlarla birlikte birinci sınıfa başladık. ama aileleri okumalarına izin vermedi. 6.sınıfta okuldan alındılar. kültürel yapı bu. okumasaydım, elimde iki çocukla geziyordum şu anda köyde, köy işleri yapıyordum.”

türkiye’de kız çocukları

türkiye’de kız çocuklarının uğradığı ayrımcılığa karşı yürütülen mücadelede iki önemli başlık öne çıkıyor: eğitim ve çocuk yaşta evlilikler. son 6 yıllık rakamlara bakıldığında kız çocuklarının zorla evlendirilmesinde bir düşüş var ama yine de yeterli değil. bu süre içinde evlenmek zorunda bırakılan kız çocuğu sayısı tüik verilerine göre 232 bin 313.

son 6 yılda 15-17 yaş aralığındaki 142 bin 298 çocuk, anne oldu. eğitim konusunda da özellikle de lise sıkıntılı. 2015-2016 verilerine göre, türkiye genelinde kız çocuklarının liseye gitme oranı yaklaşık yüzde 80. bu oran, doğuya gittikçe düşüyor. okullaşma oranının en düşük olduğu kent muş. muş’u, ağrı ve bitlis takip ediyor.