“aç da kalsak barış istiyoruz” diyor 72 yaşındaki şeyhmus altun. diyarbakır ulu cami ile kapalı çarşı’nın hemen önünde çay ocaklarının olduğu avluda konuşuyoruz. sırtımız, bir yıldan daha uzun bir süre önce pkk’nın kazdığı hendeklerle savaş alanı haline gelen sur ilçesine dönük. 1,5-2 yılda pkk'nın çatışmaları şehirlere taşımasıyla kürt siyasetine, seçmen ve siyasetçi ilişkisine damgasını vuran tarihi sur.

şeyhmus altun’un tek evi bugün yeniden inşasına başlanan sur ilçesinde çatışmalarda yerle bir olan yüzlerce evden biri. evi için kendisine devletin verdiği paranın, yeni bir ev almasına yetmediğini anlatıyor. hatta kendi deyimiyle, "6 nüfusa baktığı için çadır bile alacak durumu yok." bu yaşadıkları, her açıdan çektikleri sıkıntı 2015 yılında diyarbakır’da, sur’da yaşayanların hayatının bir gerçeği. ancak, söz siyasete gelince aynı masada oturduğu arkadaşlarıyla birlikte altun’un tek bir mesajı var: barış.

mesaj: artık yeter

referandum sonuçlarını nasıl değerlendirdiğini, bölgede “evet” oylarının ak parti’nin son seçimlerdeki oyunun üzerine çıkmasının nedenini sorduk altun'a:

“erdoğan kürtler ile kazandı bu seçimi. kürtlerin oyuyla çıktı. çünkü acı var iki tarafta da. biz artık barış istiyoruz. aç da olsak, aç da kalsak barış istiyoruz. tek söylediğimiz budur.”

aynı masada oturan 63 yaşındaki nuri dikici de sık sık araya giriyor şeyhmus altun konuşurken:

"iki taraf da haksızlık yaptı. biz ortada kaldık. bu referandumda kürtler iki tarafa da mesaj verdi. 30 yıldır ateşte yanıyoruz. artık yeter."

aynı masada cumhurbaşkanı erdoğan’dan “af” beklentisi de bir kaç kez dile getiriliyor.

diyarbakır, bölgenin siyasi hareketliliğinin merkezi. 2015'de sur’da yaşanan hendek savaşlarından bu yana şehirde hdp’ye yönelik bir kırgınlık olduğu artık tüm kesimler tarafından dile getiriliyor. 16 nisan’da yapılan cumhurbaşkanlığı sistemine ilişkin referandumda bölge yine anlamlı bir mesaj verdi. ağırlıkla kürt seçmenin yaşadığı iller, “hayır” dedi. ancak, yapılan ayrıntılı incelemelerde hdp cephesinde “evet”e kayan oylar olduğu da görüldü. bu oylar, teklifin ülke genelinde kabul edilmesine de katkı yaptı.

hdp, ülke genelinde barajı aştığı ilk seçim olan 7 haziran seçimlerinde şehirde 636 bin 915 seçmenin oyuyla toplam oyların yüzde 79,2'sini almıştı. hdp'nin bölgedeki tek rakibi olan ak parti ise o seçimlerde yüzde 14,2 ile 112 bin 752 oy elde etmişti.

sonra çatışmalarla geçen bir kaç ay sonrasında türkiye yeniden seçime gitti. 1 kasım seçimlerinde hdp'nin oyu yüzde 72,8'e geriledi, oy sayısı ise 576 bine. ak parti'nin oy oranı ise yüzde 21,4'e çıktı. oyunu ak parti'ye veren seçmen sayısı ise 169 bin 148'di.

aradan 2 yıl geçti. bu iki yılda ise, içeride hdp eşbaşkanı selahattin demirtaş ve milletvekillerinin tutuklanması, demokratik bölgeler partisi elindeki belediyelere kayyum atanması gibi gelişmeler yaşandı. kürt seçmenin hâlen kendi partisi olarak sahip çıksa da hdp'ye kırgın olduğu, arasına bir mesafe koyduğu, tüm bu yaşananlara sokaklarda tepki gösterilmemesi gibi nedenlerden tahmin ediliyordu. o yüzden de referandum sonuçları bölge açısından ayrı bir anlam taşıyacaktı. öyle de oldu. referandumda bölgedeki kürt seçmen hdp'nin arkasında durdu. genel olarak "hayır" dedi ama hdp cephesinden "evet"e kayan oylarla seçmen türkiye genelindeki sonuçlara etki etti.

referandumda diyarbakır genelinde yüzde 67,59 oranında "hayır", yüzde 32.4 "evet" çıktı. bu oyları veren seçmen sayılarına bakıldığında ise, 524 bin seçmenin "hayır", 251 bin seçmenin ise "evet" dediği görüldü. yani "evet" cephesi 82 bin oy kazanırken "hayır" cephesi 52 bin oy kaybetti. şehirde hüda-par'ın katıldığı son seçim olan 2014 yerel seçimlerinde 33 bin seçmenden oy aldığı dikkate alındığında referandumda hüda-par ile birlikte hdp cephesinden de "evet" oylarına katkı olduğu görülüyor.

bu katkının nedeni şehrin sokaklarında, iş çevrelerinde ve sivil toplum kuruluşu temsilcileri arasında da değerlendiriliyor. o isimlerden birine göre bu desteğin arkasında şehrin yeni gelişen orta sınıfı var. bu orta sınıf hdp içinde de çok konuşulan faktörlerden biri. ismini vermeyen diyarbakırlı bir işadamı durumu şöyle anlatıyor: 

"bu esnaftan, tüccardan, orta kesimden gelen bir oy. bunlar barış sürecinin başlaması için verilen oylar. ‘başkanlık sistemi geldiğinde belki çözüm süreci yeniden başlar’ diye ‘evet’ oyu verildi."

"akp daha çok oy alabilirdi"

yine isminin açıklanmasını istemeyen bir sivil toplum kuruluşu temsilcisi ise, “evet” oylarının nedeni üzerinde dururken bölgedeki ohal ortamı, tutuklamalar ve hdp’nin bu sebeple daralan kadrolarının unutulmaması gerektiğini hatırlatıyor. ancak o da, “evet” oylarının anlamlı olduğunu belirtiyor. fakat bu ismin dikkat çektiği başka bir nokta var.

“şunu unutmamak lazım, çatışma dönemlerinde iktidardaki güç lehine yüzde 10-15 oy kayması olabilir. akp yüzde 10’u başarı olarak görüyor ama aslında çok daha fazla oy alabilirlerdi. bu hükümetin, erdoğan’ın örgüt ile mücadele yürütüp kürtlere açılım yapması ile mümkün olabilirdi.”

Ofis semtinde esnaf olan Abdullah Akduman, "Millet Sur'daki olaylardan rahatsızdı" diyor.

türkiye’nin en politize olmuş şehirlerinden biri diyarbakır. sokaklarda konu tüm ayrıntılarıyla değerlendiriliyor. konuyla ilgili sorularımızı yanıtlayan isimlerden biri abdullah akduman. akduman, diyarbakır’ın ticari olarak en hareketli semtlerinden ofis’te esnaf.

“kürtler olmasa ‘hayır’ çıkacaktı. sağ olsunlar ‘evet’ çıktı. millet burada sur’daki olaylardan rahatsızdı, bu bir etken. bu destek tayyip erdoğan’ın kendisine verildi. artık sistemin değişmesi gerekiyor.”

sokaklarda “anayasa değişikliği bizim sayemizde çıktı” söylemi hâkim. isminin verilmesini istemeyen bir esnaf da sözlerine aynı şekilde başlıyor:

“kürtler kurtardı bu değişikliği. ufak bir destek verildi. burada verilen mesaj, ‘artık uzlaşın, orta yolu bulun.’oldu. kürtler bu şehirde iç savaş yaşandığını unutmadı, bunu da hatırlatmak gerek.”

27 yaşındaki Faruk Aykul, sonuçları "kötü" olarak değerlendirenlerden.

Kapalıçarşı esnafı Nejat Özdoğan, "Bölge halkı artık vaatlerin yerine getirilmesini bekliyor" diyor

“sur’da olan olayların çok etkisi oldu. bunun dışında bölge halkı mazlumun yanındadır her zaman. bakanımızın avrupa’dan geri gönderilmesi çok etkili oldu. bölge halkı da artık vaatlerin yerine getirilmesini bekliyor.”

ancak, diyarbakır’da referandumu konuştuğumuz siyaset camiasına yakın işadamlarından birinin dikkat çektiği bir nokta daha var, o da hayır oylarının anlamı.

“hiç çalışma yapılmadı. biz bu kadar ‘hayır’ oyu çıkmasını da beklemiyorduk. ama vatandaş kayyumları da, tutuklamaları da kabul etmediğinin mesajını verdi. yani, evet vatandaş gültan kışanak dönemindeki hizmetlerden memnun değildi ama kayyum olması da memnun etmiyor.”

bir başka sivil toplum kuruluşu temsilcisi de aynı noktaya dikkat çekiyor. hdp’nin de bu oy oranını beklemediğini belirten bu isme göre, vatandaşın ‘ince’ mesajını anlamlı kılan unsurlardan biri de bu durum.

“bölgede kimseyi ‘hayır’a ikna edecek malzeme yoktu. bu oy oranı hdp’ye de moral oldu. onlar da bunu beklemiyordu. yani hdp de akp de kendi beklentisinin üzerinde oy aldı. iki tarafın da bunu iyi değerlendirmesi lazım.”