istanbul büyükşehir belediye meclisi, kartal’daki kentsel dönüşüm projesini onayladı. daha önce projenin geçmemesi yönünde oy kullanan chp’li meclis üyelerinin de olumlu oy kullanması ise “ne değişti?” sorusunu gündeme getirdi. tam dört kez dava açılan ve her defasında mahkemeden dönen ve irak asıllı ingiltereli mimar zaha hadid’in çizdiği proje ne oldu da şimdi kabûl gördü? soruyu başka şekilde sormak da mümkün: belediye meclisinden geçen kentsel dönüşüm projesi bu eski proje miydi?

iki büyük göç dalgası

bu sorulara yanıt aramak için biraz kartal’ın geçmişine bakmak gerek. kartal her ne kadar şu anda istanbul’un anadolu yakasındaki önemli merkezlerden biri de olsa geçmişte durum böyle değildi. önce kartal’ın sanayi tesisleri için uygun bir bölge olduğu düşünüldü, çok sayıda fabrika kuruldu. çimentodan seramiğe pek çok sanayi ürünü buradaki fabrikalarda üretiliyordu. bu fabrikaların işçileri de zamanla iş yerlerinin yakın çevresindeki bölgelere yerleşmeye başladı. arsalarını aldılar, kimisi iskânlı kimisi iskân almadan bu arsaların üzerine evlerini inşa etti ve burada yaşamaya başladılar. istanbul göç almaya, kent büyümeye devam ettikçe kartal da bu yeni durumdan nasibini aldı. ilçe zamanla sanayi bölgesi özelliğini yitirdi, “meskûn mahal”e dönüştü. kartal belediye başkanı altınok öz ilçenin yakın tariihini, “kartal iki büyük göç aldı, birincisi işçilerin gelmesiyle ikincisi de 1980 sonrası alanların imara açılması ve kooperatifçiliğin teşvikiyle. shp yerel iktidardayken 1992 yılında burası sanayi bölgesinden çıkarıldı ve ‘konut, turizm ve ticaret bölgesi’ ilan edildi. şimdi o fabrikaların taşınması bitti, o bölgeler sanayi çöküntü alanı oldu” diye özetliyor.

iki dönemdir başkanlık koltuğunda oturan öz'e, istanbul büyükşehir belediye meclisi’nden geçen ve kartal’da kentsel dönüşümün önünü açan projeyi sorduk. belediye başkanı, kendilerinden önceki belediye döneminde hazırlanan zaha hadid projesine kendisinin, büyükşehir belediye meclisinin chp’li üyelerinin ve kartal’da yaşayanların karşı çıkış noktalarını şöyle anlatıyor:

kartal belediye başkanı öz kentsel dönüşüm kararını bu kez  halkla birlikte aldıklarını söylüyor. [foto: kartal belediyesi]

“hem büyükşehir hem de 1992 yılında alınan konut, turizm ve ticaret bölgesi ilanının ardından belediye ile buradaki büyük mülk sahiplerinin kurduğu dernek ortak bir çalışma yaptılar. bu alanda yapılacak iş için bir proje yarışması açıyorlar. bu yarışmayı da ünlü mimar zaha hadid kazandı. sanayi çöküntü alanı, ve gölet dâhil hepsi 350 hektardı. sonra projeyi kartal ve maltepe’ye yani her iki yöne doğru geliştiriyorlar ve proje alanını 550 hektara çıkarıyorlar. fakat bu sefer de plan notlarından dolayı mevcut yerleşim yerleri bunun karşısına çıkıyor. çünkü 2 bin metrenin altında yapılaşma olamayacaktı ve donatı alanları için kamuya mevcut alanlarından yüzde 40 terk istiyorlardı. bunun üzerine halk buna karşı çıkıyor.”

chp'liler neden fikir değiştirdi?

kısacası kartallılar arsalarının yüzde 40’ını hazineye terk ederek başlayacak bir dönüşümden rahatsızdı. bu nedenle proje aleyhinde mahkemeye 4 kere dava açıldı ve proje her seferinde reddedildi. peki büyükşehir belediye meclisi’nden geçen projenin eskisinden ne farkı var? nasıl oldu da chp’li üyeler de olumlu oy kullandı? kartal belediye başkanı öz, 2009’da büyükşehir belediyesi ile konuşarak projeye pendik ve maltepe’ye doğru sonradan eklenen alanları ve yüzde 40 terk oranını kaldırdıklarını söylüyor. ayrıca daha önceki projede olmayan, “2000 metrekarenin altındaki alanlara da 200 metrekareye kadar imar hakkı” tanıdıklarını anlatıyor. daha önce chp’li üyelerin plan iptali yönünde oy kullanmalarının sebebini ise öz şöyle açıklıyor:

“fonksiyonlar çok belli değildi. yüzde 30’un üzerinde ticaret olursa emsal artışları olacağı için yapı yoğunluğunda bir belirsizlik vardı. bundan dolayı mahkeme dedi ki ‘burada kaç insanın yaşayacağı, ne kadarının konut ne kadarının ticaret alanı olacağı belli değil. bunu belirleyin’ dedi ve planı iptal etti. biz de belediye olarak bütün alt bölgedeki sanayiciler ile toplantılar yaptık. insanlara ne istediklerini ve birleşmek isteyip istemediklerini sorduk. ayrıca bölgede yaşayan halk ile de konuştuk. birleşmek isteyenleri bir araya getirelim, diğerlerinin yerini de koruyalım veya uygun bir yer verelim istedik.”

öz: 1/5000'lik planı biz halkla hazırladık

bununla ilgili kartal belediyesi 2014’te 1/5000’lik planı yaparak büyükşehir belediyesi’ne yolladı. öz’e göre, büyükşehir belediyesi de hem kartal belediyesi’nin hem de mahkemenin ifade ettiği sorunları göz önünde tutarak gönderilen plana uydu. altınok öz, “bundan da kimse zarar görmeyecek. chp’li meclis üyeleri de buna ikna oldular” diyerek açıklıyor yeni durumu.  

belediye başkanı hak sahiplerinin, zaman içerisinde arazinin tek parça haline gelmesine ikna olduklarını söylüyor. ben de sokağa çıktım ve dönüşümün başlayacağı bölgede kartallılara ne düşündüklerini sordum. 60 yaşındaki sıtkı takur ile iki katlı evinin bahçesinde konuştum. evini, bahçesini, çevresini sevdiğini ama sonunda dönüşüm projesi için önüne konan sözleşmeyi imzaladığını söyledi:

“buralarda komşuların yüzde 70’i verdi evini. ben de mecbur kaldım aslında. bize yüzde 46 veriyorlar, emsal 3 civarında olursa 400 metrekareden 1200 metrekare alan eder. yarısını müteahhit alsa, bize kalır 600 metrekare yer. çocuklarım ile birlikte oturuyoruz. o zaman da burada oturabiliriz”. takur, istanbul’a 1979’da geldiğini, yıllarca inşaatlarda çalıştığını, o sırada da bu araziyi satın aldığını, yıllardır burada oturduğunu anlatıyordu. peki kentsel dönüşüm sonrasında yapılacak yeni konutlarda oturacak mıydı? “vallahi” dedi sıtkı bey, “oturabilirsek otururuz. alışkın değiliz biz siteye, apartmana. baktık olmuyor satar, kiralar gideriz başka yere.”

mahalleler müteahhit firmalarda

sıtkı takur çocuklarıyla birlikte yaşadığı evinin kentsel dönüşümde  yıkılması için müteahhit firmayla anlaştı.  [foto: murat utku / al jazeera türk]

takur’un evi, çevresindeki çok sayıda diğer ev gibi bir süre sonra yıkılacak. civarda bu durumdaki evlerin hepsinin duvarlarına dönüşüm projesini uygulayacak inşaat firmasının tabelaları asılmış bile. az ileride, şimdi marmaray projesi nedeniyle kullanılmayan yunus tren istasyonunun hemen arkasındaki bir kahvehanenin önünde, kahvehaneyi işleten selim sırrı duraner ile karşılaşıyorum bu kez de. duraner’e kentsel dönüşüm ile ilgili bir soru sorar sormaz, “dur” diyordu, “gel derneğe gidelim, orada konuşuruz”.

az ileride bir başka sokağın içindeki “yunus özel proje alanı mülk sahipleri derneği”nin yazıhanesine geçtik. önümüzde kentsel dönüşüm projesinin planları, haritalar, sokak sokak yapılacak inşaatlar ile ilgili bilgiler, konuşmaya başladık. derneğin yönetim kurulu üyesi duraner, “burası tam 178 hektarlık büyük bir alan. bak haritada m ile gösterilen bölge burası. daha önce zaha hadid’in çizdiği proje alanının içinde kalıyordu. ama daha sonra bakanlar kurulu kararıyla riskli bölge ilan edildi. hadid’in projesi mahkeme kararıyla iptal olunca, imarsız kalmıştı. zamanla dönüşüm olacak derken evler, dükkânlar boşaldı. boşalan yerlere suriye’den gelen sığınmacılar yerleştiler şimdi. pek huzurumuz da kalmadı” diyordu. bizzat anlaştıkları müteahhit firmadan iyi bir oran aldıklarını, kendilerinin bölgeden ayrılmalarına gerek kalmayacak bir proje olacağını umduklarını anlattı. tren seferlerinin durduğu, dönüşüm projesi başlamadığı için kahvehanesinin boş kaldığından şikâyet ediyor, bir an evvel inşaatların başlamasını istiyordu.

soru işaretleri 

fotoğraf stüdyosu sahibi kadir öztürk'ün aklında dönüşüm projesiyle ilgili soru işaretleri var.  [foto: murat utku / al jazeera türk]

az yukarıda, fotoğraf stüdyosu sahibi kadir öztürk’ün kafasında dönüşüm projesine dair soru işaretleri vardı. durumu anlatmak için hazırladığı sorularını sıraladı hemen:

“300 metrekare arsaya 4 katlı ev yapmışsın. 4 çocuğunla oturuyorsun. evin yıkılıyor, sonra arsa payın yarı yarıya düşüyor. bir daha başka bir yerde böyle bir ev yapma gücün yok. müteahhit yaparsa yarısını alıyor. ne yaparsın? meclisten geçti de ne oldu yani? ne olacak, alın şu kadar parayıne haliniz varsa görün mü diyecekler? zaten gelip fikrimizi soran da olmadı.”

kartal belediyesi’ne göre daha önce yapılan plan ile şimdi ortaya çıkan plan arasında hiç benzerlik yok. belediye başkanı, zaha hadid projesinin uygulanma şansının tamamen kaybolduğunu, özelleştirmeler ve bölgeden geçen yeni yollar nedeniyle aksın değiştiğini, bu nedenlerle tamamen başka bir dönüşüm yaşanacağını söylüyor. 

odalar plandan habersiz

selim sırrı duraner bir türlü başlamayan dönüşün çalışmaları nedeniyle mahalledeki evlerin boşaldığını söylüyor. [foto: murat utku / al jazeera türk]

peki mimarlar odası ne söylüyor? odanın kartal temsilcisi esin köymen, planların halkla konuşulduğu toplantılara davet edilmediklerini, imar komisyonu toplantısının da kapalı olduğunu söyledi. mimarlar odası planları askıya çıkınca inceleyecek. esin köymen, "bilimsel verilere dayanmayan bir plan görürsek yine mahkemede itiraz ederiz" dedi.

eğer her şey yerel yönetimin istediği gibi giderse 6 ay içinde plan çalışmalarının bitimiyle birlikte inşaatlar başlayacak. dönüşümün kartallıları yerinden edip etmeyeceği, herkesin anlaşmalara uygun büyüklükte evlere sahip olup olmayacağı işte o zaman belli olacak.