şubat ayındaki astana ve cenevre görüşmeleri öncesinde ürdün kralı’nın trafiği dikkat çekti. önce moskova’ya, ardından washington’a giden kral abdullah, iki tarafın da talebi üzerine ürdün’ü de astana sürecine dahil etti.

al jazeera’nin konuştuğu, görüşmeleri takip eden türk ve yabancı kaynaklara göre bunu asıl isteyen ülke, önceliği esed’in devrilmesi yerine işid’le mücadeleye veren suudi arabistan’dı. hem abd hem de rusya ile yakın ilişkileri olan ürdün, iran’ın da görüşmelere katılmasına olumlu baktığı bir ülke.

esed öncelik olmaktan çıktı, astana’ya davet geldi

hem iran’la abd’nin yaşadığı gerilim, hem trump yönetiminin suriye için rusya’yla işbirliğine öncelik vermesi, ürdün’ün de rolünü aktifleştirdi. kral abdullah, 25 ocak’ta yaptığı moskova ziyaretinin ardından washington’a gitti. başkan trump ile bir araya gelen ilk lider oldu.

al jazeera’nin bu ziyaretleri yakından takip eden yabancı diplomatik kaynaklardan edindiği bilgiye göre, ürdün’ün önceliği sınırında güvenliği sağlamak. buna göre ürdün, sınırın diğer tarafında işid veya benzeri grupların olması yerine, esed rejimine bağlı da olsa düzenli bir orduyu tercih ediyor.

ürdün üzerinde önemli düzeyde etkisi bulunan ve astana görüşmeleri için ürdünlü yetkililerin doğrudan danıştığı suudi arabistan da, kaynaklara göre, bu fikri destekliyor. ürdün, geçen haftalarda esed rejimiyle koordinasyon kurarak sınırındaki işid bölgelerine hava operasyonları da düzenledi.

suudi arabistan’ın başkenti riyad’da 10 şubat’ta suriyeli muhaliflerin toplantısı için yapılan hazırlıklarda da bu değişimi görmek mümkün. esed’in devrilmesi konusunda smdk gibi sert bir tutum takınmayan muhalif gruplar daha önceki toplantılara davet edilmezken bu kez bu grupların da katılımı gündemde.

washington, moskova, tahran ve riyad’da önceliğin işid’le mücadele olması konusunda ortaklık sağlanmışken lavrov, aralık ayında yaptığı bir açıklamada suriye görüşmelerine suudi arabistan’ın da katılması gerektiğini söylemişti. ancak iran bunu reddetti. formül putin’den geldi.

Kral Abdullah 2 Şubat'ta Washington'daydı. Trump'ın ardından Savunma Bakanı Mattis ile de görüştü.

[[Fotoğraf: Reuters]]

putin, 25 ocak’ta moskova’ya yaptığı ziyarette ürdün’ün de astana görüşmelerine katılmasını kral abdullah’tan talep etti. kral, moskova’dan sonra gittiği washington’da trump’ın da desteğini aldı. böylece ürdün, amman’da görev yapan bir büyükelçi ve beraberindeki heyetle 6 şubat’ta astana’da yapılan görüşmelere katıldı.

al jazeera’ye konuşan kaynaklar, bölgede suriye konusunda kritik rol oynayan üç ülkeyle ve abd ile çok yakın ilişki içinde olan ürdün’ün, iran’la da kapıları tamamen kapalı olmadığı gerekçesiyle, bütün bu ülkeleri kapsayan bir işbirliği için en aktif rolü oynayabilecek ülke olduğunu söylüyor.

suudi arabistan da böylece astana görüşmeleri hakkında doğrudan bilgi sahibi olacak.

suriye’nin güneyindeki muhalifler için ürdün devrede

ürdün’ün astana görüşmelerine katılmasının bir önemi de, suriye genelindeki tüm muhaliflerin ateşkes sürecinde kontrol edilmesi olacak. moskova, türkiye’nin etkisinin kuzeydeki ve idlib bölgesindeki muhaliflerle sınırlı olduğu görüşünde. ürdün ise güneydeki muhalefetin ateşkese uyması konusunda rol oynayacak.

moskova ve washington ziyaretleri sonrası ürdün’de konuşan kral abdulah da, “rusya-abd ilişkilerinin olumlu yönde ilerleyeceği bir dönemin geldiğini” söyledi. suriye’nin güneyinde ateşkesin sürdürülmesinde ürdün’ün önemli bir rol oynayacağını da açıkladı.

suriye’nin güneyiyle ilgili olarak moskova ve washington’da gündeme gelen bir konu daha vardı. ürdün genelkurmay başkanı mahmud freihat’ın birkaç hafta önce bbc’ye verdiği röportajda söyledikleri... freihat, “krizin başından beri rejime yönelik operasyon yapmadık. bizim buradaki amacımız terörle mücadele” demişti. suriye sınırında işid’le mücadele sonrası kontrolü rejimin alması durumunda sınır kapılarının yeniden açılacağını söylemişti.

moskova ve washington’ın pyd için formül bulma çabası

bölge ülkeleri ve abd’nin üzerinde ortaklaştığı terörle mücadele konusunda, ankara’nın işid ve el kaide yanında pyd ile ilgili talepleri de var. pkk’nın suriye’deki kolu olan pyd’nin suriye’de de facto idareler oluşturmasına kesinlikle karşı çıkıyor. bu konuda washington’daki yeni yönetimden ve moskova’dan da destek bekliyor.

astana’daki görüşmeleri takip eden kaynakların verdiği bilgiye göre, tüm bu ülkeler suriye’de toprak bütünlüğünü desteklediklerini bir kez daha teyit etti. ancak pyd, moskova’da yapılan muhaliflerin toplantısına davet edildi.

cenevre için de benzer bir tutum söz konusu. türkiye’nin itirazlarına rağmen washington ve moskova, pyd’nin da orada yer alabileceği görüşünde. görüşülen formül, aynı masada olmasa da, cenevre’de pyd temsilcilerinin bulunması. ankara ise, bu fikre net bir şekilde itiraz ediyor.

rusya ile yakınlaşma, nükleer anlaşma sonrası başladı

ürdün, abd’nin en fazla askeri harcama yaptığı bölge ülkelerinden biri. abd öncülüğündeki koalisyonla birlikte suriye’de işid’e yönelik hava operasyonları düzenleyen nadir arap ülkelerinden.

obama yönetiminin iran’la nükleer anlaşma imzalaması, başta suudi arabistan olmak üzere körfez ülkelerinin tepkisini çekmişti. abd’nin ürdün’e sınır güvenliğinde verdiği maddi destek bu olayların ardından azaldı. başta suudi arabistan olmak üzere tüm körfez ülkeleri gibi, ürdün’ün de rusya’yla teması bu aşamada sıklaştı. zira ürdün’de de işid saldırıları oldu ve onlarca sivil hayatını kaybetti.

rusya’yla geliştirilen bu işbirliği, suriye’de de devam etti.

ancak washington’la yaşanan gerginlik de yeni yönetimle birlikte büyük oranda azaldı. zira trump, obama’yı iran konusunda suçluyor ve iran’a yönelik çok sert bir tutum izliyor.

iran ile körfez arasında kriz

2015’in başında suudi arabistan ve iran arasında, suudi arabistan’daki şii din adamının idam edilmesi ve ardından iran’daki suudi diplomatik temsilcilerin saldırıya uğraması sonrası çıkan kriz, suriye başta olmak bölgede gerilimin daha da tırmanmasına yol açmıştı.

suudi arabistan’ın büyük oranda etkisi altında bulunan, kral abdullah’ın “ağabey” dediği riyad yönetimiyle tahran arasındaki bu gerilim sonrası, körfez ülkeleri tahran’daki büyükelçilerini geri çekti.

ürdün de bunlardan biriydi. ancak iran’ın büyükelçisi amman’da görevine devam ediyor. iki ülke arasında temas da sürüyor.

yeni dönemde rusya-abd işbirliği artacak

abd’de 20 ocak’ta koltuğa oturan başkan trump için esed yönetiminin meşruiyeti öncelikli değil. trump, suriye’de işid ile mücadeleye öncelik veriyor.

esed rejimini savaşın başından bu yana destekleyen rusya’dan bu konudaki açıklamalara olumlu yanıt gecikmedi. rus dışişleri bakanı lavrov, bakanlığının 2016 değerlendirme toplantısında yaptığı konuşmada, “yeni yönetimin 'uluslararası terörle' mücadele konusuna öncelik vermesinden memnuniyet duyuyoruz" dedi.

24 ocak’ta gazetecilerin sorularını yanıtlayan beyaz saray sözcüsü sean spicer da, yeni yönetimin rusya ile terörle mücadele konusunda işbirliği yapmaya hazır olduğunu söyledi.

bu işbirliğinde rol oynayan ülkelerden biri ürdün oldu. 25 ocak’ta moskova’ya giderek devlet başkanı putin ile görüşen kral abdullah, “sadece suriye sorunu değil, ortadoğu’daki birçok soruna rusya olmadan çözüm bulamayız” demişti.

kaynak: al jazeera