suriye’de mart 2011’de ayaklanmayı başlatan gösterilere kürtler de da katıldı. bununla birlikte ülkenin kuzeyinde kürtlerin yaşadığı yerleşim yerleri diğer kentlerle kıyaslandığında, rejimin yıkıcı saldırılarından neredeyse hiç etkilenmedi.

şam yönetimi, önceliği özgür suriye ordusu ve diğer silahlı gruplarla mücadeleye verince, kürtlerin ‘rojava’ (batı) olarak adlandırdığı suriye'nin kuzeyi görece daha güvenli bir bölge oldu. buradaki kürt gruplar da esed güçleri ile muhaliflerin çatışmasından yararlanarak güçlerini artırdı. 

demokratik birlik partisi (pyd)

suriye’deki bu durumdan şüphesiz en kazançlı çıkan, demokratik birlik partisi (pyd) oldu.

2003 yılında kurulan parti, “pkk’nın suriye’deki uzantısı” ya da “pkk çizgisinde” olarak tanımlanabilir.

suriye’de ayaklanmanın başlamasından sonra silahlı gücü ypg (halk savunma birlikleri) sayesinde sahada hakimiyeti eline alan parti, rejimden ziyade muhalif gruplarla çatıştı.

önce özgür suriye ordusu, ardından nusra cephesi ve irak şam islam devleti’ne bağlı silahlı gruplarla mücadele eden pyd, kendi bölgesinde kontrolü ele almayı başardı. kürtlerin yoğunlukta olduğu kamışlı, kobani, afrin, amude gibi kentler büyük oranda pyd kontrolü altında.

pyd, bir yandan da diğer kürt grupların silahsızlanması için mücadele etti. 20 eylül 2012’de, silah taşıma hakkının sadece kendilerinde olduğunu söyleyerek bazı kürt partilerin karargahlarını bastı. mart 2013’te de irak kürdistan bölgesel yönetimi topraklarında silahlı eğitim aldıkları gerekçesiyle suriye kürdistan demokratik partisi’nin (pdk) 74 üyesini tutukladı.

suriye’nin kuzeyinde 'üçüncü yol' (ne esed, ne muhalifler) seçeneğini savunan pyd, son olarak 2014’ün ilk günlerinde, kendi öncülüğünde kurulan batı kürdistan halk meclisi (mgrk) eliyle ülkenin kuzeyinde özerklik ilan etti. kendi anayasasını kabul eden mgrk, suriye’nin kuzeyini afrin, kobani ve cezire olmak üzere 3 kantona böldü. bununla birlikte anayasa’da suriye’nin toprak bütünlüğüne vurgu yapıldı.

mgrk içinde yer alan pyd’nin dahil olduğu bir diğer oluşum da demokratik değişim için ulusal koordinasyon komitesi. bu komite, esed rejiminin siyasi görüşmeler yoluyla devrilmesi görüşünü savunuyor. bu nedenle diğer muhalif gruplar tarafından ‘esed yanlısı’ olmakla suçlanıyor. pyd de, bu suçlamalardan nasibini alıyor.

eş başkanlık sistemiyle yönetilen pyd’nin liderleri salih müslim ve asya abdullah. kamuoyunda daha çok salih müslim’in adı geçiyor. tam adı salim müslim muhammed olan pyd lideri, 1998 yılında katıldığı partide 5 yıl sonra başkanlık koltuğuna oturdu. üniversite eğitimini türkiye’de, istanbul teknik üniversitesi’nde alan müslim, iyi derecede türkçe konuşuyor.

suriye ile avrupa arasında mekik dokuyan müslim, suriye’de iç savaşın başlamasının ardından iki kez türkiye’ye de geldi.  müslim, dışişleri bakanlığı yetkilileri ile görüştü. türkiye’yi el kaide bağlantılı gruplara destek vermekle suçlayan pyd lideri, kasım 2013’te yaptığı bir açıklamada türkiye’nin bu yardımı kestiğini söyledi.

salih müslim, siyasi alanda mücadele ederken, oğlu şervan müslim de ypg saflarında savaşıyordu. 20 yaşındaki şervan müslim, 9 ekim 2013’te tel abyad’da girdiği silahlı bir çatışmada öldürüldü.

pyd’nin kadın eş başkanı asya abdullah, salih müslim kadar göz önünde olmayan bir isim. 31 mayıs 2013’te bir konferansa, 1 eylül 2013’te ise dünya barış günü etkinliklerine katılmak üzere diyarbakır’a gelen abdullah, bu ziyaretlerinde, siyasi partiler, sivil toplum örgütleri, meslek kuruluşları ve kadın örgütleri ile görüşmeler yaptı.

suriye kürtleri ulusal meclisi (enks)

suriye’nin kuzeyinde pyd ve ona yakın olanlar dışında kalan partilerin büyük çoğunluğu suriye kürtleri ulusal meclisi (enks) içinde yer alıyor.

enks, 26 ekim 2011’de erbil’de irak kürdistan bölgesel yönetimi başkanı mesut barzani’nin girişimiyle kuruldu. 11 partinin bir araya gelmesiyle oluşan yapıda yer alan parti sayısı daha sonra 15’e yükseldi.

enks, suriye’nin toprak bütünlüğünün korunmasından yana olduğunu vurguluyor. ancak ülkenin ademi merkeziyetçi bir yapıyla yönetilmesini istiyor.  bu noktada, suriye’deki diğer muhalif gruplarla ters düşse de, enks, muhalif grupları çatısı altında toplayan 114 üyeli suriye muhalif ve devrimci güçler ulusal koalisyonu’nda (smdk) da 11 üye ile temsil ediliyor. suriye kürtleri ulusal meclisi, cenevre 2 konferansına da smdk ile katılma kararı almıştı.

oluşum içindeki 15 parti arasında önde gelen partiler dr. abdülhekim beşar liderliğindeki suriye kürt demokratik partisi ve abdülhamit hacı derviş başkanlığındaki suriye kürt demokratik ilerici partisi.

suriye kürt demokratik partisi (pdks)

lideri abdülhekim beşar, partisini, “suriye kürtleri arasında en önemli ve en geniş tabana sahip partilerden biri” olarak tanımlıyor. parti, irak kürdistan bölgesel yönetimi başkanı mesut barzani’nin partisiyle, isim benzerliğinin ötesinde, yakın ilişki içinde. 1957 yılında kurulan partinin başına 2007 yılında geçen abdülhekim beşar da, çalışmalarını daha çok erbil’den yürütüyor. pdks’nin, barzani’nin peşmerge güçleri tarafından eğitilen 7 ila 10 bin arasında bir silahlı gücü olduğundan bahsediliyor. ancak bu gücün sahada herhangi bir faaliyetine rastlanmış değil.

suriye’de bir kürt devleti kurma isteklerinin olmadığını her fırsatta dile getiren beşar, coğrafi açıdan da, kürtler suriye içinde dağınık bir şekilde yaşadığı için bunun mümkün olmadığını söylüyor.

suriye’de isyanın başlamasından sonra muhalefetle beraber hareket etme yanlısı olan abdülhekim beşar, muhaliflerin düzenlediği birçok toplantıya da katıldı.

suriye kürt demokratik ilerici partisi (pdpks)

suriye kürt demokratik partisi’nden ayrılanlar tarafından 1970 yılında kuruldu. lideri abdülhamit hacı derviş, suriye kürtleri arasında en tecrübeli siyasetçilerden biri. suriye kürt demokratik ilerici partisi, irak kürdistan özerk bölgesi’nden, özellikle celal talabani’nin partisi kürdistan yurtseverler birliği’nden destek buluyor. pdpks’nin pyd ile olumlu ilişkileri bulunuyor. bu noktada, suriye kürt demokratik partisi’nden ayrılıyor. abdülhamit hacı derviş, niyetlerinin suriye’den ayrılmak olmadığını, ülke içinde arapların ve kürtlerin birlikte yaşaması gerektiğini söylüyor.

kürt yüksek konseyi

pyd öncülüğündeki batı kürdistan halk meclisi (mgrk) ile suriye kürtleri ulusal meclisi (enks) irak kürdistan bölgesel yönetimi başkanı mesut barzani’nin arabuluculuğu ile erbil’de ortak bir platform kurdu. 12 temmuz 2012'de imzalanan yedi maddelik erbil mutabakatı ile kürt yüksek konseyi kuruldu. 

kürt yüksek konseyi’nin 10 üyesi var. bunlardan 5’i mgrk’dan, diğer 5’i de enks’den. konsey, büyük umutlarla kurulmuş olsa da, iki tarafın yaşadığı sorunlar, bu oluşumu işlevsel hale getiremedi. mgrk ile enks arasındaki ilişkiler kopma noktasına geldi.

son olarak aralık 2012’de yine erbil’de, günler süren toplantılar sonrasında kürt yüksek konseyi’nin yeniden canlandırılması konusunda anlaşmaya varıldı. barzani’nin ve türkiye’den bağımsız milletvekili leyla zana ile diyarbakır büyükşehir belediye başkanı osman baydemir’in arabuluculuğunda gerçekleşen görüşmelerde cenevre 2 konferansına da tek heyet halinde katılma kararı alındı.

ancak, cenevre 2 konferansı öncesinde yapılan smdk toplantısında alınan karar doğrultusunda enks, cenevre 2’ye muhaliflerle birlikte katılmaya ikna oldu. bu karar, mgrk’nın cenevre 2’ye katılmaması, suriyeli kürtlerin de konferansta tek heyet olarak temsil edilme beklentisinin gerçekleşmemesi anlamına geliyordu. 

kaynak: al jazeera