nasa jet itiş gücü laboratuvarı’nda (jpl) uzay gözlemleri gerçekleştiren umut yıldız, geçtiğimiz hafta türkiye’ye gelerek birçok kentte bilimsel etkinliklere katıldı. ngc1333 iras4a adlı önyıldız üzerinde gerçekleştirdiği araştırmayla derin uzayda oksijen moleküllerinin varlığını inceleyen yıldız, herschel uzay teleskobu ve diğer uzay araçlarıyla yaptıkları gözlemler hakkında açıklamalarda bulundu.

al jazeera türk’ün sorularını yanıtlayan yıldız, türkiye’nin özellikle avrupa merkezli bilimsel kuruluşlarla işbirliğini artırması gerektiğini ifade etti ve mars yolcuğuna ortak olmanın önemine değindi.

oksijen moleküllerini taradığınız en son araştırma dahil yaptığınız tüm gözlemler dünya dışı yaşam hakkında nasıl bilgiler sunuyor?  

uzak yıldızlara veya gezegenlere yaptığımız gözlemler kendi gezegenimizi ve yıldızımızı anlamamızı sağlıyor. elimizde sadece bir dünya var ve onu başka gök cisimleriyle karşılaştırmamız gerekiyor. bunu da farklı yıldız ve gezegenleri gözlemleyerek yapabiliyoruz. dünyamızın her yerinde bulunan oksijen moleküllerinin ve suyun nereden geldiğini merak ediyoruz. teleskoplarla farklı yıldız sistemleri üzerinde yaptığımız gözlemler, su ve oksijen moleküllerinin izlerini arayarak bize yaşam olasılığı hakkında ipuçları veriyor. en son gözlemde güneş’imize benzemesi için halen milyarlarca yılı doldurması gereken bir yıldızı hedef aldık. yaptığımız gözlemde, tahminimizin 10 binde 1'i kadar oksijen molekülü tespit ettik. bu gözlemler, nefes alırken tükettiğimiz oksijen moleküllerinin, yıldız ve gezegenler oluşurken değil, aksine gezegen oluştuktan ve mikroorganizmaların ortaya çıkmasının ardından belirdiğini savundu. oksijenin, mikrobiyolojik canlıların diğer molekülleri yakması sonucu ortaya çıkan bir gaz olduğu savı güçlendi.

samanyolu’nda yaşam barındıran yeni yerler olduğu düşüncesi güçleniyor mu?

evren'de yaklaşık 100 milyar galaksi olduğu tahmin ediliyor. samanyolu galaksisi'nde ise 100 milyar yıldız olduğu düşünülüyor. her yıldızın yörüngesinde en az bir gezegen olduğunu düşünmememiz için hiçbir sebep yok. kısaca samanyolu'nda en az 100 milyar gezegen olduğundan bahsedebiliriz. güneş sistemi'nde sekiz gezegen olduğunu biliyorsak, diğer yıldız sistemlerinde de sekiz veya daha fazla gezegen yer alıyor olabilir…

mars’ta yaşam olduğu inancı ne kadar güçlü?

mars'ın özelliği, dünya gibi yaşam şartları sunmasa da, sıcaklık ve yerçekimi gibi faktörlerden gezegenimize benzemesi. mars'ta yaşam olup olmadığı hakkında kesin bir şey söylemek mümkün değil. ancak herkes bunu çok merak ediyor. eğer bu merak edilmeseydi, yıllık bütçesi 17 milyar dolar olan nasa, mars için bu kadar büyük yatırımlar yapmazdı. aynı çaba, nasa dışındaki kurumlarda da görülüyor. demek ki mars'ta ortaya çıkarmak istediğimiz bir şeyler var.

güneş sistemi'nde yaşamı destekleyebileceği düşünülen mars ve birkaç tane uydu var. nasa, mars 2020 adında, curiosity keşif robotundan çok daha büyük ve gelişmiş bir araç hazırlıyor. mars'ta yaşam bulunması, bizim gibi akıllı canlılar olacağı anlamına da gelmiyor. belki bakteri, belki mikroorganizma seviyesinde yaşam olabilir. ya da, bir zamanlar yaşam vardı ve yok oldu. insanlık olarak biz bu sorulara cevap bulmaya çalışıyoruz. çünkü bu soruların cevabı belki bizim nereden geldiğimizi gösterecek.

‘mars yolculuğu çılgın bir fikir değil’

umut yıldız, uzay keşfinde devletlerle yarışa giren özel firmaların, keşif görevleri ve turizminde büyük rol oynayacağını ifade ederken, mars yolculuğu projesinde türkiye’nin de devreye girmesi gerektiğini söyledi:  
özel şirketler artık uzay-havacılık alanında yarışa katılmış durumda. abd merkezli spacex, uluslararası uzay istasyonu'na (uui) 12 kenetlenme görevi gerçekleştirmek için 1.5 milyar dolarlık ihale aldı. nasa tarafından bir zamanlar bir tanesi 1.5 milyar dolara mal olan bir operasyonun tam 12 tanesi, artık aynı bütçeyle karşılanabiliyor. yakın zamanda özel şirketler çok büyük uzay yatırımları yapmaya başlayacak ve özellikle uzay turizmi ve asteroit madenciliği alanında gelişmeler göreceğiz. bu gelişmelerin çok yakın zamanlarda gerçekleşeceğine inanıyorum.

mars yolcuğu çılgın bir fikir değil. uluslararası işbirliği ile bu mücadeleye ortak olabilir ve birçok soruna çözüm bulunmasında yer alabiliriz. örneğin, bir robot yaparak kayalardan su elde etmeyi çalışabiliriz. mars'taki farklı kaya çeşitlerinden enerji elde etmeye çalışabiliriz, çünkü bunların her biri birer sorun. sürekli mars'a kargo taşıyamayız. yeni bir dünya kurabilmek için en önemli kural, çözümleri mars'ın kendi imkanlarıyla aşmak olacak.

‘astronomi ne işe yarar?’

astronomi ne işe yarar sorusu bana da çok sık soruluyor. sürekli gökyüzünü inceleyen ve kendilerini tatmin edecek cevaplar bulmaya çalışan araştırmacıları duyuyoruz. bu araştırmalara çok büyük bütçeler ayrılıyor ancak ne işe yarıyor diye soruluyor. ancak bu hususa daha dikkatli bakmak gerekiypr. bir astronomi gözlemi yapmak, bir teleskop yapmak anlamına geliyor. teleskop ise görüntüleme teknolojisi anlamına geliyor. bu da, teleskoplarda kullandığımız teknolojinin bugün medikal alanda kullanıldığı anlamına geliyor. kanserli hücreleri tespit etmek için, 30 yıl önce geliştirilen teleskop teknolojisi kullanılıyor. milimetre veya terahertz teknolojisi denilen bu yöntem, en basit örneklerden sadece biri.

jpl’den bize kısaca bahsedebilir misiniz?

jpl, yaklaşık 5500 kişinin çalıştığı, çok yüksek seviyede bilim ve teknoloji yapılan bir köy olarak tanımlanabilir. dünya'ya bakan uyduların geliştirilmesinden, okyanus bilimi ve jeolojiye kadar birçok alanda araştırmalar yapılıyor. jpl'de astrofizikçilerin yanı sıra jeologlar, biyologlar, okyanus bilimciler gibi farklı dallardan birçok bilim insanı ve mühendisler bir arada çalışıyor. sadece uzay değil, dünya'ya yönelik sayısız gözlem yapılıyor ve raporlar hazırlanıyor. örneğin denizlerdeki sıcaklığın değişmesi gibi iklim değişikliğiyle bağlantılı ölçümleri anında yapabiliyoruz.

’20 watt’lık sinyal 37 yıldır dünya’ya ulaşıyor’

jpl üstlendiği görevleri en iyi şekilde yerine getiren bir merkez. örneğin 1977 yılında voyager uzay araçları fırlatıldı. görev sadece jüpiter ve satürn sistemine giderek fotoğraf çekmekti. ancak voyager 1 ve 2 çalışmaya devam edince, uranüs'e gönderildiler. ardından, neptün'e gittiler. voyager 1 bugün hâlâ çalışıyor ve güneş sistemi dışından sinyal gönderiyor. sadece bir buzdolabının 20 watt'lık gücüne eşit bir sinyali milyarlarca kilometre öteden dünya'ya gönderiyor. beni en çok etkileyen husus, bu uzay aracının hâlâ çalışıyor olması. çünkü derin uzaya gönderdiğiniz bir aracın bakımını yapamazsınız. yağını, suyunu değiştirmeniz gibi bir şansınız olamaz. bu yüzden inşa ettiği uzay aracı ya eksiksizdir veya başarısız olur. voyager örneği jpl'in ne kadar başarılı olduğuna bir örnek. türkiye olarak bir şey üreteceğimiz zaman en iyisini üretmeyi hedeflemeliyiz.

kaynak: al jazeera