insanlığın kaynakları hızla tükenen ve asteroit tehdidi altında bulunan dünya dışında yeni bir ev arama çabası, derin uzay projelerine neredeyse trilyon dolarlar yatırıldığı bir rekabetin doğmasını sağladı. ana hedefi insanları sağ salim uzaya göndermek ve gerekirse geri getirmek olarak beliren derin uzay görevleri, ilk olarak yörüngealtı uçuşlar, ardından ay ve asteroitler ve nihayetinde mars'a uzanan bir süreci kapsıyor. ancak virgin galactic şirketinin 31 ekim cuma günü yaşadığı kaza, henüz ilk basamakta bile sanıldığı kadar hazır olunmadığını gözler önüne serdi.

ingiliz teknoloji milyarderi sir richard branson, uzaya insan gönderme fikrini henüz 2004 yılında benimsedi. hayallerini atmosferin dışına taşıyan ise xprize foundation tarafından düzenlenen yarışmaydı. ansari x prize adı verilen yarış, uzaya çıkacak ilk aracı inşa eden özel firmaya 10 milyon dolar vaat ediyordu. sputnik 1 uydusunun ateşlenmesinin 47'nci yıldönümü olan 4 ekim 2004 tarihinde, mike melvill'in pilot koltuğunda oturduğu spaceshipone adı verilen uzay aracı, yörüngealtı uçuş gerçekleştirerek 10 milyon dolarlık ödülü kazandı.

microsoft'un kurucularından paul allen ve scaled composites firmasının ortak teşebbüsü olan mojave aerospace ventures tarafından geliştirilen spaceshipone, branson'ın gözlerini kamaştırdı. ingiliz milyarder, vakit kaybetmeden scaled composites ile ortaklık yaptı ve mojave çölü'nde çalışmalar başladı. spaceshipone'ın geliştirilmesine 25 milyon dolar yatırım yapan paul allen, sessiz sedasız uzay turizminin mimarlarından biri olmuştu.

xprize foundation, girişimcilerin devletlerden bağımsız olarak uzaya çıkabilecekleri konusunda büyük bir cesaret verirken, yatırımcılar temelleri atılan bu sektörden uzak kalmamak için vakit kaybetmeden projeler çizmeye başladı. virgin galactic'in yanı sıra hollanda'da space expedition curaçao (sxc) ve mars one; abd'de spacex, orbital sciences ve world view; ingiltere'de starchaser industries ve danimarka'da copenhagen suborbitals gibi birçok firma roket ve uzay kapsülleri tasarımları geliştirdi. spacex ve orbital sciences, deneyimlerini nasa ile çalışarak geliştirmeyi tercih ederken, virgin galactic ve sxc kendi rotalarını belirledi. world view uzaya çıkmak için sıcak hava balonu tercih ederken, mars one çok farklı bir stratejiyle hedefini kızıl gezegen olarak belirledi. geride kalan 10 yıllık süreç, yaşanan büyük gelişmelere rağmen deneme sürecinin sona ermesi için çok erken olduğunu gösterdi. 

sabırsızlık gerçekliğe tosladı

virgin galactic, vakit kaybetmeden çalışmalara başladı. amaç, spaceshipone'ı iki mürettebat ve altı yolculu bir tasarıma dönüştürmekti. iki dev pencereye sahip olacak spaceshiptwo, ilk versiyonunda olduğu gibi yine whiteknight adı verilen ana gemi ile yaklaşık 15 km yüksekliğe çıkarılacaktı. belirlenen irtifaya ulaşılmasının ardından ana gemi tarafından serbest bırakılarak birkaç saniyelik serbest düşüşe başlayacak olan uzay aracı, katı yakıtla çalışan dev roketini ateşlemesiyle saniyede 4000 kilometrelik hıza ulaşacaktı. 20 saniye süren yükselişin ardından, yerden yaklaşık 100 km yükselikte yer alan 'sınır' seviyesine ulaşılacaktı. roketlerini kapatacak olan spaceshiptwo, altı dakika boyunca yerçekimsiz ortamda kalacak, bu esnada kemerlerini çözen 'turistler' manzaranın keyfini çıkaracaktı. uzay aracı, altı dakikanın sonunda atmosfere girecek ve kanatlarını kaldırarak yavaş bir iniş gerçekleştirecekti.

branson, 2004'te yaptığı açıklamada 'uzaya çıkmanın en fazla 3 yıl alacağını' belirtmişti. ancak yıllar geçtikçe beliren teknik zorluklar ve yüksek risk, belirlenen hedefe ulaşmanın hiç de kolay olmadığını gösterdi. virgin galactic, spaceshiptwo'nun inşasını 2010 yılında tamamladı. branson, bu sefer hedeflerinin 2011 ortası olduğunu belirtti ancak yine sözünde duramadı.

spaceshiptwo'nun yarım milyar dolarlık projesi, ne kadar büyük çaba gösterilse de kesin sonuç vermekte çok geç kalıyordu. nisan 2013'te, spaceshiptwo 26'ncı deneme uçuşunu gerçekleştirdiğinde roketini henüz ilk kez deneyebildi. sadece 17 bin metre irtifaya ulaşan uzay aracı, 1224 kilometre hızla ses duvarını bile delemedi.

mayıs ayında, abd hava kuvvetleri'nden emekli tuğgeneral michael masucci ve 1200 saatten fazla uzay mekiği görevi tecrübesi bulunan nasa emeklisi frederick sturckow, virgin galactic'in iki yeni pilotu olarak atandı.

31 ekim cuma günü yapılan 55'inci deneme uçuşunda ise spaceshiptwo dördüncü kez roketini ateşleyecekti. ancak uzay aracı yükselmeye başlayamadan havada infilak etti ve yere çakıldı. pilot peter siebold ağır yaralı olarak kurtulurken, yardımcı pilot michael alsbury hayatını kaybetti. yakıt tankları ve motorun tek parça halinde olması soru işaretlerini artırırken, abd ulusal ulaşım güvenlik kurulu (ntsb), kanatların kilit mekanizmasının bozulmuş ve erken açılmalarından dolayı kazanın yaşanmış olabileceğini belirtti. kazanın kesin nedenini belirlemek ise bir yılı alabilir.

SpaceShipTwo, havada infilak ettikten sonra ikiye bölündü.

[[Fotoğraf: AP]]

özel şirketler bir kez daha düşünmeli

virgin galactic'in yaşadığı kaza, gelecek için oldukça büyük hedefler sunan diğer firmaların da projelerini gözden geçirmeye zorlamalı. bu projelerden ilki, hollanda merkezli mars one.

2023'te geri dönmemek üzere mars'a dört kadın ve üç erkek göndermeyi planlayan mars one, 10 yıl sonra devam edecek yolculuklarla kızıl gezegen'de ilk koloninin kurulmasına öncü olmak istiyor. mars'ta ölmeyi tercih eden 200 binden fazla insan arasından yedi kişiyi seçmeye çalışan proje, yapılan bağışlarla 2016-2022'de mars'a gidecek uzay araçlarının inşa edileceğini belirtiyor. ancak bu plan birçok açıdan gerçekçi görünmüyor.

nasa, derin uzay görevleri için geliştirdiği orion kapsülünün sadece paraşüt sistemini bir yıldır deniyor. ilk olarak 2018'de denenmesi beklenen 117 metrelik derin uzay roketi space launch system (sls) prototiplerinin testleri ise iki yıldan uzun bir süredir yapılıyor. nasa ve roscosmos gibi devlet kurumlarının on binlerce çalışanın yer aldığı, milyar dolarlık çalışmaları ele alındığında, mars one ve benzerleri hayal ürünü olarak kalıyor. nasa ile işbirliği kapsamında uluslararası uzay istasyonu'na (uui) kargo gönderen özel uzay-havacılık şirketi orbital sciences'ın 28 ekim günü infilak eden antares roketi, özel firmaların derin uzay görevlerine kalkışmadan önce çok daha dikkatli düşünmesi gerektiğinin altını çizdi.

orbital sciences gibi uui'ye kargo gönderen ve sls'in benzeri olacak falcon heavy roketini geliştiren spacex, binlerce çalışanı ve 2002'den bu yana elde edilen tecrübeyle en umut vaat eden firma. ancak ceo elon musk'ın 2050'de mars'ta 80 bin kişilik koloni kurma hayali de gözden geçirilmek zorunda.

massachusetts teknoloji enstitüsü (mit) tarafından geçtiğimiz ay sunulan rapor, mars'ta koloni kurma planlarında ne kadar ciddi eksiklikle bulunduğunu gözler önüne serdi. öyle ki, mars one kızıl gezegen'in atmosferindeki gazların yoğunluğunu bile dikkate almış değil. öte yandan, nasa'nın 2020'de yollayacağı mars 2020 uzay aracı, kızıl gezegen'in atmosferinden oksijen üretebilme özelliğine sahip olacak.

iyimserler ve kötümserler bir arada

virgin galactic kazasının ardından richard branson amaçlarına bağlı kalacaklarını ve uzaya çıkmayı başaracaklarını açıkladı. xprize foundation kurucusu başkanı bob weiss de kazanın uzay turizmi çalışmalarına geri adım attırmayacağını düşünüyor. uzmanlar ise pek iyimser değil. george washington üniversitesi uzay politikası enstitüsü'nden john logsdon, foxnews'e yaptığı açıklamada 'uzay turizminin uzun bir süre toparlanamayacağını, yeniden harekete geçtiğinde ise devlet kontrolünün etkisini hissedeceğini' belirtti.

al jazeera'ye konuşan nasa jet itiş gücü laboratuvarı'nda (jpl) görevli umut yıldız ise kazaların başarıya giden yoldaki basamaklardan biri olduğunu ifade etti: "havacılık tarihinin ilk öncüleri de birçok kazaya uğramışlardır ancak bugün milyonlarca insan havayolu ile her gün güvenli seyahat edebilmektedir. her ne kadar virgin galactic, uzay turizmini başlatmayı ve yaygınlaştırmayı öncelikli hedefleyen bir şirket olsa da, bu kaza gelecekte uzaya çıkmanın bugün uçaklarla seyahat etmek gibi normal olacağını göreceğimiz gelecek günlerin bir öncüsü olarak tarihteki yerini alacaktır."

virgin galactic ile uzaya çıkmak için 250 bin dolar ödeyen brad pitt, angelina jolie, justin bieber ve tom hanks fikirlerini değiştirdi mi bilinmez. ancak elon musk mars yolculuğu için 500 bin dolar olarak belirlediği bilet fiyatını tekrar gözden geçirebilir. ancak birçokları bu deneyim fırsatını kaçırmak istemiyor. bu kişiler arasında türkiye'den ünal aysal'ın eski eşi ahu aysal da buluyor. aysal, 95 bin dolar ödediği sxc firmasından parasını talep etmek gibi bir fikri olmadığını belirtti. sxc'nin geliştirdiği lynx mark ii uzay aracı, spaceshiptwo'ya benzer olarak yörüngealtına çıkmayı, 5-6 dakika burada kalmayı ve dünya'ya dönmeyi planlıyor. california'daki mojave çölü ve karayiplerdeki curacao uzay üslerini kullanacak olan uzay aracının 2014 sona ermeden ilk uçuşunu gerçekleştirmesi planlanıyor. 

yine de uzay keşfinde belirleyici etken kazalar değil, insanların ölümü bile göze alan kâşif ruhu olacak. yedi astronotun hayatını kaybettiği challenger faciasından büyük dersler çıkaran nasa gibi, spaceshiptwo kazası da vigin galactic için bir dönüm noktası olabilir.

Lynx Mark-II.

[[Fotoğraf: Spacexc]]

kaynak: al jazeera