israil başbakanı binyamin netanyahu’nun kongre’de yaptığı konuşma washington’da geniş yankı buldu. gelişmeleri yakından izleyenler protokol, gerekçe ve zamanlamayı masaya yatırdılar. fakat bu konular zaten yeterince tartışıldığından bu konuşmayla nelerin başarıldığına göz atmakta fayda var.

1) obama yönetimi çok kızgın

başkan barack obama beklenilebilecek bir şey söyledi: “bu kişisel bir mesele değil. abd’nin israil ile ilişkileri hâlâ özel ve başbakan’la çalışmaya devam edeceğim.” ancak bu noktada başka neler konuşulduğuna da bakmak gerek.

beyaz saray ulusal güvenlik danışmanı susan rice ziyaretin ilişkilerde ‘yıkıcı’ bir etkisi olacağını söylemişti. beyaz saray sözcüsü ise netanyahu'nun ziyaretini abd’deki yürütme erkini bypass etme girişimi olarak değerlendirdi. obama yönetimi, israil’in medyaya sızdırması ihtimalinden dolayı nükleer müzakerelerle ilgili tüm istihbarat bilgilerini vermediğini kabul etmişti. obama ziyaretin sadece zamanlamasından değil, aynı zamanda içeriğinden dolayı da kızgın.

başkan obama ayrıca, “fransa’nın eski cumhurbaşkanı jacques chirac’ın irak savaşının tırmandığı dönemde kongre’de konuşma yapmak için davet edildiğini düşünün, o zaman ne olacağını hayal edebiliyor musunuz? muhtemelen hayır, işte tam da bundan bahsediyorum.” dedi. bu vakayı benzersiz kılan sadece konuşma değil, obama yönetiminin, israil başbakanı’nı eylemlerinden dolayı açık bir şekilde eleştirmesiydi.

2) netanyahu obama’nın sınırlarını ne kadar zorlayabileceğini gördü

netanyahu bu konuşmayı yaparak çok büyük bir risk aldı. israil seçimlerine iki haftadan daha kısa bir süre kaldı ve abd ile ilişkiler bazı israil seçmenlerine göre büyük önem taşıyor. ya obama çıkıp "artık bu son. bir daha böyle bir saygısızlığa izin vermeyeceğim." deseydi? ya israil’i birleşmiş milletler’de daha fazla korumayacağını söyleseydi? bu yetkiye sahip olan kongre değil, başkan. ancak obama bunların hiçbirini söylemedi ki, bu çok manidar.

3) birçok demokrat 'aşağılanmış' hissetti

netanyahu demokrat senatörleri neden küçümsedi? israilli lider, konuşmasını taraflı bir mesele haline getirdiği yönünde eleştirilerin hedefi olurken, bir grup önde gelen senatör kendisine adeta yardım eli uzattı ve netanyahu'yu senato’daki demokratlara konuşması için davet etti. ama o bu teklifi reddetti. bunun altında yatan mantıktan emin değilim. başbakan birçok defa ziyaretinin siyasetle veya tarafgirlikle alakası olmadığını söyledi. oysa konuştuğum birçok insan buna inanmıyor. tahminlere göre 60’tan fazla demokrat kongre üyesi netanyahu’nun konuşmasını boykot ederek oturuma katılmadı. bunların arasında az miktarda yahudi üye de bulunuyor.

illınois eyaletinden demokrat senatör dick durbin bunun kongre tarihinde daha önce karşılaşılmayan bir durum olduğunu söyledi. durbin’e göre, daha önce hiç bu kadar çok sayıda kongre üyesi ortak bir oturumu boykot etmemişti. birçok demokrat, konuşmayla ilgili eleştiride bulundu. bazıları konuşmayı ‘küçümseyici’ bulurken bazıları da ‘hakaret’ olarak algıladı. birçok demokrat senatör netanyahu’nun iran konusundaki yaklaşımını eleştirdi. daha önce hiçbir seçilmiş amerikalı siyasetçinin israilli bir lideri bu kadar açık biçimde eleştirdiğini hatırlamıyorum. böyle bir şey normalde olmaz, ama bu kez oldu.

4) netanyahu tasarının geçmesi şansını zora soktu

obama yönetiminin iran ile olası bir anlaşmayı hemen uygulamak için kongre’ye ihtiyaç duyduğuna tam anlamıyla inanıp inanmadığı belli değil. abd yönetimi, yapılan geçici nükleer anlaşmada olduğu gibi başkan obama’nın kongre’nin onayı olmadan yaptırımlardan vazgeçebileceğinin sinyalini verdi. başbakan netanyahu, son sözü söyleme hakkının kongre'ye ait olacağı bir tasarının geçmesini istiyor. senato da bu tasarıyı gündeme almaya hazırdı ve sonra netanyahu’nun kongre'de konuşma yapacağı duyuruldu. demokratların tasarıyı mart’a kadar bekletecekleri açıklamasının gelmesi çok uzun sürmedi. başkan obama elini kolunu bağlayacak bütün tasarıları veto edeceğini söylüyor. cumhuriyetçilerin ise başkan’ın veto kararını değiştirmesi için demokrat üyelerin desteğini alması gerekiyor. ancak netanyahu’nun bu konuşmadan sonra destek görme ihtimali zayıf - özellikle de kongre üyeleri netanyahu’nun başkan’ı dış politikasını eleştirerek kendi vekilleri önünde küçük düşürdüğüne inanırlarsa. 

kaynak: al jazeera - patty culhane