oxford üniversitesi reuters gazetecilik çalışma enstitüsü’nün, bu yıl beşincisi hazırlanan dijital haber raporu yayımlandı. 

[enstitü’nün şimdiye kadar yayımlanan bütün dijital haber raporları için: 2012, 2013, 2014, 2015] 

türkiye raporun kapsamına 2015'te girdi 

enstitü’nün 2012'de yayımladığı ilk dijital haber raporu, aralarında abd, ingiltere, brezilya ve japonya’nın da bulunduğu 9 ülkeyi kapsıyordu. enstitü, 2015'te farklı bir uygulamaya gitti ve haziran’da yayımlanan raporda dijital habercilik ortamlarını araştırdığı 12 ülkeye, ekim’de ek bir tamamlayıcı rapor çıkartarak 6 ülke daha ekledi. türkiye de araştırmanın kapsadığı ülkeler arasına bu ek rapor ile girdi. 15 haziran’da yayımlanan 2016 raporu ise, 26 ülkeden toplanan verileri içeriyor. 

türkiye’nin bu sene de rapor kapsamında olması; insanların haber okuma alışkanlıklarının ne yönde değiştiğinden hikâye anlatım tekniklerindeki gelişmelere, gazetecilerin karşı karşıya oldukları sorunlardan yeni medya gazeteciliği ve reklam ilişkilerine kadar pek çok konuda 2015–2016 arasında bir kıyaslama yapma imkânı doğuruyor. dahası, türkiye verilerini, rapor kapsamındaki diğer ülkelerinkilerle karşılaştırarak daha anlamlı bir tablo ortaya çıkartmak mümkün.

türkiye’den 2 bin 157 internet kullanıcısı

ingiltere merkezli internet temelli pazar araştırma şirketi yougov tarafından yürütülen ve 26 ülkeden 50 binin üzerinde kişiyle çevrimiçi anket yöntemiyle gerçekleştirilen araştırmanın raporu 124 sayfa. türkiye’den görüşülen internet kullanıcılarının sayısı ise 2 bin 157. raporun dipnotlarında, türkiye örneklemini kentlerde yaşayan kullanıcıların oluşturduğu belirtiliyor. bu yüzden ortaya çıkan verinin bütün ülkeyi değil, ‘daha çevrimiçi’ ve ‘daha zengin’ bir kitlenin alışkanlıklarını yansıtıyor olmasının muhtemel olduğu not düşülüyor. 

6 başlıkta rapordaki türkiye ve kıyaslamalar 

1 - haber kaynağı olarak sosyal medya

türkiye’de internet kullanıcılarının %73'ü sosyal medyayı bir haber kaynağı olarak görüyor. bu oran, 2015'te %67 idi ve türkiye, raporun kapsadığı 18 ülkeden, sosyal medya platformlarının en yüksek oranda okur tarafından haber kaynağı olarak kabul edildiği ülkeydi. 2016'da yunanistan %74 ile, sosyal medyanın en yüksek oranda habere ulaşmak için araç olarak kullanıldığı ülke oldu. 26 ülkenin ortalaması ise %51. 2015'te rapor kapsamındaki ülkelerin ortalaması %44'tü. 

1997'den 2001'e kadar bbc’nin internet stratejilerini şekillendiren gazeteci nic newman, raporun önemli bulgularından biri olarak, sosyal medyayı ana haber kaynağı olarak görenlerin oranının, televizyonu görenlerinkini, ilk kez bu yıl, 18–24 yaş aralığında geçmesini gösteriyor.

2 - haber için en çok facebook kullanılıyor

türkiye’de sosyal medyayı bir haber kaynağı olarak kullandıklarını söyleyen kullanıcıların en çok tercih ettiği platform %64 ile facebook. 2015'te bu oran %69 olmasına rağmen facebook ilk sıradaki yerini koruyor. 2015'ten 2016'ya geçildiğinde twitter ile youtube’un yer değiştirmiş olması dikkat çekiyor. türkiye’deki internet kullanıcılarının 2016'da en çok tercih ettiği ikinci sosyal medya platformu %31 ile youtube. onu, %30 ile twitter takip ediyor. whatsapp, %17 ile dördüncü sıradaki yerini korurken google+’ın artık popülaritesini yitirdiği, beşinciliği %12 ile instagram’ın aldığı görülüyor. 

türkiye’de tablodaki ilk üç platformun, 2015'te daha fazla okur tarafından bir haber kaynağı olarak görüldüğünün altını çizmekte fayda var. 

26 ülkenin ortalamasına göre de dünyada haber için en çok tercih edilen ilk beş sosyal medya platformu türkiye verileriyle aynı: facebook, youtube, twitter, whatsapp ve instagram. fakat türkiye’de bu platformları haber kaynağı olarak kullananların oranı, dünya ortalamasının oldukça üzerinde. dünyada habere ulaşmak için facebook’u tercih edenlerin oranı %44, youtube’u %19, twitter’ı %10, whatsapp’ı %8, instagram’ı ise sadece %3. nisan 2016'da platformdaki günlük video izlenim sayısının 10 milyarı aştığını açıklayan snapchat’i haber kaynağı olarak görenlerin oranı da %1 ile sınırlı. 

3 - habere ulaşmak için en çok kullanılan cihaz: akıllı telefonlar

türkiye’de habere akıllı telefonlar aracılığıyla ulaşanların sayısı 2016'da %68'e ulaştı. bu oran, 2015'te %57'ydi. dünya ortalaması ise %53. rapor kapsamındaki bütün ülkelerde, habere akıllı telefonlar ile ulaşanların oranı, masaüstü ve dizüstü bilgisayarlar aracılığıyla ulaşanlarınkini geçmiş durumda. habere ulaşmak için tablet kullananların oranı ise, dünyada olduğu gibi türkiye’de de artmadı, geçen seneki gibi %24'te kaldı. 

internet [sosyal medyayı da kapsıyor] kullanıcıların %90'ı tarafından haber kaynağı olarak kullanılıyor. geçen seneye göre televizyonu, sosyal medyayı ve radyoyu haber kaynağı olarak kullandıklarını söyleyenlerin oranındaki artışlar dikkat çekiyor. gazete ve dergiler ise okur kaybetmeye devam ediyor.

 

4 - ‘çevrimiçi video haber tüketimi beklentilerin altında kaldı’

raporda, araştırmanın en büyük sürprizi olarak haber organizasyonları ve sosyal medya platformlarının son iki yıldır büyük yatırımlar yaptığı video haberlerin karşılığını bekledikleri oranda alamaması gösteriliyor. 2014'ten 2015'e geçilirken yeni medya gazeteciliğinde yaşanan en dikkat çekici gelişme olarak sunulan kısa haber videolarına gösterilen ilgideki artışın 2016'da oldukça yavaşladığı görülüyor. 2015'te kullanıcıların %23'ü haftada en az bir haber videosu izlediklerini belirtirken, bu oran 2016'da sadece %1 artarak %24'e çıktı. video haber tüketimindeki artış trendinin azalması üzerine ek sorular ile araştırmalarını derinleştiren araştırmacıların aldıkları yanıtlara göre, insanların %41'i metin haberleri daha pratik ve hızlı buldukları için video haberleri tercih etmiyor. %35'in gerekçesi ise haber izlemek için öncesinde katlanılması gereken ve çoğu zaman kullanıcıların rızası dışında, otomatik olarak oynamaya başlayan reklam videoları. 

26 ülkenin ortalamasına göre, %59 ile haberler en çok makalelerden takip ediliyor. internet kullanıcılarının %41'i, haberlerin sadece manşetlerini okumakla yetiniyor. video izlemek, %24 ile en çok başvurulan üçüncü haber tüketim yöntemi. 

türkiye; abd, kanada, brezilya ve yunanistan’ın ardından en yüksek oranda internet kullanıcısının haber videosu izlediği beşinci ülke. türkiye’de habere video izleyerek ulaşanların oranı dünya ortalamasının üzerinde; %29. 5 - türkiye, çevrimiçi haber için ücret ödeyenlerin oranının en yüksek olduğu ülke 

rapora göre, türkiye’de online habere erişim için ücret ödediğini söyleyenlerin oranı %27. buna göre türkiye, 26 ülke arasından dijital haberler için ücret ödeyenlerin oranının en yüksek olduğu ülke. 

fakat, raporda ilgili bölüme düşülen şu nottan araştırmacıların bu oranın çok da gerçekçi olmadığını kabul ettikleri görülüyor: 

‘‘türkiye’deki örneklem kentlerde yaşayanlardan seçildiğinden bu oran şişirilmiş olacaktır. ayrıca; çevrimiçi haberlere erişim için ücret ödediklerini söyleyenlerin %75'i, bu ödemeyi geçen yıl tek seferliğine, sadece tek bir edisyon için yaptı.’’

ayrıca, araştırmanın temel bulgularının paylaşıldığı yazının ülkelere göre dijital haberler için ücret ödeyenlerin oranlarının tartışıldığı bölümünde türkiye’den hiç bahsedilmiyor. 

rapora göre, abd’de çevrimiçi haberlere erişmek için ücret ödeyenlerin oranı %9'a düştü. bu oran, 2015'te %11'di. bu alanda; norveç, polonya ve isveç gibi ülkelerdeki haber organizasyonlarının başarısından söz ediliyor. bu ülkelerde online haberlere ulaşmak için ücret ödediklerini söyleyenlerin oranı %20'nin üzerine çıkıyor. 

6 - gazetecilere duyulan güven

rapor kapsamındaki bütün ülkelerde internet kullanıcılarının haber organizasyonlarına duydukları güven, gazetecelere duydukları güvenden daha fazla. okurların %65 oranında, ‘‘haberlere çoğu zaman güvenebiliyorum’’ dediği finlandiya, gazeteciliğe güvenin en yüksek olduğu ülke. son sıradaki yunanistan’da ise haberlere güvenenlerin oranı sadece %40. 

türkiye’de internet kullanıcılarının %40'ı, okudukları haberlere çoğunlukla güvenebiliyor. haber organizasyonlarına güvenenlerin oranı %37, gazetecilere güvenenlerinkiyse %34. türkiye, gazeteciliğe duyulan güven konusunda 26 ülke arasından 19. sırada. türkiye’de, medyanın siyasetten bağımsız olduğuna inanların oranı %29, iş dünyasından bağımsız olduğuna inanlarınkiyse %27. 2015 raporunda türkiye okudukları haberlere genellikle güvenebildiklerini söyleyenlerin oranı %34'tü. 

‘‘başarılı olabilmek için değerlere sahip çıkmak şart’’

newman’ın araştırmanın en önemli iki mesajını paylaştığı raporun sonuç bölümü ile bitirelim:

‘‘bu yılın verilerinde iki çelişkili fakat önemli mesaj var. bir yandan yayıncılar dağıtım üzerindeki kontrollerini kaybediyorlar. bazı okurlar, içeriğin hangi haber organizasyonundan geldiğini dahi fark etmiyor. algoritmaların ve sosyal medya platformlarının önemi artıyor. ve fakat; aynı zamanda anket verileri ve niteliksel çalışmalarımız, insanların hâlâ kimlikli ve değer üreten geleneksel haber organizasyonları istediklerini gösteriyor. medyanın dağıtım gücünü ne hızla ve ne oranda kaybetmeye devam edeceğini bilmek zor. mevcut tablo, medyadaki çözülme için yeni bir evrenin başlangıcı gibi görünüyor. haber organizasyonları, gelecekteki değişimlere de ayak uydurmak zorunda kalacak. fakat bunu yaparken gazetecilik performanslarını, okur güvenini ve tarafsızlıklarını korumaları, başarılı olabilmeleri için yeterli değilse de şart.