Dosya

Osmanlı'dan devralınan sorun

İmparatorluğun son dönemde merkezi yapıya dönüşmesi ve Türk kimliğini esas alan yeni cumhuriyetin inkar politikaları, Kürt Sorunu'nun temelini oluşturuyor.

Konular: Türkiye
Dersim milletvekili Diyap Ağa'yla görülen Mustafa Kemal, yeni cumhuriyetin Türk kimliği temelleri üzerinde kurulmasını savundu. [AA]

kürt sorunu'nın temelleri 19. yüzyılda osmanlı imparatorluğu'nu merkezileştirme projesine dayanır. türk modernleşmesinin bir parçası olan süreçte yapılan idari reformların radikal ve merkeziyetçi özellikleri, sorunun ortaya çıkışına zemin hazırlamıştır.

ii. mahmut döneminde (1808-1839), osmanlı imparatorluğu yönetimindeki kürt aşiretlerle daha önce yapılan ve aşiretlerin kendi idari yönetimlerini oluşturmasına imkan veren anlaşmanın devlet tarafından tek taraflı feshi ve bu aşiretlerin merkezi yönetime bağlanması kararı, doğuda kürt sorunu'nun somut olarak ortaya çıkmasına neden oldu.

bu tarihten itibaren kürtlerin merkezi yönetime karşı talepleri ve tepkileri zamanla gelişecek olan kürt ulusal düşüncesini oluşturdu. dolayısıyla bugün hâlâ modern türkiye cumhuriyeti’nin en önemli meselesi olarak görülen kürt sorunu'nun başlangıcı türk modernleşmesiyle paraleldir.

özellikle modernleşmenin bütünleştirici unsuru olarak güdülen türkçülük politikası; türk olmayan müslümanlara yönelik zorunlu türkçe eğitimi, zorunlu iskan, mahalli isimlerin türkçeleriyle değiştirilmesi, kişi isimlerine türkçe zorunluluğu ve kamu alanında bu dillerin kullanımının yasaklanması gibi sonuçlar yaratmıştır. kürt sorunu'nun başlangıcının belki de en somut gerekçelerini oluşturan bu yasaklar ve baskı politikası, tarihi süreç içinde soruna şiddet olayları boyutunun da eklenmesiyle türkiye cumhuriyeti devletinin henüz çözemediği bir mesele olmuştur.

imparatorluğun yeni politikasına tepki olarak zaman içinde ortaya çıkan kürt isyanları tarihlerine ve yerlerine göre şöyle sıralanabilir: 

1. babanzade abdurrahman paşa isyanı (1806-1808, süleymaniye)

2. babanzade ahmet paşa isyanı (1812, süleymaniye)

3. zaza aşiretleri isyanı (1818-1820, dersim)

4. revaduz yezidi isyanı (1830-1833, hakkari ve çevresi)

5. mir muhammet isyanı (1832-1833, soran)

6. kör mehmet paşa isyanı (1830-1833, erbil, musul, şirvan)

7. garzan isyanı (1839, diyarbakır)

8. bedirhan bey isyanı (1843-1847, hakkari ve çevresi)

9. yezdan izzettin şer isyanı (1855, bitlis)

10. bedirhan osman paşa isyanı (1877-1878, cizre ve midyat)

11. şeyh ubeydullah isyanı (1880, hakkari ve şemdinli)

12. emin ali bedirhan isyanı (1889, erzincan)

13. bedirhani halil ve ali remo isyanı (1912, mardin)

14. molla selim ve şeyh şehabettin isyanı (1913-1914, bitlis)

15.koçgiri isyanı (6 mart 1921 alişan, alişir ve nuri dersimi)

cumhuriyet döneminde kürt sorunu

kürt sorunu'na ilişkin resmi söylemin yerleştiği periyod, cumhuriyet dönemidir. osmanlı imparatorluğu'nun çöküş döneminde kurtuluşun nasıl sağlanacağı konusu osmanlıcılık, türkçülük ve batıcılık gibi çeşitli düşünce akımlarının doğmasına neden olmuştur. aralarında farklılıklar olmasına rağmen, bu düşüncelerin ortak noktaları türk egemenliğini hakim kılmaktı.

bu dönemde oluşan siyasi ve toplumsal hava, geçici olmanın ötesinde bugün bile toplumsal hayatın beslenmiş olduğu sert ortamı oluşturdu. yeni kurulan cumhuriyet ve devletin felsefesi de bu zeminden beslendi. dolayısıyla kürt sorunu'na ilişkin devlet söylemi etnik kimliği esas alan, sert ve dışlayıcı bir özellikte gelişti.

DOSYA: KÜRT SORUNU

ret ve inkar politikaları, osmanlı’dan devralınan sorunun ana eksenini oluşturdu. sorun bir kimlik meselesi olarak reddedilirken uzunca bir süre 'doğu sorunu' olarak telaffuz edilerek; 'geri kalmışlık sorunu', 'irtica sorunu', 'feodalizm sorunu', 'dış güçlerin üzerimizde oyunları' şeklinde kodlandı.

cumhuriyet döneminde yaşanan çok sayıda kürt isyanı'nın başlangıcı lozan antlaşması’na dayanır. antlaşma, kürtler ve kürt milliyetçiliği açısından belirli sonuçlar doğurdu. en önemli sonuç kürt sorunu'nun uluslararası niteliğini kaybetmesi oldu. öyle ki kürtler bundan sonra uzun bir süre dünya siyasi literatüründe yer alamayacaktı. isyanlar ve silahlı eylemler de, kürt milliyetçilerinin lozan’da elde edemediklerini zorla kabul ettirme isteğiyle başladı.

cumhuriyet döneminde gerçekleşen kürt isyanları tarihlerine ve yerlerine göre şöyle sıralanabilir:

 1. nasturi isyanı (1924, hakkari)

 2. reskotan ve reman isyanı (1925, diyarbakır)

 3. şeyh sait isyani (1925, bingöl, muş, diyarbakır)

 4. seit taha ve seit abdullah isyanı (1925, şemdinli)

 5. jilyan isyannı (1926, siirt) 

 6. eruh'lu yakup ağa ve oğulları isyanı (1926, pervani)

 7. güyan isyanı (1926, siirt)

 8. haco isyanı (1926, nusaybin)

 9. i. ağrı isyanı (1926)

 10. koçusagi isyanı (1926, silvan)

 11. hakkari-beytüşşebab isyanı (1926)

 12. mutki isyanı (1927, bitlis)

 13. ii. ağrı isyanı (1927)

 14. biçar isyanı (1927, silvan)

 15. zilanlı resul ağa isyani (1929, eruh)

 16. zeylan isyanı (1930, van)

 17. tutakli ali can isyanı (1930, tutak, bulanik, hinis)

 18. oramar isyanı (1930, van)

 19. iii. ağrı isyanı (1930)

 20. buban aşireti isyanı (1934, bitlis)

 21. abdurrahman isyanı (1935, siirt)

 22. abdulkuddüs isyanı (1935, siirt)

 23. sason isyanı (1935, siirt)

 24. dersim isyanı (1937, tunceli)

 25. pkk isyanı (1984) 

1937’deki dersim isyanı'nın sert bir şekilde bastırılması sonucu bölgede uzunca bir süre herhangi bir isyan veya etnik temelli siyasi bir hareket oluşmadı. bu süreç, yasal düzenlemelerle pekiştirilse de, bağımsız bir kürt devleti idealiyle kurulan ve 1984 yılında ilk silahlı eylemini gerçekleştiren bir örgüt olarak pkk, türkiye'nin yaşadığı kürt sorunu'nu farklı bir boyuta taşıyacaktı.

kaynak: al jazeera

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;