son üç yıldır, dünyanın gözü arap isyanları ve sonrasında gelişen olaylar üzerindeydi. ancak yakında dikkatler afganistan’a çevrilecek. çünkü abd önderliğindeki yabancı askerler gelecek yıl ülkeden ayrılmaya hazırlanıyorlar. bazı yabancı danışmanlar ülkede kalmaya devam edecek olsa da, nato’nun bu geri çekilişi ile başkan george w. bush’un afganistan’ın taliban yöneticilerine karşı başlattığı askeri müdahale bitecek. bu müdahale, abd’ye yapılan 11 eylül saldırılarının ardından, fazlasıyla mağrur vaatlerle başlatılmıştı.

savaşın faturasının çok ağır olduğu reddedilemez. taliban bugün, kabil’den dışarı itildikleri günden daha güçlü duruma geldi. militan aktiviteler ülke sınırlarının çok ötesine yayıldı. başkan barack obama’nın deyimiyle "haklı savaş", en önemli hedeflerine ulaşamadan sonlanıyor.

washington’ın, taliban’ın 2001’de iktidarı kaybetmesinin ardından göreve getirdiği hamid karzai’den daha uyumlu bir afgan bulabileceğini düşünmek zor. nisan 2014’teki seçimlerde görevi bırakmaya hazırlanan cumhurbaşkanı karzai, nato’yu sert bir dille eleştiriyor. nato müdahalesinin afganistan’a "çok acı çektirip, çok can kaybına sebep olduğundan" yakınıyor. "müdahalenin hiçbir getirisi olmadığını" söyleyen karzai’ye göre "ülke güvende değil."

afgan gerçeği

nato ve abd, karzai’yi güvenilmezlik ve yolsuzlukla suçlasalar da afgan gerçeğini gözardı ediyorlar. cumhurbaşkanı, ülkedeki yabancı askerlere karşı düşmanlığı dile getirmek zorunda. sivil ölümlerine karşı da sessiz kalmamalı. çünkü karzai, nato’nun eğitip donattığı afgan askeri ve polisinin hassasiyetine önem veriyor.

her yıl 50 bine yakın firar vakası, afgan güvenlik güçlerine kan kaybettiriyor. en son kaçan yüksek rütbelilerden biri de bir özel harekat komutanıydı. taliban bağlantılı hizbi islami (islami parti) adlı gruba katılan komutan, beraberinde son teknoloji donanım ve silah da götürdü. (haberin orijinal ingilizce metni)

dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olan afganistan’da, maalesef yolsuzluk tarih boyunca var oldu. 1970’lerden beri sonu gelmeyen savaşlar ve bu savaşlarda aktif rol alan abd, sovyetler birliği ve diğer komşu güçler afganistan’ın yoksulluğunu daha da derinleştirdi. karzai yönetimine yolsuzluk suçlamaları çoğu zaman batı’nın işine gelecek şekilde yöneltiliyor. afganistan savaşı boyunca batı’nın kendi yozlaşmış uygulamaları ise gözardı ediliyor. (haberin orijinal ingilizce metni)

askeri işgal ve işgal altındakilere saldırı el ele gidiyor. 1980’lerde sovyet işgali altında, öncesinde ve son 12 yıl boyunca afganlar tekrar tekrar zalim kayıplara ve aşağılanmalara maruz kaldılar. afganistan’ın etnik ve kabile merkezli toplumu, batılı hükümetlerin henüz idrak edemedikleri bir biçimde yöneticilerin halka yakın olmalarını gerektirir.

yabancı efendilerin iradesini afgan yurttaşlarına zorla benimsetmeye çalışan bir lider, güvenilirliğini, otoritesini ve çok daha fazlasını riske atmış olur. görevdeki son aylarına yaklaşan cumhurbaşkanının son ana kadar abd baskılarına inatla direnmesine şaşırmamalı. bu baskılarla abd, ülkede afgan askerlerini eğitmek ve batı’nın stratejik çıkarlarını korumak üzere bırakacağı askerlerine yargı dokunulmazlığı sağlamaya çalışıyor.

afganistan’daki abd savaşının mirası

abd ve nato askerlerinin 2014’te ülkeden ayrılışları, 35 yıllık afgan savaşlarının tarihinde bir dönem noktası olacak. 1989’daki sovyet çekilişinin sembolik etkisi daha büyüktü çünkü sovyet emperyalizminin çöktüğü dönemde gerçekleşmişti. abd emperyalizmi için şartlar şu an pek riskli değil ve nato’nun yakın geleceğine de pek şüpheyle bakılmıyor.

ancak afganistan’da ve dışında, bu geri çekilişi bir büyük gücün daha yenilgisi olarak görenler olacaktır. abd ise, afganistan görevinin başarılı olduğu iddiasını doğrulamak için çırpınmaya devam edecektir. bir zamanlar terörü bitirme ve toplumu yeniden şekillendirme amaçlı bu görevin ateşli destekçileri olanlar, şimdi afgan projesinin acı gerçekleriyle yüzleşiyorlar. hatta daha az ateşli yandaşlar, pek çok bakımdan bunun kaçırılmış bir fırsat olduğu sonucuna varabilirler.

abd insansız hava araçlarının afganistan - pakistan sınırındaki ve sayıları giderek artan diğer ülkelerdeki saldırıları, yasal ve etik bakımdan tartışmaya açık. bu nedenle savaş kanunları, insan hakları ve ulusal egemenlik konularında sorular ortaya atılıyor. bu tartışmaların uluslararası ilişkiler üzerindeki etkisi, bush ve obama yönetimlerinin kalıcı mirası olacaktır. (haberin orijinal ingilizce metni)

bu miras, obama ve karzai arasındaki gergin ilişkiyi de anımsatmaya devam edecek. abd’nin kendi seçtiği lider karzai, washginton’ın planlarını tamamen destekleyemedi. tüm sevimliliği, inceliği ve şehirli görgüsüne rağmen, karzai yine de abd’yi memnun etmek için kendini yurttaşlarından soyutlayamayan bir afgan. o her zaman, sınırlı otoritesine rağmen başkalarının başarısızlıklarından sorumlu tutulan bir cumhurbaşkanı olarak anılacaktır.

dış müdahalelerin sonu mu?

taliban ve el kaide’yi yok etmek için abd’nin afganistan’a gelişinin üzerinden on yıldan fazla süre geçti. ülkenin sonu gelmeyen savaşlarının bir sahnesinde daha perde kapanmak üzere. 1989’daki washington ve moskova’nın dolaylı bir şekilde karşı karşı geldiği savaşta mücahitlerin yardımıyla sovyet işgalcileri yenildiğinde, amerikalılar sevinçten havalara uçmuşlardı. amerikalılar 2014’te kaçıp kurtulmaya hazırlanırken, o coşku sisi dağılmış görünüyor. afganların düşmanla savaşmak için büyük dış güçlere ihtiyaç duymadığını daha kesin biçimde iddia edebilmek nihayet mümkün.

günümüzün en tanınmış afgan savaş lordlarına atfedilmiş şu açıklamalar oldukça bilgilendiricidir. 1980’lerde, washington sovyetler birliği’ne karşı mücahitleri desteklerken, ismail han, "amerikalılar savaşmamızı istiyorlar ama kazanmamızı istemiyorlar. sadece rusları zayıf düşürmemizi istiyorlar" demişti.

bir başka sovyet karşıtı komutan, ahmet şah mesut, "biz başkasının oyununda piyon olmayacağız; biz her zaman afganistan olacağız" diye konuşmuştu.

obama yönetiminin somut konularda taliban ile görüşme çabaları başarıya ulaşmadı. cumhurbaşkanı karzai kimi zaman kendini dışlanmış hissedip taliban’a kendi önerilerini sundu. bu öneriler abd’yi pek de memnun etmedi ve karzai’nin bu bağımsız girişimlerini bozmaya çalıştılar.

üst düzey taliban komutanlarından latif mehsud’un yakın zamanda abd tarafından yakalanması, afgan cumhurbaşkanı’nı kızdırdı. çünkü afganistan hükümeti, mehsud’u barış görüşmelerinde aracı olarak kullanmak için ayarlamaya çalışıyordu.

can sıkıcı ihtimaller

yabancı askerlerin çekilmesi yaklaşırken, afganistan’da ve komşularında pek çok kişi gelecek konusunda endişeliler. gelecek yıl yapılacak başkanlık seçimlerinin barış ve düzen içinde geçip geçmeyeceği ve yeni hükümetin istikrarlı olup olmayacağı yönünde sorular var.

taliban ve silahlı gruplarla bağlantılı pakistan’ın siyasi ve askeri örgütlenmeleri ne yapacak? islam dünyasında sünni ve şii mücadelesini temsil eden suudi arabistan ve iran, kendi ayakları üzerinde durmaya çalışan afganistan’ı nasıl etkileyecekler? uluslararası toplumun etkili oyuncuları afganistan’a yardım edecekler mi? yoksa 1989’daki sovyet çekilmesinden sonra yaptıkları gibi, bölgesel güçlerin ve afgan grupların kavgasından uzak mı duracaklar?

abd ve nato askerleri afganistan’dan ayrılmaya hazırlanırken, bu can sıkıcı ihtimaller gitgide kafaları daha fazla meşgul edecek.

deepak tripathi, kraliyet tarih cemiyeti (royal historical society) ve büyük britanya ve irlanda kraliyet asya cemiyeti (royal asiatic society of great britain and ireland) üyesidir. britanyalı tarihçi amerika, soğuk savaş ve orta doğu konularında çalışıyor.

twitter'dan takip edin: @deepak_tripathi

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.