suriye'de barış koşullarını belirlemek üzere toplanan ve 31 ocak günü sona eren cenevre 2 konferansı birinci tur görüşmeleri, uluslararası toplum ve suriye halkının beklentilerini karşılamakta oldukça yetersiz kaldı. konferansın ilk aşaması sonucunda ortaya çıkan bu tablo, esasen kimse için sürpriz değildi. bunun en önemli sebebi, suriye'de üç yıldır savaşan tarafların, geçiş yönetiminin esed'li mi yoksa esed'siz mi olacağı konusunda anlaşamamaları.

müzakereler esnasında suriye hükümeti ile muhalefetin görüşlerinde ısrarcı olabilmelerinin arkasında, taraflardan ilkinin rusya, ikincisinin de abd tarafından iç savaşın başından beri sahiplenilmesi ve desteklenmesi yatıyor. üstelik suudi arabistan ve iran gibi bazı bölgesel güçlerin de suriye iç savaşının bir vekâlet savaşı haline dönüşmesinde katkıları bulunduğu da bilinen bir gerçek. bu aktörlerin suriye'deki politik mücadele içerisinde farklı gruplara verdikleri destek, cenevre 2'de bu grupların siyasi bir çözüm konusunda isteksiz olmalarını kuvvetlendirdi. 

müzakerelerin doğası ve hayatın gerçekleri: çözümsüzlükten çözüme gitmek

cenevre 2 konferansı'nda ciddi bir tartışma konusu haline gelen ve suriye'nin siyasi geleceğiyle ilgili yol haritasını belirlemesi bakımından ayrı bir önem içeren mutabakat belgesi, 30 haziran 2012 tarihinde cenevre 1 konferansı'nda kabul edilmişti. bu belgeye göre, suriye'de yeni bir siyasi dönemin başlaması için geçiş yönetiminin oluşturulması, bunun için de muhalefet ile devlet başkanı beşşar esed'in temsilcilerinin mutabakata varmaları gerekiyordu. ne var ki, cenevre 2 görüşmeleri öncesi taraflar arasında suriye'de iktidar devrinin cenevre 1 prensip kararları doğrultusunda gerçekleştirilmesiyle ilgili bir türlü uzlaşma sağlanamadı.

cenevre 2 görüşmelerinin ilk turunda somut bir sonuç alınmamasına rağmen, birçok siyasi yorumcuya göre suriye'de üç yıldır savaşan tarafların birleşmiş milletler (bm) çatısı altında yapılan görüşmelerde ilk kez bir araya gelebilmeleri dahi kendi başına bir başarıdır.

arap birliği ve bm suriye özel temsilcisi lahdar brahimi, tarafların işe insani yardım ve esirlerin serbest bırakılması gibi güven artırıcı meselelerin görüşülmesiyle başlamasının iyi bir taktik olacağı kanısına vardı. hâlbuki konferansın esas amacı, muhaliflerin de üzerinde durduğu şekilde cenevre 1'de kabul edilmiş geçiş hükümetinin oluşturulması ile ilgili temel prensiplere işlerlik kazandırmaktı. ancak bu amaca ulaşılamadı.

suriye hükümeti temsilcilerinin cenevre 2 görüşmelerinin ilk gününden itibaren yaptıkları açıklamalarda, müzakerelerin esas amacının, "yabancılar tarafından desteklenen terörizmi durdurmak" olduğu ifade edildi. cenevre'ye gelen rejim temsilcileri, ülkede yaşanan insani krizin -100 binden fazla kişinin hayatını kaybettiği ve 2,5 milyon insanın sığınmacı haline geldiği bir krizden bahsediyoruz- sebebi olarak esed'in iktidarını korumak için halkına karşı başlattığı savaşı görmemekte ısrarcıydılar.

suriye dışişleri bakanı velid muallim ve ekibine göre, cenevre 2 boyunca baş edilmesi gereken acil güvenlik sorunu terörizmdi. şam'ın buradaki temel amacı, esed'in halkına uyguladığı şiddeti durdurmak için mücadele veren suriye muhalif ve devrimci güçler ulusal koalisyonu'nu (smdk) terörist ilan etmek suretiyle, smdk temsilcilerinin siyasi geçiş yönetiminde yer alma ihtimalini engellemekti. bu taktiğin benimsemesinin amacı ise esed yönetiminin meşruiyetini, suriye'nin bütününde yaygın kılma arzu ve ısrarıydı.

bu çıkmaz karşısında krizinin özüne dair meselenin kolay kolay çözülmeyeceğinin bilincinde olan uluslararası toplum, cenevre 2 konferansı'nda önceliği insani yardım konularına verme yolunu seçti. müzakerelerde arabulucu bu taktikle kısa vadede cenevre 2'nin hanesine somut bir başarı kaydedilmek istendi. tüm bu karşılıklı taktikleri ve beyanları gözlemlediğimizde aklımıza ister istemez, ismi uzun yıllardır çözümsüzlükle beraber anılan filistin-israil barış görüşmelerinde uluslararası toplumun takındığı benzer tavır ve görüşmelerin sürüncemede kalması geliyor. zira çözümsüzlükten çözüm üretilmesi, gerekli baskının uygulanmadığı ve desteğin verilmediği ortamlarda çok kolay olmuyor.

nitekim cenevre'deki görüşmelerinin birinci turu sonunda tüm diplomatik gayretlere rağmen hums’a insani yardımın ulaştırılması ve şehirde mahsur kalmış -kadın ve erkek- tüm insanların kuşatmadan kurtarılmasını içeren kapsamlı bir formül üzerinde anlaşılması mümkün olamadı. rejim hums üzerindeki kuşatmasını kaldırmadı ve şehre sınırlı şekilde yardım ulaştırılmasını kabul etti.

ikinci tura bebek adımlarıyla gitmek

suriye’de var olan olumsuz koşulların değişmemesi halinde, cenevre 2 kapsamında gerçekleştirilmesi planlanan ikinci tur görüşmelerden de olumlu bir sonuç beklemek, yani tarafların çatışmaları sonlandırmak için somut girişimlerde bulunulacağını ummak aşırı iyimserlik olacaktır. baas rejimi, suriye'deki kimyasal silahların yok edilmesi sürecinde, direktörlüğünü türk diplomat ahmet üzümcü'nün yürüttüğü kimyasal silahların yasaklanması örgütü'nün (opcw) hâlihazırda meşru bir muhatabı haline gelmesinden dolayı, şimdilik washington ve moskova'nın baskılarından kurtulmuş görünüyor.

rejimin içinde bulunduğu bu görece rahatlık, cenevre 2'de şam temsilcilerinin hiç çekinmeden uzlaşmaz tavırlarını sürdürmelerine imkan verdi. bu da suriye halkının uzun bir süre daha katlanılması imkânsız koşullar altında yaşam mücadelesi vermek zorunda kalacakları anlamına geliyor.

bugün, suriye'deki mevcut gidişatı tersine çevirecek ana faktörlerden biri, rusya'nın esed yönetimi üzerindeki baskısını attırmasıdır. umalım ki rusya, bir yandan muhalefet temsilcileri ile diplomatik görüşmelerini yürütürken, diğer yandan esed hükümetine cenevre 2'nin ikinci tur görüşmelerde geçiş yönetimi konusunda uyumlu davranmasını salık versin. diğer faktör ise hiç kuşkusuz abd'nin suriye muhalefetine, ihtiyaç duyduğu düzeydeki desteği bir an evvel temin etmesidir.

bu bağlamda, suriye muhalefetinin moskova ziyareti ve 31 ocak-2 şubat 2014 tarihlerinde düzenlenen 50. münih güvenlik konferansı'nda amerikalı ve rus yetkililerin temasları, cenevre 2 ikinci tur görüşmeleri öncesi suriye barış diplomasisine ivme kazandırma girişimleri olarak okunabilir. cenevre 2'nin günümüz konjonktüründe toplanacak ikinci tur görüşmelerinde, bazı konularda somut adımlar atılsa bile, bunların suriyeli insanların yaşam mücadelesinde olumlu bir değişiklik yaratması için daha uzun bir süre geçmesi kaçınılmaz görünüyor.

prof. dr. nurşin ateşoğlu güney, yıldız teknik üniversitesi siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler bölüm başkanı’dır. contentious issues of security and the future of turkey, (asghate publishing company, 2007) başlıklı türk dış politikası ve güvenlik konularını inceleyen derleme çalışma ile batı’nın yeni güvenlik stratejileri: ab-nato-abd (bağlam yayıncılık, 2006) başlıklı kitabın yazarıdır. güncel bölgesel ve küresel güvenlik konularında ulusal ve uluslararası akademik dergilerde yayınmlanmış çok sayıda makalesi bulunan güney, bilge adamlar stratejik araştırmalar merkezi (bilgesam) için aylık analiz yazıları kaleme almaktadır. 

twittar'dan takip edin: @nursinguney

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.