suriye sorununa barışçıl bir siyasi çözüm bulmak için isviçre'nin cenevre şehrindeki ilk toplantı, birleşmiş milletler'in (bm) girişimiyle 30 haziran 2012 günü yapılmıştı. ancak izleyen süreçte suriye'de savaşan tarafların ve diğer ilgili aktörlerin verdikleri sözlere sadık kalmamaları nedeniyle bir sonuç üretilememişti. uzun süren müzakerelerin ardından kasım 2013'te varılan uzlaşıyla 22 ocak 2014’te suriye’de akan kanın durdurulması ve muhalefetin yer alacağı bir geçiş süreci başlatmak amacıyla cenevre'de yeniden toplanılmasına karar verilmişti.

cenevre 2 zirvesi'nin hazırlıkları kapsamında suriye'nin dostları çekirdek grubu'nun 12 ocak'ta paris'te gerçekleştirdiği toplantıda abd, britanya, fransa, almanya, italya, suudi arabistan, birleşik arap emirlikleri, katar, mısır, ürdün ve türkiye ortak duruş sergileyeceklerini teyit ettiler. öncelikli hedefleri siyasi bir çözümü hayata geçirebilmek olan bu ülkeler, dağınık vaziyetteki suriye muhalefetini görüşmelere katılmak ve suriye devlet başkanı beşşar esed'li dahi olsa bir çözüm sürecine ikna etmek için büyük çaba harcadılar. muhaliflerin en geniş yapısı konumundaki suriye muhalif ve devrimci güçler ulusal koalisyonu'nun (smdk) cenevre 2'ye katılımının bir 'güvenilirlik testi' olacağı görüşündeler. bu fırsatı değerlendirmek isteyen smdk, 18 ocak'ta istanbul’da yaptığı toplantıda, genel kurul'a katılan 58 üyenin olumlu yönde oy kullanmasıyla cenevre 2'ye katılma kararı aldı. daha öncesinde, bazı şartların karşılanmaması halinde toplantıya katılmayacağını belirten muhaliflerin müzakere masasında oturmaları, akan kanın durdurulması için ciddi bir irade sergilediklerinin göstergesi.

her ne kadar smdk, esed'in içinde olacağı tüm geçiş planlarına karşı çıksa da uzun vadede siyasi çözümün sağlanabilmesi için suriye lideri'nin temsilcileriyle görüşmenin gereklilik olduğunu kabullenmiş durumda. dolayısıyla smdk'nın cenevre 2'ye katılımı, onun suriye'deki meşru muhalefet pozisyonunu güçlendirirken, rejimle çatışan "kontrol dışı" köktenci grupların varlığını daha fazla problematik hale getirecektir. lakin bunu söylerken göz önünde bulundurulması gereken husus, olası bir barış sürecinde smdk için büyük tehdit teşkil eden köktenci muhalif gruplarla yaşanabilecek çatışmalarda batı’nın desteğini garanti etmesidir. nitekim abd dışişleri bakanı john kerry yaptığı açıklamada, esed'in hiçbir şekilde geçiş sürecinde yer alamayacağının altını çizmiş, böyle bir taleple gelmesi durumunda abd'nin yeni bir strateji izleyerek rejim üzerinde baskıyı artıracağı ve muhaliflere daha fazla destek olacağını belirtmiştir.

kötünün iyisi durumundaki bu senaryoda, özellikle irak ve şam islam devleti (işid) ve benzeri gruplar smdk ile ters düşecek ve barış yahut çözüm süreci ciddi çatışmalara sahne olabilecektir. suriye’nin dostları grubu, esed sonrasında bu tehditle mücadele noktasında yeni yönetime ciddi destek vermelidir. bu yardımlar arasında askeri müdahale, tampon bölge kurulması, uçuşa yasak bölge ilan edilmesi veya bölgesel bir barış gücü misyonunun suriye'de görevlendirilmesi seçenekleri, masadaki ihtimaller arasındadır.

suriye'nin dostları toplantısı sonuç bildirgesi, rusya ve iran'a çağrıda bulunarak, onlardan esed ve ekibi üzerindeki güçlerini kullanarak şam yönetimini savaşı sonlandırmaya ve barış görüşmeleri için müzakereye zorlama çağrısı yapıyor. suriye'ye dost ülkeler grubu, cenevre 2 görüşmelerinde, rejim yanlısı rusya, iran ve diğer uluslararası aktörleri ikna etmek için büyük çaba sarf edecektir. zaten rusya ile abd arasında gerçekleşen görüşmede iki tarafın kısmi ateşkes, tutsak takası ve insani yardım koridoru konularında ön anlaşmaya varması, çözüm umutlarını az da olsa yükseltiyor.

hem suriye'nin dostları sonuç bildirgesi hem de abd ve rusya arasındaki anlaşmada varılan uzlaşma, türkiye’nin uzun süredir suriye sorununa dair savunduğu tezleri barındırıyor. ankara şu aşamada suriye konusunda eskisine nazaran her ne kadar düşük profilli bir siyaset izliyor görüntüsünü verse de, kapalı kapılar ardında uluslararası ve bölgesel aktörlerin tavırlarını belirlemede türkiye'nin tezleri büyük öneme sahip. 

cenevre 2'den türkiye ne bekliyor?

devrimin ilk günlerinden bu yana muhalif güçleri destekleyen ankara, bu süreçte güven duyduğu bazı müttefiklerinin ayağını sürümesiyle kendini beklemediği bir durumun içerisinde buldu. ardından dışişleri bakanı ahmet davutoğlu liderliğindeki türk dış politikası, suriye sorununun çözümü için bir anlamda geri adım atarak önceden beri savunduğu 'esed'siz geçiş süreci' seçeneğini yumuşatmış, onun temsilcilerinin yer alacağı heyetle görüşülmesini kabullenmiştir. söz konusu kabulleniş, ankara’nın esed yönetimine tahammül gösterdiği değil türkiye’nin şartlar yüzünden böyle bir ihtimali kabullenmek zorunda kaldığı anlamına geliyor.

ankara'nın suriye konusunda rahatsız olduğu bir diğer konu da yabancı aktörlerin çatışmaya müdahil olmalarıdır. davutoğlu özellikle el-kaide bağlantılı unsurların, lübnan hizbullahı'nın, diğer köktenci grupların ve pkk'nın suriye kolu pyd'nin (demokratik birlik partisi) türkiye için tehdit olarak değerlendirildiğine vurgu yaparak, bu aktörlerin geçiş sürecinde saf dışı bırakılması gerektiğini belirtmiştir. işid gibi grupların uyguladıkları yöntemlerin kabul edilemez olduğunu ve bu yüzden türkiye'nin de yeni bir pozisyon geliştirdiğini söylemiştir. 17 ocak'ta şanlıurfa'da düzenlenen suriye'ye komşu ülkeler dışişleri bakanları toplantısı'nda davutoğlu, ankara'nın cenevre 2 öncesi pozisyonunun altını yeniden çizerek suriye rejiminden sadece eli kana bulaşmamış olanların geçiş hükümetinde yer alabileceğini vurgulamıştır. bununla birlikte suriye muhalefetinin masada yer almasının önemine değinen türk dışişleri bakanı, "ancak tek bir çatı altında birleşebilirlerse suriye’deki muhalifler kendi lehlerine olacak bir kararın çıkarılmasında etkili olabilirler." diyerek farklı grupların cenevre’de bir arada temsil edilmesinin önemini hatırlatmıştır.

cenevre 2 zirvesi'nin kalıcı bir çözüm üretme ihtimali elbette uzun süreli bir plana dayanacaktır. ancak geçiş sürecinde özellikle türkiye ve abd'nin ısrarla vurguladığı bazı kararların alınması, savaştan doğrudan veya dolaylı etkilenen milyonlarca suriyelinin koşullarında ciddi bir değişim doğuracaktır. cenevre 2 öncesi taraflardan gelen son açıklamalardan; smdk’nın tek hedefinin sahada deviremedikleri esed’i masada devirmek olduğu, buna karşın da esed’in "görevi bırakmaya henüz hazır değilim." diyerek gözdağı verdiği görülüyor. öte yandan iran'ın toplantıya katılma ihtimali ortaya çıkınca smdk'nın büyük tepki göstermesi, biranda zirvenin tehlikeye girdiği endişesini doğurdu. 20 ocak akşamı, rejimin işkence fotoğrafları ortaya çıkınca bm tahran’a olan davetini geri çekerek muhalefetin toplantıya katılımını garanti altına almıştır.

baas rejiminin tutuklulara sistematik işkence uyguladığına dair fotoğraflar, uluslararası aktörler açısından kısmen de olsa yeni bir ortam yaratmıştır. bu bakımdan özellikle rusya ve iran'ın esed ve ekibine yönelik desteğini sürdürmesi artık daha zor gözüküyor. cenevre 2'nin öncelikli amacının suriye'deki ölümlerin durdurulması ve insani yardımın ulaştırılması olduğu göz önüne alınırsa, rejimin insanlık suçu işlediğinin ortaya çıkışıyla müzakere masasındaki aktörlerin tutumlarının ulusal çıkardan daha farklı motivasyonların tazyikine uğrayacağı muhakkaktır. aksi takdirde uluslararası hukukun ve varlık nedeni sorgulanan bm'nin dünya kamuoyu nezdinde hiçbir meşruiyeti kalmayacaktır.

ismail numan telci, 1984 yılında karabük'te doğdu. istanbul üniversitesi siyasal bilgiler fakültesi kamu yönetimi bölümü'nden mezun oldu. yüksek lisansını hochschule bremen'de avrupa çalışmaları alanında tamamladı. 2012-2013 döneminde kahire üniversitesi'nde misafir araştırmacı olarak çalıştı. sakarya üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü'nde doktorasını sürdüren telci, aynı okulun ortadoğu araştırmaları merkezi’nde araştırmacı olarak görev yapıyor. genelde arap uyanışı özelde ise mısır devrimi üzerine incelemelerini yoğunlaştıran telci’nin ulusal ve uluslararası platformlarda yayımlanmış birçok makalesi bulunuyor. 

twitter'dan takip edin: @numanis

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.