ingiliz toplumsal reformcu eglantyne jebb, "tüm dünyanın anlayacağı tek uluslararası dil, bir çocuğun çığlığıdır." der. jebb'in save the children (çocukları kurtarın) vakfı'nı kurmasından yaklaşık 100 yıl sonra, 2014 nobel barış ödülü'ne, kız çocuklarının eğitim hakkını savunduğu için 2 yıl önce taliban tarafından vurulan pakistanlı 17 yaşındaki öğrenci malala yusufzay ile hindistanlı çocuk hakları aktivisti kailash satyarthi layık görüldü. nobel komitesi, böylece çocuk kaçakçılığına, çocuk işçilere, çocuk yaşta evliliğe ve kız çocuklarına yönelik ayrımcılığa karşı dünya çapında yürütülen sivil haklar mücadelesini tanıdı.

son dönemde suriye, irak, gazze ve güney sudan'da devam eden ve pek çok çocuğun hayatında yıkıcı etkiler yaratan çatışmalar düşünülürse, nobel komitesi, çocukların yaşadığı acılara dikkat çekmekte haksız da sayılmaz. güvenli bir mekan olması gereken okullar, askeri hedef muamelesi görüyor. suriye ve irak'ta binlerce çocuk, askerlik yapmaya zorlanıyor. birleşmiş milletler (bm) yardım organlarının çabalarına rağmen, bu yaz yaşanan katliamlar yüzünden 1 milyon çocuk daha mülteci konumuna düşmüş durumda.

nisan 2014'te nijerya'da 276 kız öğrencinin (adı "batı tarzı eğitim haramdır" anlamına gelen) terör örgütü boko haram tarafından kaçırılması, çocukların savunmasızlığını iyice gözler önüne serdi.

nijerya hükümeti ile boko haram arasında yapılan ateşkes çerçevesinde, kaçırılan kızların hepsi sağ salim geri dönse de, dünya genelinde hâlen 14 yaş altı 15 milyon çocuk, çoğu zaman insanı dehşete düşürecek derecede sömürüye açık koşullarda çalışmaya zorlanıyor. her yıl okul çağında 10 milyon kız çocuğu evlendiriliyor. keza her yıl yaklaşık 32 milyon kız çocuğu, ilkokul eğitiminden bile mahrum bırakılıyor.

fakat şimdilerde bu soruna karşı dünya çapında bir mücadele yürütülmekte. satyarthi liderliğindeki global march against labor (çocuk işçiliğine karşı küresel hareket), hindistan'ın arka sokaklarında ve ecel tezgâhları (sweatshops) olara bilinen atölyelerde çok ağır koşullarda köle işçi gibi çalıştırılan, kimileri henüz 8 yaşında binlerce kız ve erkek çocuğunu kurtardı. kuruluş, çocukların sömürüden kurtarılarak eğitime yöneltilmesi için küresel çapta bir kampanyaya ilham verdi.

9 ekim 2012'de taliban kurşunlarına hedef olduğu halde hayatta kalmayı başaran yusufzay ise kızlara yönelik ayrımcılıkla mücadeleye öncülük etti. genç kız, gayretleri sayesinde son derece önemli bir etki yaratmayı başardı.

yusufzay'ın uğradığı saldırının hemen ardından pakistan'a yaptığım ziyarette, taliban'dan duydukları korku yüzünden sinmiş, öfkeli kızlar görmüştüm. bundan birkaç hafta önceki ziyaretimde ise 2 bin kadar kız çocuğuna eğitimle ilgili bir konuşma yaptım. yusuzay'dan aldıkları ilham sayesinde artık o pasif hallerinden eser kalmamış; aksine hepsi, erkek çocuklarına tanınan hakların aynılarının kendilerine de tanınmasını açıkça talep eder hale gelmişti.

yerel hareketler artıyor

çocukların sivil hakları adına mücadele etmek için, kimileri dünyanın en umutsuz diyebileceğimiz bölgelerinde faaliyet göstermek üzere, yüzlerce yerel çocuk kurtarma örgütü kuruldu. nepal'de kız çocuklarının köleleştirilmesine karşı savaşan freed kamlari development forum, yukarı manya krobo çocuk hakları kulübü ve etiyopya'da gençlerin haklarını savunan sarı hareket, bunlardan sadece birkaçı.

bu genç aktivistler, henüz twitter ya da facebook'ta popüler olmamış, hatta kendi ülkelerinde bile pek tanınmıyor olabilirler. ama verdikleri mücadeleye yönelik destek hızla artıyor.

mesela, bangladeş'in 20 farklı bölgesinde, çocuk yaşta evliliğe karşı mücadele için kız öğrencilerin bir araya gelmesiyle başlayan kampanyayı ele alalım. çocuk yaşta evliliklerin yasaklandığı bölgeler oluşturma hedefiyle yola çıkan bu kampanya, şu anda pakistan, hindistan ve afrika'da sürdürülüyor. plan international (uluslararası plan) öncülüğündeki bu grupların başarısı karşısında, hükümetler de çocuk yaşta evliliğe karşı yasaları sertleştirmek ve – pakistan'ın sindh eyaletinde olduğu gibi – yaptırım ve denetim çalışmalarını arttırmak zorunda kaldı.

yusufzay ve satyarthi'nin, çocuk yaşta evlilikleri, çocuk işçileri ve çocuk kaçakçılığını protesto eden kendileri gibi daha binlerce aktivistin gündeme gelmesini sağladığına şüphe yok. aslına bakılırsa, kendi ülkelerindeki çocukların geleceğinde dönüşüm yaratarak yeni nesle rol modellik eden hak savunucuları, son 2 yıldır (bm küresel eğitim ofisi bünyesindeki) youth courage awards (genç cesaret ödülleri) tarafından ödüllendiriliyor.

engelli çocukların eğitim hakları için çalışan ve kendisi de görme engelli olan hindistan'dan ashwini; ailesinin afganistan'daki evinin mutfağında kız çocukları için bir okul kuran attal; güney asya'da bir randevu evinde büyüyen ve kaçakçıların ağına düşerek istismar edilen kızlar için bir destek grubu kuran shweta; ve teach for lebanon (lübnan için öğret) isimli kuruluş bünyesinde ülkedeki yarım milyon suriyeli ve filistinli mültecinin eğitim görmesine yardımcı olan salyne'yi bu başarılı gençlere örnek göstermek mümkün.

cesaret ödülü kazanan gençlerden biri olan razia, henüz 9 yaşındayken bir imalathanede fotbol topu dilmeye mecbur bırakılmış. okula gitmesi gereken yaşta çalışmaya zorlanan razia, satyarthi tarafından kurtarıldıktan sonra sivil haklar alanında çalışmaya başlamış. şu anda hindistan'da eğitim hakkı için yürütülen kampanyanın başında bulunuyor.

çocuk istismarı ve çocukların eğitim haklarına yönelik kampanya, artık küresel bir nitelik kazandı. a world at school (okuldaki dünya) isimli kuruluş, şimdilerde evrensel eğitim için binyılın kalkınma hedefi isimli harekete destek amacıyla dünyanın en büyük imza kampanyasını yürütüyor.

üzücü tarafı, çocuk hakları için verilen mücadelede en fazla işi, yetişkinlerden ziyade çocuklar yapıyor. fakat yine de satyarthi, yusufzay ve diğerlerinin katkılarıyla başlatılan çocuk hakları hareketi, her geçen günü büyümeye; bir nesil daha sürmesine izin verilemeyecek haksızlıklara karşı yeni ve cesur sesler duyulmaya devam ediyor.

gordon brown, ingiltere eski başbakanı ve maliye bakanı. şu anda birleşmiş milletler küresel eğitim özel temsilcisi olarak görev yapıyor.

bu makalenin ilk nüshası project syndicate tarafından yayımlanmıştır.

twitter'dan takip edin: @officegsbrown

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.