iran ulusal güvenlik konseyi genel sekreteri ali şemhani, 2014'ün son günlerinde irak’ın samarra kentinde ‘kutsal türbeleri savunurken’ öldürüldüğü söylenen iranlı general hamid takavi’nin cenaze törenine katılanların başında geliyordu. şemhani törende ‘şehit takavi ve benzerleri, samarra’da kanlarını dökmeseydi teröristler sistan, azerbaycan, tahran, yezd ve şiraz’da kan dökeceklerdi’ diyordu. aynı gün fars haber ajansı ‘ülkenin güney doğusundaki sınır bölgesinde üç devrim muhafızı askerinin silahlı kişilerce şehit edildiğini’ bildirdi.

bu, son aylarda iran sınır birlikleri ve devrim muhafızlarına yönelik düzenlenen ilk eylem değildi. geçmişte iranlı çevrelerin de itiraf ettiği üzere birçok eylem yapıldı. iranlı yetkililerin tehditkâr açıklamaları, iç güvenliğin iyi durumda olduğu ve sarsılmayacağı yönündeki rahatlatıcı vurguları da bu eylemlerin varlığını doğrular nitelikteydi.

ayrıca ülkenin güvenliğini hedef alan terörist unsurların yakalandığını ilan eden son açıklamalar da eylemleri teyit etti. bu açıklamaların sonuncusu 14 şubat'ta iran güvenlik bakanı mahmud alevi’den geldi. fars haber ajansı'nın bildirdiğine göre alevi, kendi bakanlığı bünyesindeki güvenlik biriminin devrim muhafızları ve iç güvenlik güçleriyle işbirliği yaparak terör grubunun sistan ve belucistan’daki merkezlerinin yok edildiğini ve birçok unsurunun tutuklandığını açıkladı.

irak şam islam devleti'nin (işid) son zamanlarda iran içlerine girmesi dikkat çekiyor. örgütün bayrakları iran’ın birçok bölgesinde, özellikle de genelde karışıklık içinde olan veya bazı haksızlıkların yaşandığı (ahvaz ve pakistan sınırındaki belucistan gibi) bölgelerinde görüldü. bu da iran hükümetini pakistan’a sınırlarını daha iyi koruması gerektiği yönünde tehditlerde bulunmaya sevk etti. bu sınır bölgesinde iki ülke arasındaki kabileler iç içe geçmiş durumdalar.

burada kullandığımız argüman, demagoji görüntüsü verebilir; ancak aslında bir durum tespitinde bulunuyoruz. iki yıldır gelişmelerin iran’a da yansıyacağı yönünde tahminlerde bulunuyorduk. başkalarının içişlerine müdahale eden, hiç kuşkusuz kendi içişlerine müdahale edecek birilerini bulacaktır. iran, türkiye’deki bazı kürt grupların hattına da birçok kez müdahale etmişti.

daha da önemlisi iran, dünyanın dört bir yanındaki mensupları adına konuşan bir mezhep devletine dönüşünce ve kendinde onlar üzerinde bir vesayet hakkı görünce başkalarının da öfkeli grupları destekleyerek iran’ın içişlerine müdahale etmesi gayet doğaldır. bu destek, mezhepsel gerekçelerle zulme uğradıklarını düşünen sünniler üzerinden veya çoğunluğu şii olsa da etnik nedenlerle dışlanan ahvaz arapları üzerinden yapılmaktadır. her iki taraf da (ahvaz arapları ve sünniler) zulüm ve ayrımcılığa maruz kalmakta. bu bölgelerde son yıllarda yüzlerce aktivist ve âlim idam edildi. bu durum yabancı çevrelerin ve uluslararası insan hakları örgütlerinin dikkatini çekti ancak hiçbir arap veya islam ülkesi (iran öfkesinden korkarak) bu soruna işaret etmedi. ancak bu durum kesinlikle böyle devam edemez.

hiç kuşkusuz iran’ın şii azınlıklar üzerinden birçok arap ülkesinin iç şartlarına müdahale etme imkânı var. ayrıca suriye, irak ve yemen’i işgal ediyor ve lübnan’ı fiili olarak ele geçirmiş durumda. buna karşın iran, başkalarının tepkisini kontrol altına alamaz. özellikle de şii azınlıklar üzerinden başka ülkelerin iç içlerine müdahale ettiği zaman bu tepkilerin önüne geçemez. ayrıca iran, bahsi geçen ülkelere siyasi baskıda bulunmak için şii azınlıkları farklı protesto eylemleri yapmaya sevk ediyor. bu ülkelerin bazılarında (şii azınlığa yönelik haksızlıkların bir kısmı doğru olsa) tansiyonu artırıcı veya yatıştırıcı adımların genelde kendini ‘vesayet’ sahibi gören ülkeden yani iran'dan geldiği herkesin malumu.

bugün iran’a benzer bir misillemede bulunma kararı alan arap çevreleri olduğu görülüyor. ayrıca el kaide ve işid gibi bazı grupların da bu yönde özel bir eğilimi var. bu yüzden önümüzdeki süreçte iran içinde bazı eylemler görmemiz uzak ihtimal değil. bu eylemler iran devletinin yüksek güvenlik gücüne rağmen pahalıya patlayacaktır. ayrıca tıpkı 14 şubat cumartesi günü ahvaz bölgelerinde yapılan gösteriler gibi barışçıl gösteriler de olacaktır. gösteriler yerel talepleri dile getiren sloganlarla yapılsa da iran’a zenginlik kaynaklarının büyük bir kısmını veren bu bölge halkının maruz kaldığı siyasi zulümlerden ayrı tutulamaz.

şiddetin halk bazındaki tabanı, iran’ın birçok bölgesinde mevcut ve olası bir dış desteğin eylemleri ve en azından protestoları tırmandırması gayet doğal. bu da zaten ekonomik açıdan kan kaybeden devlete, suriye, irak, yemen ve hatta lübnan’da ağır yeni yükler getirecektir.

bu büyük bir krizdir ve bu krizin askıdaki tüm dosyalarının araplar, türkler ve iranlılar arasında bölgesel bir uzlaşma dışında bir çözümü yoktur. ayrıca iran’ın (onlarca yıl dahi sürse) askerî olarak kazanamayacağı çekişmelerle siyonist oluşum ve batı'ya hizmet edilmemesi gerekmektedir. çünkü bölgenin genelinde bir azınlık, çoğunluğa karşı kazanamayacağı bir savaş ilan etmez.

iran, mezhep ve etnik kökeni bir kenara bırakıp herkesi eşit gören yurttaşlık devletini müjdeleyen arap baharı'nın bitirilmesinde güçlü bir rol oynadı. ancak bölgesel uzlaşma, bu baharın tamamlanması veya daha doğru ifade ile geri getirilmesi amaçlı yeni mücadelenin öncüsü olabilir. peki böyle bir uzlaşma gerçekleşecek mi? evet, gerçekleşecek; ancak asıl soru şu: ne zaman gerçekleşecek ve bu çekişmede ümmet daha ne kadar ilave bedel ödeyecek?  

filistin eriha doğumlu yaser ez zeatira, bir süre muhabir olarak çalıştı. daha sonra filistin'de yayımlanan el müslime dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. 1998 yılından beri ürdün'deki düstur gazetesinde günlük makaleler kaleme alan yazarın birçok kitabı bulunuyor.

twitter'dan takip edin: @yzaatreh

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.