irak kürt bölgesel yönetimi (ikby), musul kentinin 2003'ten bu yana kürtlerin kontrolünde bulunan bölgelerinin, temmuz 2014'te irak ve şam islam devleti (işid) güçlerince ele geçirilmesiyle büyük bir şaşkınlığa uğradı. işid milisleri, bir zamanların mağrur kürt ordusunu hezimete uğratıp, çoğunluğu kâfir ilan ettiği ezidilerden oluşan 200 bin kürdü toplu göçe mecbur bıraktı.

birleşmiş milletler'in (bm) irak'taki üst düzey temsilcilerinden biri, konuyla ilgili açıklamasında, gelinen noktayı bir "insanlık trajedisi", kürtlerin sınır dışı edilmesini ise "vahim" olarak nitelendirdi. gelişmeler üzerine alarma geçen amerika birleşik devletleri dışişleri bakanlığı, durumu yakından takip ettiklerini belirtirken, bm güvenlik konseyi de dini azınlıklara yönelik bu operasyonları kınadı.

musul'un batı kesimlerinde yaşanan söz konusu olaylar, kürtlerin, bölge hükümetlerinin ve uluslararası toplumun ortak gayretleri ile kontrol altına alınmadığı müddetçe, irak ve bölge açısından son derece tehlikeli sonuçlar doğuracaktır.

kürdistan demokrat partisi'ne (kdp) bağlı güçleri yenilgiye uğratan işid, özerk kürt bölgesinin kuzeyine doğru, farklı dinlere mensup grupların bir arada yaşadığı zummar ve sincar kasabalarını ele geçirdi. bölgede ayrıca günlük toplam ihracat kapasitesi 50 bin varili bulan ayn zalah ve batmah isimli iki petrol sahası var.

öte yandan irak'ın en büyük barajı olan ve elektrik üreten musul barajı'nın işid milislerinin eline geçtiğine dair henüz doğrulanmamış haberler de söz konusu. irak devlet televizyonu tarafından verilen haberlerde, ülkenin elektrik üreten en büyük barajını elinde tutmanın, işid'e irak kentlerini sular altında bırakma veya tarlalara verilen suyu kesme imkanı verebileceği belirtiliyor ki, bu da grubun bağdat hükümetini devirme girişimini iyice ciddiye bindirebilir. 

kürtlere yönelik hamlesi, işid'in bölgedeki genişlemesinin son adımı. yakın zamana kadar, abd'nin terörle mücadele kampanyasının harekete geçirdiği, düzensiz, el kaide eskisi unsurlardan ibaret bir grup olan işid, bugün artık suriye'nin üçte birini, irak'ın ise yüzde 40'ını elinde bulunduran, uluslararası ve her yönüyle askeri nitelikte, ürkütücü bir güç haline gelmiş durumda.

abd'de bulunan council on foreign relation (cfr) isimli düşünce kuruluşunun savunma uzmanlarından janine davidson, konuya ilişkin bir makalesinde, işid'in şu anda elinde aşırılık yanlısı örgütlerin tarihinde benzeri görülmemiş miktarda kaynak ve toprak bulunduğunu kaydediyor. davidson, ardından şunları ekliyor: "işid denen bu terörist 'ordusu', eğer mevcut şekilde yerini sağlamlaştırıp genişlemeye devam ederse, sonunda yakın çevresinden çok daha geniş bir alanda istikrarı bozucu bir etki yaratabilecektir."

kürtler ve bağdat yakınlaşıyor

irak cumhurbaşkanı eski yardımcısı tarık el haşimi'nin de haklı olarak belirttiği üzere, işid'in ikinci bir cephe daha açarak kürtlere karşı savaşması, gayri meşru ve akılsızca bir hamle olmasının yanında, şiilerin hakimiyetindeki bağdat hükümetine karşı verilen savaşta sünni cephesini zayıflatacaktır. aslına bakılırsa, işid'e karşı ikby ve abd tarafından desteklenmesi istenen bağdat hükümeti, bu işten en kârlı çıkan taraf olmuş görünüyor.

irak başbakanı nuri maliki liderliğindeki hükümete karşı en önemli muhalif isimlerden biri olan kdp'nin lideri ve ikby başkanı mesut barzani ise işlerin bu şekilde tersine dönmesinden büyük zarar gördü. musul'un batısındaki yenilgi durumu bir an önce tersine dönmezse, abd'nin ve türkiye tarafından desteklenen sünni irak muhalefetinin de eli zayıflayacaktır.

sincar'daki çatışmalar ve ezidi kürtlere yönelik tehditler, esasen işid ile bağdat arasındaki savaşta tarafsız kalmayı tercih eden barzani'nin üzerinde, bu tutumunu değiştirmesi yönünde yoğun bir baskı yarattı. barzani, ikby'ye bağlı peşmerge güçlere, savunma konumundan saldırı pozisyonuna geçmelerini emretti. bu da, bölgede kürdistan yurtseverler birliği'nin (kyb) oluşturduğu iran yanlısı kamp için açık bir zafer sayılır. zira kyb, bağdat hükümetinin sünni isyancılara karşı verdiği savaşa kürtlerin de katılmasından yana.

türkiye ve ypg üzerindeki etkiler

işid'in kürdistan'da kendisine yeni bir cephe açmasının daha muhtemel sonuçlarından biri de, pkk'nin kuzey irak'taki yerini sağlamlaştırması ve kürtler arasında savaş çıkma olasılığını arttırması olabilir. suriyeli kürtler üzerinde kimin nüfuz kuracağına dair kdp ile arasında sert bir rekabet bulunan demokratik birlik partisi (pyd) moral kaybeden, kdp güçlerinden boşalan yeri hemen doldurmaya soyunmuş görünüyor.

pyd'nin silahlı kanadı olan halk koruma birlikleri'ne (ypg) bağlı kürt güçleri, musul bölgesine girerek, işid militanları ile çarpışan peşmergelere yardım ettiklerini açıkladı. işid'in yeni saldırıları yüzünde paniğe kapıldığı gözlemlenen pyd, hedefteki ismin kendisi olduğunu düşünüyor.

sincar, irak-suriye sınırına yakın bir kent. işid, sincar'ın tamamını ele geçirdiği takdirde, musul'dan telafer ve rojova'ya kadar uzanan geniş bir alanın denetimini almış olacak. ypg sözcüsü polat can'a göre, "işid çeteleri böylelikle silah, mühimmat ve milislerini bu koridordan geçirerek, rojova'ya yönelik saldırılarını arttırma imkânı bulacak."

ypg, kendisini çok büyük bir bölümü suriye sınırı yakınlarındaki sincar dağı'na sığınmak mecburiyetinde kalan 350 bin ezidi kürdün de gerçek savunucusu addediyor. ypg militanları, irak-suriye sınırını geçerek, rabia sınır kapısı'nın kontrolünü ele geçirdi. tehlike altındaki onlarca ezidinin ypg saflarına alınıp silahlandırılarak sincar'ı kurtarmak için yürüyüşe geçtiğine dair teyitli haberler mevcut.

öte yandan, kürdistan topluluklar birliği (kck) yürütme konseyi başkanı murat karayılan, ypg bünyesindeki pkk yanlısı güçlerin musul'a barzani'nin onayıyla girmediğini ve bölgede kalıcı olduklarını açık bir şekilde ifade etti.

kdp ve pyd'nin totaliter yönünü ve bu iki kesim arasında geçici bir uzlaşma sağlanması için türkiye parlamentosunda diyarbakır milletvekili olarak görev yapan kürt siyasetçi leyla zana dahil pek çokları tarafından yapılan onca girişim başarısızlığa uğradı. dolayısıyla kürtler arasında bir savaş çıkma olasılığını da göz ardı etmemek gerekir ki, böyle bir durumda en büyük zararı türkiye görür.

bu şartlarda türkiye, musul'un batısında yaşananlara karşı kayıtsız kalma lüksüne sahip değildir. bu bağlamda, ankara, cebel sincar dağı'na sığınmış binlerce mülteciye acilen havadan yardım göndererek işe koyulabilir.

dr. osman ali, irak kürt bölgesel yönetimi'nin başkenti erbil'de bulunan türk-kürt araştırmaları merkezi başkanı. 

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.