suudi arabistan'ın 10 arap ülkesinden oluşan bir koalisyona öncülük ederek yemen'e askeri müdahalede bulunma kararı alması, göreve geleli henüz 2 ay olan kral selman bin abdülaziz el suud için bir dönüm noktası teşkil ediyor. riyad, yemen'de kontrolü ele geçiren ve iran islam cumhuriyeti'nin de desteğini arkasına alan husi isyancılara karşı, körfez işbirliği konseyi (kik) ve destek vaadinde bulunan bir dizi batılı ülke ile beraber güç kullanarak hamlesini yaptı.

suudi arabistan liderliğindeki kik ile iran arasında devam eden bölgesel üstünlük savaşında, riyad ve tahran'ın müdahil olduğu her çatışma, şiiler ile sünniler arasında, "kazanan her şeyi alır!" tarzı bir mezhep mücadelesi olarak görülebilir. suriye ve irak'taki çatışmalar, bahreyn'deki derin siyasi kriz ve lübnan'da artan huzursuzluk, nesiller boyu birlikte barış içinde yaşamış bölge toplumlarını felakete uğratan mezhep temelli şiddetin ulaştığı boyutun birer göstergesi.

yemen'de şii islam inancının azınlık mezheplerinden birine mensup dindar husilerin, suudi arabistan ve kik tarafından desteklenen sünni çoğunluklu hükümete doğrudan muhalefet ettikleri düşünülecek olursa, ülkede şimdilerde yaşanlara, kuzeyindeki gelişmelerle aynı pencereden bakma eğilimi hakim.

doğal kaynak çatışması

iran'ın husilere desteğini açıkça gösterdiği ve suudilerin onlara yönelik her türlü askeri müdahalesine şiddetle karşı çıktığı doğruysa da, bu durum, bugün yemen'de yaşanan olayların daha derinlemesine analiz edilmesini ciddi şekilde zorlaştırıyor.

husiler ile merkezi otoriteler arasındaki kriz, suudi arabistan ve iran'ın mezhep mücadelesi olarak başlamadı. ancak buradaki mevcut sorunların bazılarını açıklamak için yemen'in herhangi bir sünni-şii ayrışmasından öte, doğal kaynak temelli bir çatışma ve bölgesel hizipçilikle parçalanmış bir ülke olduğunu anlamak gerek.

husiler, temsili başkentleri saada çevresindeki bölgelere nispeten daha yetersiz muamele edilmesinden dolayı uzun süredir hükümete diş biliyorlardı. cömertliğini seçerek bahşeden hükümet ile husiler arasında yavaş yavaş büyüyen karşılıklı düşmanlığın temel sebebi, servetin sosyo-ekonomik dağılımından kaynaklanan sorunlardı. 2004'ten beri örneklerini pek çok kez gördüğümüz ve son olarak cumhurbaşkanı abdurabbuh mansur'un istifasıyla neticelenen husi-hükümet şiddetinin bu defaki tetikleyicisi ise hükümetin, ağustos 2014'te gündeme gelen yakıt ödeneklerinin kesilmesine dair planlarından husilerin duyduğu rahatsızlıktı. 

bununla birlikte, yemen'in şu anda içinde bulunduğu istikrarsızlık, körfez ülkelerinin bölge ilişkileri üzerinde iran'ın gölgesini her zamankinden çok hissettiği bir sürece rastlıyor. irak ve şam islam devleti (işid) örgütünün irak'ta ele geçirdiği kasaba ve şehirlerin geri alınmasında iran'ın hakim rol oynaması, körfez kamuoyunda ciddi tepki aldı. körfez halkı, irak'ın iran ve ona vekalet eden milislerin eline teslim edildiği kanaatinde.

bu durum, iran'ın nükleer zenginleştirme programı konusunda abd ile anlaşmaya varıyor olabileceği ihtimaliyle de birleşince, iran'ın gücünün katlanarak arttığına körfez ülkelerini daha da ikna ediyor.

aden: körfez işbirliği konseyi'nin son kalesi

eski cumhurbaşkanı ali abdullah salih'e bağlı yemen ordu birimleri tarafından desteklenen husi kuvvetlerinin son olarak güneyde aden'e doğru ilerlemesi, kik'nin son kalesini de tehdit eder hale geldi. kik'in tercih ettiği isim olan cumhurbaşkanı abdurabbuh mansur hadi, daha düne kadar aden'de kalıyordu.

hâl böyle olunca, kik, husilerin ülkenin önemli şehir merkezlerinin kontrolünü tamamen ele geçirmesinin önlenmesi için güç kullanılması yönünde ortak karar aldı.

fakat husiler, kuvvetli oldukları geleneksel bölgelerin dışında o kadar da çok sevilmiyorlar. taiz ve sanaa'daki yemenlilerin gruba yönelik tepkileri karışık. duvarlara yapıştırılan husi yanlısı propaganda afişleri sık sık öfkeli vatandaşlar tarafından sökülüyor ya da tahrif ediliyor.

başkentin güneyindeki bölgelerde husi idaresine karşı protestoların da patlak verdiği ülkede, özellikle de kozmopolit bir nüfusa sahip ve kuzeyin kontrolüne ciddi şekilde muhalif güney kesimlerinde husi egemenliğinde bir devletin uzun vadeli olma ihtimali düşük.

husiler iran'dan destek görsün ya da görmesinler, yemen'deki hakimiyetlerinin başarıya ulaşması pek mümkün değil, ki bu da diplomatik çözümün yolunu açabilir.

suudiler, kendi adlarına ülkeye kara birliği gönderilmesi olasılığından ciddi biçimde tedirgin olacaktır. zira suudi arabistan ile yemen'in 70 yıllık tarihinin, sorunlu güney komşularına istediklerini dayatmak için askeri müdahale kararı alan suudi krallarına pek de nazik davrandığı söylenemez.

kara harekatı ihtimali

yemen'in dağlık sınır bölgeleri ve engebeli arazi yapısı yüzünden işgal son derece zor ve bu durumun ağır kayba neden olacağı da kesin. arap ülkelerinden oluşan koalisyon sert konuşuyor olsa da, bu 10 ülkenin orduları, yemen topraklarında uzun vadeli bir askeri operasyonu hiçbir şekilde sürdüremez.

yemen'i bir kenara bırakalım, yurtdışında herhangi bir yerde uzun süreli olarak asker konuşlandırmak her ülke için zor bir iş. üstelik verdiği tüm o lojistik destek sözlerine rağmen, ucu açık bir çatışmayı desteklemek, özellikle de işid'in suriye ve irak'ta hâlâ temel odak noktası olduğu şu dönemde batı açısından epey fazla açılmak anlamına gelecektir.

husileri bastırıp güneyden çıkarmak ve devamında da son aylara kıyasla çok daha elleri zayıflamış biçimde cumhurbaşkanı hadi ile müzakere masasına oturtmak için arap koalisyonunun hava gücünden faydalanılması ve çok kısa süreli bir kara savaşı yapılması daha muhtemel görünüyor. husiler şu anda tüm bunlara meydan okur konumdalar. lakin anayasa değişikliği ile ilgili fikirlerinin en azından bir kısmını tanıyan bir paket hazırlanması halinde bu tavırlarını sürdürmeleri pek de olası değil.

2011 yılında kik arabuluculuğunda imzalanan geçiş süreci anlaşmasının ötesinde bir siyasi anlaşma olmadan yemen'de barış tesis edilemez. suudiler, iran destekli bir aktörün çok taraflı müzakereler yoluyla meşruiyet kazanmasından rahatsızlık duyabilirler. ancak uzun vadede husilerin kalıcı olduğunu kabul etmekten başka çareleri de yok. ne suudiler husileri bombalayarak yok edebilir ne de husiler kendilerine muhalif yemenlileri zor kullanarak ezebilir.

fakat kısa vadede geleceğe dair olumlu bir işaret görünmüyor. üstelik hâlâ çok olası görünmese de, tam ölçekli bir suudi işgali, tüm taraflar açısından felaket doğurur.

michael stephens, katar'daki royal united services institute (rusi) isimli düşünce kuruluşunun müdür yardımcısı.

twitter'dan takip edin: @mstephensgulf

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.