temmuz ayı, iran islam cumhuriyeti tarihinde iki önemli olaya sahne oldu. birleşmiş milletler güvenlik konseyi'nin 1987 yılının temmuz ayında oybirliğiyle aldığı 598 sayılı karar, iran ile irak arasında acil ateşkes çağrısında bulunuyordu. bu ay ise iran ve küresel güçler arasında nükleer anlaşması olarak anılan bir barış anlaşması imzalandı.

ab yüksek temsilcisi federica mogherine ve iran dışişleri bakanı cevat zarif yayınladıkları ortak basın açıklamasında "bugün tarihi bir gün. iran nükleer sorunuyla ilgili bir anlaşmaya vardığımızı duyurmak bizim için büyük bir onur." dediler.

iran ile yapılan bu anlaşma bugünlerde kamp yaparak, balık tutarak, seyahat ederek yazın tadını çıkaran amerikalıların birçoğu için çok fazla bir şey ifade etmiyor. aynı haber iran tarafında ise büyük coşku yarattı, zira iranlılar için bu anlaşma barış ve daha iyi bir gelecek umudu demek.

yeni başlangıçlar

nükleer anlaşması, politik sistemine komplo kurdukları düşüncesiyle batılı güçlere karşı uzun yıllardır süren sert ve şüpheci yaklaşan iran'ın diplomasi defterinde yeni bir sayfa açtı.

şah döneminde (yani 1979 öncesinde) yıldızı parlayan ekonomisiyle bölgenin modern ve lider ülkesi olarak görülen iran, bir anda "terörü destekleyen" ve bölgede istikrarı bozan ülke konumuna geriledi. bunun sonucu olarak da yıllarca şiddetli yaptırımlara maruz kaldı.

müzakereler aralıklı olarak on yıldan uzun süredir devam ediyordu, ama iran'ın dini lideri ayetullah ali hamaney hem iran hem de abd'nin uzlaşmaya niyetli olduğu açık olarak ortaya çıkınca pazarlıkları kabul etti. ancak hamaney nihayetinde abd ve onun çıkarlarına tamamen güvenemediğini tekrar tekrar vurgulamaktan da geri kalmadı.

ama görüş ayrılıkları ne olursa olsun, hem iran hem de amerika birleşik devletleri adına kazanan barış oldu.

iran'ın tartışmalı nükleer programını sınırlandıracağı ve karşılığında yaptırımların kaldırılacağı bir anlaşmaya varıldı.

iranlıların çok gurur duyduğu bu nükleer anlaşması ülkenin ekonomisini güçlendirecek ve ülke siyasetçilerine uluslararası siyaset sahnesinin kapılarını açma imkanı sağlayacak. buna karşın sonuçta iranlı politikacıların "büyük siyasi liglere" dahil olabilmesi tahran'ın bu anlaşmanın gerekleri konusunda yakın gelecekte nasıl davranacağına bağlı.

iran rejimi, abd ile nükleer meselesi hariç hiçbir konuda görüşmeyi kabul etmiyordu. ama iranlılar viyana'daki görüşmelerin sonlarına doğru birleşmiş milletler güvenlik konseyi (bmgk) tarafından uygulanan yaptırımların yanında silah ambargosunun da kaldırılmasını istedi. rusya ve çin de iran'ı bu konuda destekledi.

müzakerelere katılan diplomatlara göre, iran, rusya ve çin'in pazarlıkların son perdesinde delegasyona yaptıkları bu son dakika baskısı tam bir sonuç vermedi. ancak müzakereciler bm silah ambargosunun zaman içinde kademeli olarak kalkacağını da kabul ettiler.

hamaney, 12 temmuz'da tahran'da bir grup öğrenciye yaptığı konuşmada iranlı müzakerecilere şu mesajı gönderdi: "hep müzakerecilerin sadece nükleerle ilgili konularda müzakere etmelerine yetki verildiğini söyledim. başka konularda konuşmaya yetkili değiller ve konuşamazlar. diğer taraf (yani abd) suriye ve yemen gibi bölgesel konuların konuşulmasını istiyor, ama bizim bu konularda söyleyecek bir şeyimiz yok ve bunlarla ilgili konuşmayacağız."

olası bölgesel neticeler

iran'ın bölgedeki tavrı hep mercek altında oldu ve anlaşma belki de önümüzdeki aylarda batılı güçlere iran'ın bölgesel tavrını değerlendirme şansı verecek.

silah ambargosu sona erdiği takdirde iran, rusya'dan ve aynı zamanda doğrudan silah tüccarları aracılığıyla abd'den de silah alabilecek.

nükleer anlaşmasının yarattığı mutluluk ve rahatlama duygusu ancak iran ve irak arasında imzalanan ateşkesle kıyaslanabilir. iran-irak savaşı'nı sona erdiren ateşkes, dünyanın dört bir yanındaki iranlıları  sevinçten havalara uçurmuştu. bombardıman ve füze saldırıları kabusu sonunda bitmişti ve devrim sonrası yaşanan sıkıntıların yok olacağını düşünmeye başlamıştık.

bugün iran nüfusu irak ile savaşılan dönemin iki katı ve yeni neslin o sürece ilişkin birinci elden hiçbir anısı yok. bununla birlikte, batılı güçlerle olası bir çatışmanın korkusunu hep yaşamış olmalılar.

şimdi nihayet huzur içinde uyuyup, bmgk kararının hayatlarını biraz daha kolaylaştıracağı ve ülkelerinin yakın bir askeri bir çatışma tehdidi altında olmadığı umuduyla teselli bulabilirler.

batılı ülkelerle, özellikle de abd ile hemen ilişki tesis etmek mümkün değilse de, nükleer anlaşması bu güçlerle daha iyi ilişkiler kurulması yolunda elbette çok büyük bir adım.

anlaşma, belgelerin tesliminden sonraki 60 gün içinde abd kongresi tarafından imzalanırsa onaylanmış olacak.

fakat iran, viyana'da güvenlik konseyi ile üzerinde mutabık kalınan karar gereği 10 gün gibi bir süre içinde nükleer programına bağlı tüm yaptırımların kaldırılması isteğinde.

iran'ın baş müzakerecisi dışişleri bakanı muhammet cevat zarif, 1987'de iran-irak savaşı'nı sona erdiren bm ateşkes kararı için de çalışmıştı. zarif, nükleer anlaşmasıyla iranlılar için bu derece önemli bir meselede daha rol almış oldu.

viyana anlaşması, abd kongresi'nin anlaşmayı nihai olarak onaylamasının ardından eylül ayı gibi imzalanarak yürürlüğe girecek. belki tüm taraflar belgeyi imzalamak için new york'taki bm genel kurulu toplantısında bir araya gelerek bu kutlu tarihi anı daha da pekiştirir.

iranlı gazeteci ve televizyon yorumcusu. 1973 yılında tahran'da doğdu. başta iran'ın önde gelen reformcu gazetelerinden zan olmak üzere, ülkesindeki birçok medya kuruluşunda çalıştı. 1999'da gazetecilik faaliyetleri nedeniyle tutuklandı ve üç ay hapiste kaldıktan sonra abd'ye yerleşti. iran-afganistan ilişkileri üzerine ap, rueters, eurasia net, the village voice ve mother jones için muhabirlik yaptı.

twitter'dan takip edin: @cameliafard

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.