finlandiya merkez bankası 2002 yılında yayınladığı bir çalışmada, petrol fiyatlarındaki her yüzde 10’luk artışın, rus ekonomik büyüklüğüne yüzde 2,2 oranında etki edeceğini açıklamıştı. bu etki analizi, takip eden yıllar içinde sayısız defa sınandı ve her defasında rusya’nın ekonomik yapısının petrol fiyatlarına karşı olan hassasiyeti fin merkez bankasının öngördüğü düzeyleri korudu.

“hollanda hastalığı” olan petrol ve doğal gaza aşırı bağımlılık, rusya’yı petrol fiyatlarına karşı aşırı duyarlı hale getirmiş durumda. öyle ki, rusya’nın milli gelirinin üçte biri, bütçe gelirlerinin yüzde 60’ı enerji getirilerinden karşılanıyor. rusya gibi büyük bir ekonominin yapısal anlamda kayda değer gelişme göstermemesi, 2014’ün üçüncü çeyreğine kadar petrol fiyatlarının 100 dolar seviyelerinde tutunmuş olmasına bağlanıyor. zira ham petrolün 60 ila 100 dolar aralığındaki fiyat seviyesinin korunması, rus ekonomisinin mevcut sosyoekonomik istikrarının sigortası olarak görülüyor.

bu seviye, geçtiğimiz yıllarda rusya’nın tolere edebileceği seviyelerin altına inmişti. örneğin, 2008 krizi ile birlikte küçülen dünya ekonomisi, enerji talebini ve dolayısı ile petrol fiyatlarında hızlı bir gerilemeyi de beraberinde getirmişti. 2008 yaz olimpiyatları açılışı sırasında rus ordu birliklerinin gürcistan’ın güney osetya bölgesini işgal etmesi tam da böyle bir zamana denk gelmişti. çoğu siyaset bilimci için rusya’nın gürcistan’a yapmış olduğu askeri müdahale “yakın çevre” politikasının bir sonucuydu. devletler arasındaki ilişkilerin kadim zamanlardan bu yana güç ve zenginlik arayışı olduğunu bilenler için, rusya’nın “yakın çevre” politikası, güç ilişkilerini açıklıyordu, ancak zenginlik arayışını izah edememişti.

rusya’nın çatışmalardan beslenerek petrol fiyatını sürdürülebilir seviyelerde tutma arzusu zenginlik arayışına bir yanıtı olarak algılanabilir. zira 2008 yılının dünya ekonomisi üzerindeki sarsıcı etkisinin devam ettiği yıllar boyunca petrol fiyatlarının hızla 100 dolar seviyelerini yakalaması ve hatta geçmesi, rusya’nın sert gücünün ekonomik kazanıma dönüştürülebilmesinin önünü açmıştır.

rusya, 2008 yılında gürcistan’a karşı kullandığı askeri gücün petrol fiyatlarını yukarıya çekebilecek bir etki yarattığını test etmişti. batı’nın rusya’yı ukrayna ve gürcistan üzerinden çevreleme politikasına karşın kullanmaktan çekinmediği askeri güç, rus ekonomisinin üçte birini elinde tutan petrol kartını da güçlendirmişti.

rusya abd’nin kaya gazı üretimini artırması nedeni ile 2011 ikinci çeyreğinden itibaren petrol fiyatlarında düşüş trendinin başlamasına engel olamadı. ancak abd’nin iran’a nükleer faaliyet dışında kalan petrol ve yan ürün ticaretinin üzerindeki ambargo kararı, 2012 yılında rus ekonomisinin en azından kısa bir süre için nefes almasına yardım etti. tahran, abd ve ab'nin iran petrolüne yaptırım uygulaması halinde dünyanın en büyük transit petrol hatlarından biri olan hürmüz boğazı'nı kapatmakla tehdit etmiş, kısa süre içinde ham petrol fiyatı 100 dolar seviyelerinden 125 dolara yükselmişti.

ne var ki, 2013 yılına gelindiğinde ekonominin yapısal problemleri hollanda hastalığından rusya’yı kurtaracak düzeyde çözülmemişti. putin’in aşırı askeri harcamaları ve popülist politikaları, 2000-2011 yılları arasında maliye bakanı olarak görev yapan alexei kudrin tarafından da eleştirilmiş, rus ekonomik istikrarı için petrol fiyatlarının her sene 20 ila 30 dolar arasında artmasına ihtiyaç olduğu belirtilmişti. oysa her yıl 2,5 milyon varil ham petrol ihracatçısı konumunda olan iran ile abd arasında başlayan nükleer müzakerelerin sonuca oluşma ihtimali, petrol fiyatlarının daha da düşme eğilimine girme potansiyelini artırdı. bu dönemde eş zamanlı olarak ortaya çıkan ukrayna turuncu devrimi, rusya için yeni bir çatışma alanına dönüşecekti. ancak 2008 yılında gürcistan’da olanlara benzer biçimde rusya’nın ukrayna’ya yaptığı askeri müdahale orta ve uzun vadede petrol fiyatlarında bir artış yaratmadığı gibi, büyüyen askeri harcamaların olumsuz etkisi, rus ekonomisini durgunluğa girme riski ile karşı karşıya bıraktı.

2014’ün son çeyreğinde 80 dolar seviyelerine kadar düşen ham petrol fiyatı, batılı devletlerin ukrayna nedeni ile abd liderliğinde aldığı ekonomik yaptırım kararlarına bağlı olarak 2015’in ocak ayında 45 dolara kadar geriledi.

zamanında alınamamış olan yapısal tedbirler nedeni ile sürekli eleştirilen rusya’nın ekonomik istikrarı tehlikeye girdi. bu darboğazdan çıkmak için çin ile birlikte uluslararası parasal sistemi ve emtia borsalarını amerikan doları hegemonyasından bağımsızlaştırma taleplerini yüksek sesle dile getiren vladimir putin, mayıs 2015’te diğer brics üyeleri ile birlikte 100 milyar dolar sermaye ile imf’ye alternatif bir fon oluşturulduğunu ilan etti. ne var ki, petrol ve doğal gaz ihraç gelirlerinin toplam ihracattaki payının yüzde 60 seviyelerinde olması nedeni ile 2014 yılı boyunca yaşanan dramatik düşüş, rus ekonomisine ağır zararlar verdi. haziran ve aralık 2014 ayları arasında ruble, amerikan doları karşısında yüzde 59 oranında değer kaybetti. 2015 yılının başında rusya, komşusu ukrayna gibi dünyadaki en düşük satın alma gücüne sahip ülke konumuna düştü. rublenin değer yitirmesi, petrol, doğal gaz ve votka dışında ciddi bir ihracat kalemi olmayan rusya’nın ithal girdi ve mal fiyatlarının da eş zamanlı yükselmesine neden oldu. bu ise enflasyonist baskıyı artırarak faizlerin yüzde 17’ye yükselmesine ve hâlihazırda yapısal problemler yaşayan rus ekonomisinin daralmasına zemin hazırladı. ani ve aşırı faiz artırımları, daralmakta olan her ekonomide olduğu gibi derin bir durgunluğa kapıları araladı.

petrol fiyatlarının üzerindeki spekülatif baskı, rus ekonomisini ve çok çeşitli etnik yapıdan oluşan toplumsal yapıyı derinden etkileyecek ciddi bir risk parametresi olarak önemini korumaya devam ediyor.

hal böyleyken, cumhurbaşkanı erdoğan’ın, rusya’nın sınırı olmamasına rağmen suriye’de neden askeri operasyonlara başladığı sorusu daha da anlam kazanıyor. rusya’nın muhalif mevzilere havadan ve denizden askeri operasyona başladığı günden bu yana yükselme eğiliminde olan petrol fiyatları, rusya’nın bir nato üyesi olarak türkiye’yi de içine çekebilecek gerginlikler üreterek, petrol fiyatlarını yukarı yönlü speküle ettiği ihtimalini güçlendiriyor.

selva tor, finansal güvenlik stratejisti. 2013-2015 yılları arasında t.c. harp akademileri komutanlığı, stratejik araştırmalar enstitüsü’nde strateji ve stratejik araştırmalar anabilim dalı’nda ulusal ve uluslararası güvenlik stratejileri alanında yüksek lisans eğitimini tamamladı. uzun yıllar uluslararası finans ve yatırım bankacılığı konularında yurt içi ve dışında, yerli ve yabancı banka ve finans kurumlarında çeşitli kademelerde görev yaptı. enerji, sanayi üretimi, bilgi ve iletişim teknolojileri ile gayrimenkul sektörlerinde, orta ve doğu avrupa ile türkiye’de çok sayıda yatırım projesinin finansman çalışmalarını tamamladı. yerli ve yabancı kurumlara proje finansmanı, kurumsal finansman, borç yeniden yapılandırma gibi temel finansal ve parasal konularda danışmanlık hizmetleri verdi.

twitter'dan takip edin: @selvator2

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.