kremlin, suriye’de sağladığı askeri ve siyasi avantajları, suriye’de siyasi rejimin türü ve içeriği ile gelecekteki suriye devletinin yapısına ilişkin vizyonunu dayatmak için kullanmaya çalışıyor.

yaptığı açıklamalarla ve suriye’de sahadaki eylemleriyle rusya’nın siyasette “uçurum ağzında cambazlık” politikası izlediği söylenebilir. moskova bu işten en büyük kazançla çıkmak için komşu ülkelere ve avrupa’ya karşı tehdide, korkutmaya ve baskıya başvuruyor.

rusya’nın geçtiğimiz eylül ayının sonunda suriye’ye yaptığı müdahalenin ilk günlerinden bu yana izlediği politikalar, moskova’nın stratejisinin üç ana hedefe dayandığını gösteriyor.

birinci hedef, devlet başkanı beşşar esed rejiminin son sığınağı olabilecek “faydalı suriye”nin sınırlarını çizmek. rusya, tabiri caizse rejimin “insan kaynağı stoğu”nu korumak amacıyla sahil bölgelerindeki askeri varlığını güçlendirdi.

ikinci hedef, rejim ve müttefiklerinin mevzilerini güçlendirmek, silahlı muhalif grupları büyük kent merkezlerinden uzak tutmak. rusya bunu rejime yönelik ablukalarının  kaldırılması karşılığında silahlı unsurların söz konusu bölgelerden çıkmasını sağlayarak ya da askeri operasyonla gerçekleştirmeye çalışıyor.

üçüncü hedef ise silahlı muhalefetin özellikle türkiye’den iç ve dış lojistik hatlarını kesmek.

önce inkar sonra askeri müdahale

rusya, mart 2011’de dera’da başlayan olaylardan bu yana, rejimin suriye’ye karşı komplo yapıldığına dair görüşünü benimseyerek bir halk ayaklanmasının varlığını inkâr etti. moskova'nın askeri müdahalesi ise suriye devrimi tarihinde önemli bir dönüm noktası oldu.

böylece rusya’nın rejime desteği, esed'i kınayan birçok girişimi veto etmek, siyaset ve medya alanında rejime destek vermek ve bunların yanı sıra silah, mühimmat ve para sağlamanın ötesine geçerek, envai çeşit silahlarını kullanmasına kadar vardı.

rusya, suriye’deki askeri stratejisini birçok faktörden istifade ederek şekillendirdi. bu faktörlerin en önemlileri şunlar:

-         uluslararası koalisyonun suriye ve irak’ta işid’e karşı savaşta elde ettiği başarısız sonuçlar

-         rusya’nın muazzam bir ateş yoğunluğunu kullanabilme gücünü ortaya çıkarmak

-         çeçenistan savaşı’nda grozni’nin tahrip edilişine bir simülasyon olarak “yakıp yıkma” taktiğine başvurmak

-         muhaliflerin bölgelerini ele geçirmek için karada destekçi birliklerin olması

rusya ayrıca, bazı arap ve bölge ülkelerinin, moskova'nın müdahalesi sayesinde iran’ın suriye’de temelde mezhepçi politikalar üzerine kurulu olan nüfuzunun hafifletilebileceği yönündeki inancından da faydalandı. amerikan tutumunun zayıflığı ve obama yönetiminin rus bombardımanına karşı açık bir muhalefet göstermemesi de bu politikada rol oynadı.

birçok uzman, rusya’nın sahadaki askeri “zaferlerinin” siyasi açıdan suriye rejimini zayıflatmaya katkı sağlayacağı ve rejimi rusya’nın bölgesel ve uluslararası taraflarla yapacağı anlaşmayı kabul etmek zorunda bırakacağı kanaatindeydi. buna göre, esed’in ve belki de başında bulunduğu rejimin iktidardan uzaklaştırılmasına yol açacak politik gelişmeler karşılığında, rusya ile batı arasındaki tüm anlaşmazlıklar çözülecek, moskova’nın ekonomisini güçlendirip ortadoğu’daki varlığını pekiştirecek teşvik mekanizmaları işletilecekti.

geçtiğimiz kasım ayında paris’te meydana gelen terör saldırılarını da kendi menfaatine kullanan moskova, terör örgütleriyle savaşmaya öncelik verilmesinin ve işid’le savaşta bir uluslararası koalisyon kurulmasının önemine vurgu yaparak terör karşıtı bir kampanya yürüttü. böylece uluslararası arenadaki yalnızlığını azaltmada kısmen başarılı oldu. ayrıca avrupa ve abd’nin geçiş döneminde devlet başkanı esed’in akıbeti konusunda takındığı şiddetli tavrı hafifletti.

öte yandan rusya, geçtiğimiz 24 kasım’da türkiye-suriye sınırında bir savaş uçağının düşürülmesini fırsat bilerek, ankara’nın desteklediği, suriye’nin kuzeyinde bir tampon bölge ya da uçuşa yasak bölgeye hiçbir surette izin vermeyen yeni bir politika izledi.

rusların güç patlaması

moskova, sahadaki “yakıp yıkma” politikasına paralel olarak, suriye krizini çözüme kavuşturma iddiasıyla kapsamlı bir siyasi süreç başlatmak için yoğun bir diplomasi trafiğine girişti.

bu uluslararası hareketlilik, viyana ve cenevre’de bir dizi kararın benimsenmesine yol açtı. kararlar, cenevre-3 görüşmeleri için çağrıda bulunan 2254 sayılı birleşmiş milletler güvenlik konseyi kararıyla taçlandırıldı.

rus tarafı ile suriyeli müttefiki, her zaman olduğu gibi, müzakereleri küçük detaylarla boğdu. belirsiz kalan noktaları istismar ederek görüşmelerin içini boşalttılar. şubat ayının başında yürütülen görüşmelerde olduğu gibi, gerektiğinde müzakereleri daha başlamadan kesintiye uğrattılar.

suriye müdahalesi sonucunda bir güç patlaması yaşayan moskova, terör örgütleri tasnifini rejimin tasnifine uyacak biçimde dayatmaya çalıştı.

rusya dışişleri bakanlığı, cenevre-3 müzakerelerine katılacak muhalefet heyetinin yapısına dahi müdahale etti. bazı kişilerin muhalefet heyetinin dışında tutulmasını, rusya’ya ya da rejime yakınlığıyla bilinen moskova, astana veya kahire toplantılarına katılan bazı kişilerin de dâhil edilmesini defalarca talep etti.

moskova, salih müslim’in muhalefet heyetinde temsil edilmesi konusunda ısrarlı davrandı. silahlı mücadeleyi reddedip ancak daha sonra – rus yetkililere göre – suriye topraklarının yüzde 15’inden daha fazla bir bölgeye hâkim olan “demokratik suriye güçleri” adında kürtlerden ve araplardan oluşmuş bir askeri grubun başkanlığını üstlenen heysem mennâ’nın muhalefet heyetinde yer alması için de benzer bir tavır sergiledi.

rus savaş uçağının düşürülmesinden sonra ankara’ya karşı intikamcı bir tavır takınan moskova, türkiye ile savaşını daha ileri bir noktaya götürerek demokratik birlik partisi (pyd) ve demokratik suriye güçleri’ni güçlendirmeye başladı.

nato’nun tepki vermekte zayıf kalmasını ve abd-ankara arasında büyüyen anlaşmazlıkları kullanan moskova, kürtlere olan desteğini artırdı. bir taraftan halep’in türkiye’yle irtibatını tamamen koparmak, diğer taraftan da rejimle ittifak halinde olan, batı ve moskova tarafından doğrudan desteklenen kürt güçlerinin azez, etarib ve tel rıfat çevresinde geniş bölgeleri ele geçirmesi için halep’in kuzey kırsalını yoğun bombardımana maruz bıraktı.

rusya’yı en mutlu edecek senaryo

rusya’nın suriye konusundaki kararlılığı, düşmanlarından öte müttefikleri için de sürpriz oldu. kremlin eduard şevardnadze, saddam hüseyin, muammer kaddafi, hatta slobodan miloşeviç gibi önceki müttefiklerine yaptığının aksine, devrimin üzerinden yıllar geçtiği halde esed rejiminin elini bırakmadı.

kremlin’in bu kararlılığı, rusya’nın suriye’deki çözüm senaryosuyla ilgili talep çıtasını da yükseltmiş durumda. bu çıta, ekonomik, siyasi ve askeri alanlarda rusya’yla sıkı ilişkileri olan, esed liderliğinde bütünleşik bir suriye’ye kadar gidiyor. bu çözüm senaryosunda belki muhalefetten bazı kesimlerin yönetime katılımını sağlamak için “ulusal birlik hükümeti” tarzında değişiklikler olabilir. başta işid ve nusra cephesi olmak üzere moskova’nın terörist olarak nitelediği örgütlerin etkisiz hale getirilmesi için iç ve bölgesel dinamikleri kullanmak, petrol ve silah satışı gibi piyasalara ilişkin konularda bilhassa körfez ülkeleri olmak üzere arap ülkeleriyle sıkı ilişkiler tesis etmek planlanan değişikliklerden bazıları.

moskova, suriye’de siyasi bir çözüme ulaşmanın, brüksel’in mülteci sorunlarını ve ab’nin geleceğine yönelik etkilerini çözmede yardımcı olacağı görüşünde. bu ise batı’nın finans ve petrol sektörlerinde uyguladığı yaptırımlar karşılığında, kırım’ı ilhak dosyasının kapatılacağı, doğu ukrayna sorunlarının çözüleceği bir anlaşma için zemin hazırlayacak.

moskova’nın bu hedeflerin tümünü gerçekleştirmeyi ümit etmediği aşikâr. rusya, bundan dolayı kartlarını bilerek karıştırdı. rus yetkililerin açıklamaları birçok yönden belirsiz ve gizemli kaldı. örneğin rusya, esed’i değil, devleti ve kurumlarını ayakta tutmak için çaba gösterdiğini, suriye’nin toprak bütünlüğünü desteklediğini ve federasyon projelerine karşı olduğunu defalarca açıkladı. bununla birlikte, suriye halkının talep etmesi durumunda herhangi bir seçeneği reddetmeyeceğini de ekledi. böyle bir formül de çeşitli yorumlara kapı aralar nitelikte.

federasyon ve kürt kartı

kremlin, rus uzmanların batılı meslektaşlarıyla, suriye’nin gelecekteki yapısı için çözüm olarak kosova senaryosunu ihtimal dışı görmediklerini ve federasyon konusunu tartıştıklarını açıkladı. bu, daha önce tanık olmadığımız bir itiraftı. bu seçenekle rusya, asgari hedeflerini garanti altına almış oluyor. rus basınına sızan haberlere göre rusya, esed’i destekleyen alevi azınlığın haklarını teminat altına alacak bir “alevi üçgeni” kurmayı hedefliyor. böylece tartus deniz üssü ile hmeymim havaalanı’nın yanı sıra rus şirketlerinin suriye sahillerindeki petrol ve gaz yatırımlarına ilişkin hakları da korunmuş olacak.

aynı kaynaklara göre, suriye’nin kuzey ve kuzeydoğusundaki bölgelerde kürtlerin öz yönetimleri olacak. rusların pyd’ye desteği, rejimin 2011’de başlattığı politikanın devamı niteliğinde. zira rejim, bölgedeki kartları karıştırmak için, toplum ve güvenlik istikrarını bozmak amacıyla 2011’de ülkenin kuzeydoğusunda kürt çoğunluğun yaşadığı bölgelerden çekilip oradaki yönetimi pyd’ye teslim etmişti. nitekim pyd güçleri, söz konusu bölgelere hâkim olmasıyla birlikte araplara ve muhalif kürtlere karşı etnik temizlik yaptı.

rusya, kürt güçlerinin uluslararası koalisyonun desteğiyle sahada işid’e karşı savaşta kazandığı şöhretten istifade ederek bu güçlerle olan ilişkilerinin amerika tarafından veto edilmesini önledi. hatta suriye kürtlerini desteklemede daha da ileriye giderek, geçtiğimiz ay moskova’da siyasi ve sembolik adım niteliğinde “batı kürdistan” (rojava) temsilciliğinin açılmasını sağladı.

rusya’nın kürtlere verdiği bu destek, türkiye’ye büyük bir darbe niteliğinde. zira, bu destek, salih müslim’in partisi pyd’nin kurduğu kürt kantonlarının birleşmesi, yani doğuda haseke’den batıda iskenderun’a kadar sınır boyunca uzanması anlamına gelecek.

bu ise türkiye sınırında, ülkenin güvenliğini tehdit altına sokabilecek, bütüncül bir kürt entitesinin ortaya çıkması ve de ankara’nın 30 yıldır devam eden savaşa son vermek amacıyla birkaç yıldır kürtlerle başlattığı siyasi çözüm çabalarının sabote edilmesi riski demek.

belki de en tehlikelisi, bu durumun irak ve suriye’den sonra türkiye kürtlerinin de özerklik duygularını harekete geçirme ihtimali.

rus uzmanların, suriye’de federasyon formülünün başarılı olamayacağını ve suriye gibi etnik, mezhep ve din çeşitliliğine sahip bir ülkeye uzun vadede istikrar ve güvenlik getirmeyeceğini bildiği kesin. humus ve sahil kentlerinin oluşturması öngörülen “alevi üçgen”inde bile alevi çoğunluk bulunmuyor. aynı durum kürtlerin ana bölgeleri için de geçerli.

federasyon fikri, rusya'nın dünyayı ve bölge ülkelerini “teröre karşı” esed’li bir suriye konusunda ikna etmemesi durumunda öne süreceği alternatif bir plan ya da türkiye üzerindeki baskıyı artırmasını sağlayacak bir araç gibi görünüyor.

öte yandan federal suriye planı, bölge ülkelerini yakın zamana kadar imkânsız görünen ittifaklara götürecek; sınırların yeniden çizileceğine dair korku, türkiye, iran ve suudi arabistan’ı bu plana karşı birleştirecektir.

bütün bunlar çerçevesinde, rusya’nın kürtlerle ilgili tavrı veya suriye’nin bölünmesine karşı tutumu, başlı başına stratejik bir plan değil, suriye muhalefeti ve türkiye’ye karşı güçlü bir kozdan ibaret. fakat böyle bir kozu oynamak tüm ittifakları ve hesapları altüst edebilir. bu da moskova’nın oldukça ihtiyatlı davranmasını, ince ve karmaşık hesaplar yapmasını gerektiriyor.

belki de rusya’nın esed’in akıbetiyle ilgili tutumunu yumuşatması ve zaman kazanmaya ve komşu ülkeleri korkutmaya yönelik taktiklere başvurmadan suriye bütünlüğünü koruması gerekli olabilir.

aksi halde, uzun süreli yıpratıcı bir savaş yaşanabilir, suriye yangını rusya’nın kalbine ulaşabilir, ekonomik yaptırımların devam etmesiyle birlikte petrol fiyatları düşebilir – ki bu kremlin aleyhine toplumsal ve siyasal çalkantılara neden olabilir. dolayısıyla, daha önce batı'yı afganistan, irak, somali ve diğer ülkelere müdahale etmemesi konusunda uyaran rusya, bu kez bizzat kendisi aynı hataya düşmüş olur.

körfez ülkeleri, rusya’yı net bir seçenek ile karşı karşıya bırakmalı. o seçenek de rusya’nın ekonomik çıkarları, petrol ve gaz konusunda koordinasyon, barışçıl amaçlı nükleer enerji alanlarında işbirliği ve silah anlaşmalarının devam etmesi karşılığında, suriye krizinin çözümünde suriye halkının beklentilerini ve bölge ülkelerinin çıkarlarını gözetmesi olmalı.

sâmir ilyas, rusya uzmanı yazar.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.