magnus carlsen, sergey karjakin’e karşı unvanını korumuş olsa da beş yıldır yer aldığı zirveyi bir başka önemli rakibi abd'li fabiano caruana’ya kaptırabilir.

nasıl dünya şampiyonu olunur?

satrançta, dünyanın en iyisini belirlemek için 1886’dan beri resmi dünya şampiyonluğu unvanı veriliyor. dünya şampiyonu olmak için magnus carlsen’i tıpkı karjakin gibi 12 oyunluk bir maçta yenmek gerekiyor, ama bu noktaya gelebilmek satranç merdiveninin basamaklarını yavaş yavaş çıkmak gerekiyor.

öncelikle ülkenizin en iyisi veya en iyileri arasında olmak, sonrasında kıta şampiyonalarında çok üst düzey sonuçlar almak gerekiyor.  örnek vermek gerekirse, türkiye’nin yer aldığı avrupa bireysel satranç şampiyonası'nda ilk 46’ya girmeniz mecbur ki 245 satranççının katıldığı 2016’da katılımcılar arasında 103 büyükusta bulunuyordu.

dünya kupası, 128 satranççının (neredeyse tamamı satrançta ulaşılması en yüksek unvan olan ve genelde 2500 elo seviyesinin üzerinde yer alan büyükustalardır) eleme usulü karşılaştığı bir turnuvadır. son dünya kupası’nın galibi de sergey karjakin’dir.

bir sonraki adım dünya şampiyonunun rakibinin belirlendiği adaylar turnuvası'dır. adaylar turnuvası'nda yer alabilmek için; son dünya şampiyonluğu unvan maçının kaybedeni olmak, dünya kupası’nda final oynamak, fide grand prix adı verilen turnuvalar serisinde alınan sonuçlara göre yapılan sıralamada ilk ikiye girmek, son 12 ayın elo listelerine göre belirlenen  iki kişiden biri olmak veya ev sahibi ülkenin belirlediği kontenjanda (wildcard) yer almak gerekir. sekiz satranççının katıldığı adaylar turnuvası'nı kazanan isim, nihayet dünya şampiyonu ile kozlarını paylaşmaya hak kazanır.

satrançta önde gelen ülkeler hangileridir?

ülkelerin ilk 10 satranççısı esas alınarak fide tarafından yapılan dünya sıralamasında rusya, abd, çin, ukrayna ve hindistan ilk beşte.  ne var ki bu sıralamalarda toplam unvanlı oyuncu sayıları da ülkelerin satranç geleneğini anlatması bakımından önemli. 

2452 unvanlı oyuncusu bulunan rusya, halen dünya satrancının kağıt üzerinde en güçlü ülkesi. unvanlı oyuncu bakımından ikinci sırada bulunan ülke, reyting ortalaması bakımından 14. sırada yer alan almanya. türkiye ise bu sıralamada 26. basamakta. 

satrançta soğuk savaş döneminde kurulan sscb hegemonyasının en büyük mirasçısı rusya halen satrancın brezilya’sıdır; ama bu mirası ukrayna, azerbaycan, ermenistan ve gürcistan gibi ülkelerle paylaşıyor.

satranç, halen doğu avrupa’dan batı avrupa’ya iber yarımadası'ndan iskandinav ülkelerine kadar avrupa’da çok gelişmiştir. satrançtaki en önemli ulusal takım turnuvası olan son satranç olimpiyatını kazanan abd de şu an batı’nın satrançtaki lideri.

batı’nın dışında, dünya siyaseti ve ekonomisinde olduğu gibi satrançta da asya’nın yükselen yıldızları çin ve hindistan.

kadınlarda çin zaten uzun yıllardır zirvede. 2014 satranç olimpiyatı'nda genel kategoride (hem erkekler hem kadınlara açık) çin'in kazanması bunu güçlendiriyor.  hindistan özellikle eski dünya şampiyonu "madras kaplanı" lâkaplı vishwanathan anand’ın liderliğinde dünyadaki en başarılı ülkeler arasında. latin ve orta amerika’da brezilya, arjantin, şili, peru ve küba, orta doğu’da ise iran ve israil satrançta başarılı ülkeler. israil’in önemli bir satranç geleneği ve satranç olimpiyatı madalyaları vardır. iran da son dönemde 18 yaş altı süper yetenekleriyle dikkat çekiyor.

ebedi favori rusya’nın krizi

satrançtaki en önemli ulusal takım turnuvası iki yılda bir düzenlenen satranç olimpiyatı. dünya şampiyonlarından amatörlere kadar her seviyeden ve dünyanın her tarafından satranççıyı buluşturan bu büyük satranç festivalinin hakimi, katıldığı 19 satranç olimpiyatının 18’ini kazanan eski sscb. 1992-2002 yılları arasında rusya bu geleneği bozmadıysa da 2002’den beri favori başladığı satranç olimpiyatını kazanamıyor. 2002’den bu yana ermenistan 3, ukrayna 2 ve çin ise 1 defa satranç olimpiyatını kazandı. "geçtiğimiz ağustos, bakü’de yapılan olimpiyatlarda abd ve ukrayna, rusya’yı geride bıraktı."

türkiye'nin satrançtaki yeri

türkiye’de 1954’te kurulan türkiye satranç federasyonu (tsf), 1991’de devlete bağlandı. 2000’li yıllarda hızlanan gelişimin üç dönüm noktası var. ilki, tsf’nin 2004’te özerkleşmesi, ikincisi satrancın 2005’te yılında ilköğretim okullarında seçmeli ders olması, üçüncüsüyse aynı yıl, türkiye iş bankası’nın futbolu bırakarak türkiye satranç federasyonu’nun ana sponsoru olması. türkiye, bugün organizasyonel anlamda dünyadaki önde gelen ülkeler arasında. istanbul, 2000 ve 2012 satranç olimpiyatları'na, hatay, 2010 dünya kadınlar şampiyonası'na ev sahipliği yaptı. avrupa bireysel şampiyonası, dünya takımlar şampiyonası ve avrupa kulüpler kupası gibi turnuvalar da türkiye’de düzenlendi.

bakü’deki tarihi altıncılık

geçtiğimiz ağustos ayında bakü’de düzenlenen 42. satranç olimpiyatı'nda türkiye, son turda gürcistan’ı yenerek altıncı olarak tarihi bir başarıya imza attı.  dragan solak, alexander ipatov ile türkiye’den yetişen genç büyükustalar mustafa yılmaz, emre can ve barış esen’den oluşan milli takım, bu sonuçla dünyadaki son iki yılın en başarılı 10 ulusal takımlarının (olimpiyat ve kıta şampiyonalarında) katıldığı dünya takımlar şampiyonası’na katılma olasılığını çok güçlendirdi.

sportif başarı konusunda daha yeni ilerlemekte olan türkiye, özellikle alt yapı seviyesinde çok başarılı. 10-12-14-16-18 yaş grubunda birer kez avrupa yaş grupları şampiyonu olan cemil can ali marandi, iki defa 16 yaş kızlar avrupa şampiyonu olan kübra öztürk ve son olarak 12 yaş kızlar avrupa şampiyonu sıla çağlar gibi yaş grupları ve okullararası turnuvalar seviyesinde düzenli olarak dünya ve avrupa şampiyonları çıkartıyor. 

türkiye’nin ilk büyükustası, 1994’te bu unvanı elde eden suat atalık. 2009’da kıvanç haznedaroğlu’nun büyükustası olmasıyla beraber genç büyükustaların sayısı arttı, transfer edilen yabancı sporcularla beraber türkiye’nin büyükusta sayısı 10’a ulaştı. dünyada ilk 100’de yer alan tek türk satranççı, ukrayna asıllı 2012 dünya gençler şampiyonu alexander ipatov.

aralık 2016 elo listesine göre türkiye sıralamasının ilk 10’u şu şekilde:




türkiye kadınlar şampiyonu, 2016 avrupa kadınlar şampiyonu ekaterina atalık, türkiye’nin en kuvvetli kadın satranççısı olup hem kadın büyükusta hem uluslararası usta unvanlarına sahip. atalık’ın yanı sıra 11 kez türkiye kadınlar şampiyonluğu bulunan betül cemre yıldız ve kübra öztürk de kadın büyükusta unvanına sahip. 

kaynak: al jazeera