türkiye’de üniversitenin tarihi, ilk denemenin gerçekleştiği 1870 yılına kadar uzanmakla birlikte, bugünkü anlamdaki üniversite geçmişimizin, 1900 yılında açılan “darülfünun” ile başladığı kabul edilmektedir. bu kurumun, 1933’te istanbul üniversitesi’ne dönüştürülmesiyle cumhuriyet dönemi üniversite yapılanması başlatılmış ve sağlıklı bir büyüme ile cumhuriyetin ellinci yılında üniversite sayısı 12’ye çıkmıştır. 1981’de çıkarılan 2547 sayılı yükseköğretim yasası sonrasında izlenen hızlı büyüme politikasıyla 1981’de 19 olan üniversite sayısı, 2000’de; 54’ü devlet, 19’u vakıf olmak üzere 73’e çıkmıştır (türkiye’nin yükseköğretim stratejisi, yök yayınları. 2007, ankara).

üniversite mi, yüksekokul mu?

2006’da siyasi iradenin başlattığı “her ile bir üniversite” politikasıyla, mart 2006’da 15, mayıs 2007’de 17 ve mayıs 2009’da 9 olmak üzere üç yılda 41 yeni devlet ve 35 vakıf üniversitesi kurulmuş, böylece 2009 sonrasında yeni açılanlarla birlikte üniversite sayısı 184’e çıkmıştır. 2014 yılı ortaları itibarıyla, türk yükseköğretiminin ulaştığı niceliksel durum, yandaki tabloda özet olarak verilmiştir.

türkiye, 2000-2010 arasını kapsayan on yıllık dönemde yükseköğretimde yüzde 121 oranında bir büyüme sağlamış ve bu oranla dünyanın ilk beş ülkesi arasında yer almıştır (g.çetinsaya, büyüme, kalite, uluslararasılaşma: türkiye yükseköğretimi için bir yol haritası, 2014). bu büyümede, 2006-2009 döneminde 41 yeni üniversitenin kurulması ve imkânları zorlayacak boyuttaki kontenjan artışları etkili olmuştur.

türkiye gibi gelişmekte olan bir ülkenin bu büyümeyle 5,5 milyona yakın öğrenciye yüksek öğrenim imkânı sunabilmesi ve üniversite sayısını 184’e çıkarması elbette övünülmesi gereken bir sonuçtur. ancak bu kadar yüksek bir artışın, yükseköğretim açısından ne kadar sağlıklı olduğu sorgulanmalıdır.

öncelikle şu iki tespiti dikkate almak gerekmektedir. türkiye’de yükseköğrenim gören 5,5 milyona yakın öğrencinin yarıya yakını açıköğretimde eğitim görmektedir. öte yandan, “her ile bir üniversite” politikası kapsamında açılan yeni üniversitelerin çoğunun önlisans ağırlıklı yapıda olduğu dikkati çekmektedir. 2014-2015 öğrenci yerleştirme bilgilerine bakıldığında, 104 devlet üniversitesinin 54’ünde önlisans öğrenci oranının daha yüksek olduğu, 20 üniversitede bu oranın yüzde 60’ın üzerinde bulunduğu görülmektedir. buna göre “üniversite” adı altında açılan bu kurumların önemli bir kısmı, zayıf donanımlı meslek okulu niteliğindedir.

eğitim öğretimde kalite sorunu

türk yükseköğretiminde bir türlü çözüme kavuşturulamayan sorunlardan biri, kalite güvence sisteminin işler hale getirilemeyişidir. bu eksiklik, eğitimde yaşanan kalite sorununun boyutlarının ortaya konulmasını zorlaştırmaktadır. bu durumda eğitimde kalite hakkında bize fikir verebilen ölçütlerden biri, bir üniversitede öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısıdır. 2000’de 16 olan bu sayı 2013’te 21’e yükselmiştir. öte yandan, 2006-2008 döneminde açılan üniversitelerin büyük bölümünde, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı 100 civarındadır.

öğretim elemanı sayısı bakımından en sorunlu alan mesleki yükseköğretimdir. dünyanın belli başlı ülkelerinde, mesleki eğitim veren yüksekokullarda (myo) öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısı 10-15 civarında iken ülkemizde bu sayı halen 50’nin üzerindedir. ayrıca, verilen mesleki eğitimde yaşanan nitelik sorunu ile uygulama boyutunun yetersizliği, iş dünyasının nitelikli ara eleman ihtiyacının giderilememesine yol açmaktadır. tüm bu veriler, myo’ların yanında, özellikle yeni açılan üniversitelerde eğitimin kalitesi konusunda sorun yaşandığını göstermektedir.

türk üniversitelerinin araştırma performansı

üniversitelerimizin araştırma performansı hakkında fikir edinmede en çok başvurulan ölçütlerden biri, web of science veritabanı tarafından taranan bilimsel dergilerde yayınlanan türkiye adresli yayın sayılarıdır. türkiye, 1996-2012 yıllarında ürettiği 306.926 yayınla dünyanın belli başlı 30 ülkesi arasında 20. sırada yer almaktadır. makalelerin yıllara göre sayısına bakıldığında, 2000’de 6.984 olan yayın sayısı, lineer denilebilecek bir artışla 2012’de 30.396’ya kadar yükselmiştir. araştırma performansını gösteren daha gerçekçi ölçüt, “bilimsel etki faktörü” de denilen “yayın başına atıf sayısı”dır. türkiye, bu ölçüte göre 1980-2012 yıllarını kapsayan dönem için 40 ülke arasında 7,19 puanla sondan üçüncü sıradadır.