hükümet ile muhalefet arasında kasım 2013'ten bu yana süregelen siyasi çatışma pek çok aşamadan geçti. ülkedeki siyasi istikrarsızlığın ilk belirtileri, 22 kasım 2013'te hükümetin ab ortaklık anlaşması'nı imzalamayı reddetmesi üzerine ortaya çıktı.

28-29 kasım 2013'te vilnius'ta düzenlenen doğu ortaklığı zirvesi'nde ukrayna ile ortaklık anlaşması imzalamayı planlayan avrupa komisyonu, anlaşmayı, avrupa komşuluk politikası'nın hayata geçirilmesi açısından önemli bir kilometre taşı olarak görüyordu. çoğunluğunu öğrencilerin oluşturduğu batı taraftarı gençlik kuruluşları ile beraberlerindeki sağ görüşlü milliyetçiler ve aşırılık yanlısı örgütler, ukrayna'nın yüzünü brüksel'e dönmesini destekliyordu.

aynı dönemde ukrayna'nın üç ana muhalefet partisi batkivshchina (anavatan), udar (yumruk) ve svoboda (özgürlük), inisiyatifi ele almaya çalışarak, genellikle kiev'in merkezindeki bağımsızlık meydanı ve avrupa meydanı'nda toplanmak üzere hükümet karşıtı mitingler düzenledi.

Euro Meydan'ın 'daimi' ahalisinin önemli bir kısmı, Ukrayna'nın batısındaki üç bölgede muhalefet partileri tarafından seferber edildi.

[[AFP]]

yetkililerin, bağımsızlık meydanı'ndaki muhalefete ait daimi kampı dağıtma girişimleri, başkent sakinlerini öfkelendirdi. takvimler 1 aralık'ı gösterirken, muhalefet liderlerinin öncülüğünde kiev'de toplanan binlerce kişi eylem yaptı. kiev'in merkezindeki protestocu kampı ya da yaygın olarak bilinen adıyla euro meydan, ciddi şekilde genişleyerek 'rejime karşı daimi bir direniş' üssüne dönüştü.

euro meydan'ın 'daimi' ahalisinin önemli bir kısmı, ukrayna'nın batısındaki üç bölgede muhalefet partileri tarafından seferber edildi ki, bu üç yerde bulunan bölge konseyleri protestoyu destekliyordu. bir diğer kısım, muhalefet partisi aktivistleri ile sivil toplum kuruluşlarından oluşmaktaydı. euro meydan üyeleri, cumhurbaşkanlığı sarayı'na yönelik saldırı girişimi de dahil olmak üzere, zaman zaman hükümet binalarını bloke etmeye ya da ele geçirmeye çalıştı. muhalefet, kiev'in ana caddesi khreschatyk'ta kiev belediyesi'nin de aralarında bulunduğu pek çok kamu binasını ele geçirdi ki, belediye binası vakası doğrundan bir yasa ihlaliydi. galiçya'nın üç bölgesinde (lviv, ivano-frankivsk ve ternopil), muhalefet partilerinin destekçileri, mahalli idare organlarını kapattı.

ocak 2014 ortasına kadar, bazı istisnalar hariç, protestolar büyük ölçüde şiddet içermeyen direniş konseptine uygundu. fakat sonrasında, parlamento binasına girme girişimlerinin bir kez daha başarısız olmasının ardından, kiev'deki protestolar, polisle sert bir çatışma safhasına girdi.

bu yeni çatışma evresine sebep olan ise, parlamentonun 16 ocak'ta kabul ettiği ve şiddet eylemlerine katılıma, polise mukavemete, idari binalara el koymaya, halkı aşırıcılığa çağırmaya vb. para ve hapis cezası getiren bir takım yasalardı.

o tarihten itibaren muhalefetin taarruzu, koordine bir kampanya halini aldı. muhalefet hareketinin katılımcıları, 15 bölgede idareyi ele geçirmeye çalıştı. ivano-frankivsk, lviv, ternopil, rivne, lutsk, chernivtsi, khmelnitsky, vinnitsa ve poltava olmak üzere 9 bölgede idari binalar 28 ocak itibariyle muhalefetin eline geçti. bazı bölge merkezlerinde idari yapıları ele geçirmeye yönelik girişimler devam etti. öte yandan, muhalif meydan hareketi üyeleri, kiev'de birçok bakanlığı işgal etti.

muhalefetin eylem planı, ülkede 'halk konseyleri' şeklinde alternatif bir yetki sistemi oluşturmaktı. yapılan toplantılar sırasında kurulan bu 'konseyler', muhalefet partilerinin bölge şubelerinin liderlerinden, yerel yönetimin muhalif üyelerinden ve stk temsilcilerinden oluşuyor.

Muhalefet erken seçime gidip yeni bir hükümet kurarak bakanlık koltuklarına oturma arzusunu koruyor.

[[AFP]]

kive'deki aşırılık yanlısı grupların (radikal örgütlerin birleşmesiyle kurulan "sağ kesim"in) şiddet eylemleri ve çatışmaların ülkedeki çoğu bölge merkezine yayılması, cumhurbaşkanı viktor yanukoviç ile üç muhalefet partisinin liderleri arasındaki görüşmelere ivme kazandırdı.

cumhurbaşkanı yanukoviç, 25 ocak'ta batkivshchina partisi grup başkanı arseniy yatsenyuk'a başbakanlık teklifinde bulundu, ancak yatsenyuk bu teklifi geri çevirdi.

krizin çözümüne dair bir sonraki adım ise, parlamentonun 28-29 ocak'ta olağanüstü toplanması ve ardından da başbakan mykola azarov'un istifası oldu.

krizi çözmeye yönelik ilk plan, şiddet içeren protestolara katılımı cezaya tâbi tutan yasaların iptal edilmesini, eylemcilerin affedilmesini ve muhalefetin işgal ettiği kamu binalarını bırakmasını öngörüyor. görüşmelerde kritik önem taşıyan bir konu da, parlamentonun rolünün pekiştirilmesini ve meclis çoğunluğuna dayalı bir hükümet kurulmasını gerektirecek anayasa reformu.

meşru bir seçimle görev başına gelen cumhurbaşkanı yanukoviç'in istifa etmeye niyeti olmadığı ortada. muhalefet ise, erken seçime gidip yeni bir hükümet kurarak bakanlık koltuklarına oturma arzusunu koruyor.

tarafların menfaat ve tutumları

ukrayna'daki kriz, iç ve dış menfaatler arasındaki karmaşık etkileşimden kaynaklanıyor. bu noktada, gerilim yaratan birkaç noktaya değinmek ve çatışma çizgilerini anlamak faydalı olacaktır.

ilk olarak, ukrayna hükümetinin, muhalefetin nüfuzunu ve popülerliğini arttıran pek çok hata yaptığını belirtmek gerekir. muhalefet, 2010 yılından itibaren cumhurbaşkanı yanukoviç'in zaferini tanımıyormuş gibi hareket ederek intikam hazırlıklarına girişti. bununla birlikte, mevcut euro meydan hareketinin aslında bundan çok daha önce başladığına dair birçok işaret bulunuyor. muhalefet ve batılı müttefiklerinin, iktidarın muhalefet güçlerinin eline geçmesini garanti altına almak amacıyla, 2015'teki cumhurbaşkanlığı seçimlerine yönelik kitle eylemleri hazırlamış olmaları muhtemel. bu sebeple, ukrayna krizinin gelişimi böyle karmaşık ve büyük ölçüde yavaş karakterli hale geldi.

ikinci olarak, ukrayna olaylarında, ab ortaklık anlaşması'nın imzalanmasından yana olan büyük finans ve sanayi gruplarının pozisyonunu da dikkate almak şart. büyük şirketlerin menfaatlerini; statü ve mülkiyetlerini yasallaştırma, uluslararası sermayenin bir parçası olma ve avrupa bankalarının kredilerine erişebilir hale gelme istekleri belirliyor. ukraynalı oligarklara ait televizyon kanalları, euro meydan'ı ve muhalefet hareketinin avrupa yanlısı söylemini, cumhurbaşkanının yetkilerinin kısıtlanması talebi de dahil, alenen destekledi.

her ne kadar cumhurbaşkanı yanukoviç, yetkililerin haber yayılımını engellemesini bir şekilde hafifletmeyi başarsa da, büyük şirketlerin menfaatleri, yaşanan siyasi karmaşada önemli bir etken olarak yerini koruyor. bu çerçevede, abd dışişleri bakanı yardımcısı victoria nuland'ın aralık 2013'te kiev'e yaptığı ziyarette rinat akhmetov, vadim novinsky, andriy ve serge klyuyev gibi iş dünyasının önemli isimleriyle birebir görüşmeler yapmasına şaşırmamak gerek.

AB temsilcileri, Kiev kararını verir vermez Ukrayna ile Ortaklık Anlaşması imzalamaya hazır olduklarını söylüyor.

[[AFP]]

üçüncü olarak, abd ve ab'nin tutumu, ukrayna'daki olayları doğrudan etkiliyor. washington, ukrayna muhalefetine yönelik desteğini açıkça ortaya koyuyor. abd başkan yardımcısı joe biden, yanukoviç'in muhalif aktivistlerin kamu binalarının bulunduğu bölgeyi kapatma girişimlerinin polis tarafından engellenmesine son vermesini ve güvenlik güçlerini geri çekmesini istiyor. ukrayna devletinin yasal ve anayasal temelini tehdit eden, aşırılık yanlısı şiddet eylemlerine rağmen, abd'li diplomatlara göre, muhalefet hareketi, ukrayna halkının arzuladığı türde bir özgürlük ve demokrasinin peşinde. abd ve ab'nin muhalefete verdiği doğrudan destek, ukrayna medyası tarafından da çok yazılıp çizildi.

ab'nin menfaatleri de son derece açık. ab konseyi, birlik üyesi ülkelerin vilnius zirvesi'nde ukrayna ile ortaklık anlaşması imzalamaya hazır olup olmadığı konusunda 18 kasım 2013 tarihine kadar kiev'e doğrudan bir yanıt vermediği halde, kiev'in resmi olarak anlaşmanın imzalanmasını ertelemesi üzerine ab liderleri tamamen tavır değiştirdi. şu anda ab temsilcileri, kiev kararını verir vermez ukrayna ile ortaklık anlaşması imzalamaya hazır olduklarını söylüyor.

son olarak ab'nin mevcut pozisyonu, doğu avrupa'da kimin etkili olacağına dair rusya ile arasındaki rekabetle doğrudan bağlantılı. ukrayna, doğu ortaklığı programına katılan en büyük ve önemli ülke. şayet ukrayna, ab ortaklık anlaşması'nı imzalarsa, tamamen ab'nin teknoloji standartlarına geçmek durumunda kalacak ve dış ekonomi politikası da brüksel'in denetimine girecek. bu durum, aynı zamanda kiev ile moskova'nın 17 aralık'ta imzaladıkları anlaşma paketini de olumsuz etkileyecek.

ukrayna'nın ikilemi

ukrayna'nın bir sonraki başbakanı avrupa taraftarı bir isim olduğu takdirde, rusya, ukrayna'ya gaz fiyatları üzerinden sunduğu üçte birlik indirimi iptal etmekle kalmayıp, 15 milyar dolarlık ukrayna euro tahvili satın alınmasını öngören mali yardım programını da gözden geçirebilir.

avrupa komisyonu'na göre, rusya'nın mali desteğini kaybeden ukrayna, imf ile yeni bir stand-by anlaşması yapacak ve bunu takiben (parasal daralma, kamu harcamalarının kısıtlanması, sosyal programlarda kesintiye gidilmesi gibi) bir dizi klasik imf koşuluna tâbi olacak.

durumu çözüme götürecek olası adımlardan biri, ukrayna siyasetinin yerli aktörleri arasında kalıcı bir ateşkes sağlanması olabilir ki, bu sayede devletin yasal ve anayasal temellerini yıkma aşamasından, siyasi diyalog aşamasına geçilebilir. ancak, sorunun uluslararası boyutu düşünüldüğünde, batı ile rusya arasında asgari ölçüde dahi olsa makul bir orta yol bulunması da en az bunun kadar önem taşıyor. söz konusu orta yol, çatışmanın, ukrayna'nın avrupa güvenlik sistemi içindeki özerk statüsünün ve ekonomik ilişkilerinin çok yönlü karakterinin tanınmasına dayalı bir şekilde, iç politika yoluyla çözülmesine imkan verecektir.

sergey tolstov, ukraynalı politika analisti, kiev ulusal bilimler akademisi'ne bağlı dünya ekonomisi ve uluslararası ilişkiler enstitüsü bölüm başkanı. aynı zamanda kiev merkezli sosyopolitik ve araştırma temelli bir sivil toplum kuruluşu olan siyasi analiz ve uluslararası çalışmalar enstitüsü direktörü.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.