başbakan recep tayyip erdoğan’ın iki ülke arasındaki ticaret hacminin düşüklüğünden yakındığı ziyaret sırasında, iran’ın türkiye’ye sattığı doğal gazın fiyatının düşürülmesi pazarlıkları da bir sonuca ulaşmadı.

bununla birlikte iki ülke arasında müzakereleri on yıldan beri devam eden tercihli ticaret anlaşması imzalandı. 2013’te 13,5 milyar dolar ticaret hacminin 2015’te iki katına çıkarılması hedefi konuldu.

yüksek düzeyli işbirliği anlaşması ruhani’nin ziyaretinde

erdoğan’a beş bakanın eşlik ettiği ziyaret sırasında, ankara’nın beklentisi tahran ile yüksek düzeyli işbirliği anlaşması imzalamaktı. bunun yerine bu anlaşmanın imzalanacağı taahhüdünü içeren ‘ortak siyasi bildiri’ imzalandı.

türkiye’nin 16 ülkeyle oluşturduğu yüksek düzeyli işbirliği mekanizması türkiye’nin ikili ilişkilerine çok boyutluluk getirmeyi, ortak politikalar geliştirmeyi, işbirliği konseylerinin kurulduğu ülkelerle belirli aralıklarla, devlet ve hükümet başkanları, başbakanlar veya bakanlar düzeyinde toplantılar yapılmasını öngörüyor.

iran ile de benzer bir mekanizmanın kurulmasına karar verilmişti. iran dışişleri bakanı cevad zarif’in 4 ocak’ta türkiye’ye yaptığı ziyaret sırasında bu konudaki hazırlık çalışmalarının erdoğan’ın ziyaretine kadar tamamlanması öngürülmüştü.

erdoğan tahran’da çarşamba günü düzenlediği basın toplantısında "temenni ederim ki yüksek düzeyli işbirliği anlaşmasını da sayın ruhani'nin türkiye ziyaretinde imzalama fırsatını buluruz" dedi.

ruhani’nin ne zaman türkiye’ye geleceği ise henüz netlik kazanmadı.

eğer anlaşma, ruhani’nin olası türkiye ziyareti sarısında yapılırsa imzalar en üst seviyede atılmış olacak. zira erdoğan’ın iran’daki muadili ruhani değil, cumhurbaşkanı birinci yardımcısı ishak cihangiri.

iran uzmanı arif keskin’in al jazeera’ya anlattığına göre, anlaşmanın ruhani’nin türkiye ziyaretine bırakılma nedenlerinden birisi, tahran’ın ruhani ziyaretine önem kazandırmak istemesi.

iranlılar ruhani’nin ziyaretinin kamu diplomasisi olmasını istiyor. ruhani’nin türkiye toplumunun gönlünü kazanmasını istiyorlar.

iran temkinli

yıldırım beyazıt üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümünden yardımcı doçent bayram sinkaya da iki ülke ilişkilerini al jazeera’ya değerlendirirken iran’ın, türkiye ile ilişkilerini geliştirmekte temkinli davrandığını ve tahran’ın yavaş ilerlediğini söyledi.

iran için türkiye hem öncelikli dış politika konusu değil, hem de ruhani henüz dış politikanın kontrolünü tam olarak eline almış değil. ayrıca iran’da bürokrasi, türkiye’ye karşı bürokratik direnç ve farklı güç merkezleri var.

nitekim iran’dan alınan doğal gazın fiyatının düşürülmesi için yapılan pazarlıklarda, tahran ziyareti sırasında bir ilerleme kaydedilmedi. enerji ve tabii kaynaklar bakanı taner yıldız da doğal gaz fiyatları pazarlığında iran’ın kendi iç karar alma mekanizmalarına dikkat çekti. yıldız, iran’ın kendi içinde bir mekanizması bulunduğunu ve kendi içlerinde bir mutabakat sağlayacaklarına inandıklarını söyledi.

tercihli ticaret anlaşması on yıl sonra

yüksek düzeyli işbirliği konseyi kurulması belirsiz bir tarihe kalsa da, ziyaret sırasında on yıldır müzakereleri devam eden tercihli ticaret anlaşması imzalandı.

anlaşma, türkiye'nin serbest ticaret anlaşmaları dışında taviz alışverişi yaptığı ilk anlaşma olma özelliği taşıyor.

buna göre, türkiye'nin bazı tarım ürünlerinde iran'a tarife indirimi vermesi, buna karşılık iran'ın sanayi ürünlerinde türkiye'ye tarife indirimi sağlamasını öngörülüyor.

ancak sinkaya on yıllık müzükerelerden sonra imzalanan bu anlaşmanın onaylanmasının da yine türkiye’ye karşı bürokratik direnç nedeniyle zaman alabileceğine dikkat çekti.

ticaret hacmini arttırmak için siyasi irade

ziyaret sırasında erdoğan iki ülke arasındaki ticaret hacminin 2015 yılında 30 milyar dolara çıkarılmasını istedi. 2014’ün de bu konudaki değişimin miladı olmasını diledi. erdoğan, iki ülkenin de bu konuda siyasi iradeye sahip olduğunu vurguladı:

türkiye ileri teknolojide, sanayide bir hamle içerisinde olduğu için doğal gazda tüketici ülke olarak artan bir kapasiteye muhtaç. 'kazan kazan' esasına dayalı olarak burada ortak adımlar atmamız mümkündür. aynı şekilde bizim de iran'a verebileceğimiz, kalem itibariyle çok çeşitli mallar var.

türkiye ve iran arasındaki ticaret hacmi 2012 yılında 21,8 milyar dolarken, 2013’de bu rakam 13,5 milyar dolara düştü.

iran’ın türkiye algısı

türkiye-iran ilişkilerinin türkiye’nin istediği hızda ilerleyememesinin iki ülkenin suriye gibi bölgesel konularda yaşadığı görüş ayrılıklarının da dışında nedenlerini olduğunu al jazeera’ya anlatan iran uzmanı arif keskin, tahran’ın, ankara’ya güvenmekte zorluk çektiğini söyledi:

tahran’daki algı, türkiye’nin dış politikasında bir daralma yaşandığı, bu nedenle iran ile yakınlaşmaya çalıştığı yönünde. iran’ın ticarette bugünlerdeki önceliği de batılı şirketler. bu yüzden de, "türkiye’ye yavaş yavaş yaklaşalım ve pazarlık gücümüzü arttırmaya çalışalım" diye düşünüyorlar.

kaynak: al jazeera