günümüzde azerbaycan’da basın kuruluşlarının sayısı tam olarak belli değil. somut olmayan bilgilere göre, adalet bakanlığı'nda yaklaşık 3500 gazete, dergi, televizyon, radyo ve haber ajansı kayıtlı. bunlardan yaklaşık 3300’ü gazete, 100’ü dergi, 50’si televizyon ve radyo, 30’u ise haber ajansı.

azerbaycan’daki televizyon ve radyoların neredeyse tamamı iktidarın ya da iktidara yakın kişilerin kontrolünde. ülkenin en popüler gazeteleri muhalif olmakla birlikte günlük 20 bin dolayındaki toplam satışları düşünüldüğünde etkileri sınırlı.

internet ise azerbaycan muhalefetinin en etkili olduğu alan. ama düzenleyici kısıtlamalar ve özellikle satın almalar yoluyla bu mecra da iktidarın yönlendirmesi altında tutuluyor. özellikle facebook ve twitter’ı yoğun şekilde kullanan muhalif gençlere ilişkin yapılan baskın ve gözaltılar da ülkede sık sık gündem oluşturuyor. azerbaycan,  internet üzerinden iftira atmayı hapisle cezalandırılabilen bir suç kapsamına alarak bu konuda ciddi bir baskı mekanizması da kurmuş durumda..

gazeteciler üzerindeki baskılar ise azerbaycan’da önemli bir tartışma konusu.

eylül ayında bir rapor hazırlayan insan hakları izleme örgütü, çok sayıda gazetecinin çeşitli suçlardan tutuklanmasını endişe verici olarak değerlendirdi.

araştırmanın sonuç bölümünde, 'yetkilileri eleştiren ve kamuoyunu ilgilendiren konuları haberleştiren kişilerin kovuşturmaya uğraması hükümeti eleştirenleri sindirmeye yönelik gülünç ve açık bir girişim' ifadesi dikkat çekiyor. .

son tartışma ise  gazeteciler için yaptırılan apartmanlarla başladı. başkent bakü’de yapılan 156 dairelik kompleks cumhurbaşkanı ilham aliyev tarafından açıldı.

“gazeteciler kendi maaşlarıyla ev alamaz” diyen ilham aliyev dünyada ilk kez bir ülkede ihtiyacı olan gazeteciler için ev yapıldığını, bu yönde çalışmaların süreceğini söyledi.

bu durum azerbaycan medyasını adeta ikiye böldü.

bir kısım gazeteci iktidarın gazeteciye ev vermesinin medya etiğine aykırı olduğunu öne sürerken, bazı isimler yıllardır medyada çalışan ve ev alacak durumda olmayan gazeteciler için bunun bir hak olduğunu savundular.

dairelerin bir kısmının genel yayın yönetmenlerine verilmesi de tartışmayı alevlendirdi.

tartışma hala soğumadı, soğuyacak gibi de görünmüyor, zira 2015’te tam da genel seçimler öncesi bir kompleks daha yapılması planlanıyor.

azerbaycan medyasının 2013’teki yapısına kısaca bakmak gerekirse;

televizyon

ülkenin en büyük televizyonu 1956 senesinde kurulan az.tv.  resmi devlet televizyonu statüsünde olan az.tv’nin “idman azerbaycan” (spor) ve “medeniyyet” (kültür) adında iki tematik kanalı da bulunuyor.

avrupa konseyinin talepleri doğrultusunda kurulan kamu yayıncısı, ictimai tv ikinci büyük kanal olma özelliği taşıyor.  2004 yılında yayın hayatına başlayan ictimai tv, aslında hem de ikinci devlet kanalı statüsünde ve tüm ülkede yayınlanıyor.

ans, space, atv, atv international, space, hazar ve lider ulusal çapta yayın yapan özel kanallar. ülkedeki bölgesel kanal sayısı 13.

azerbaycan’da trt-1 hariç, hiçbir yabancı televizyon kanalı karasal frekanslar üzerinden yayın yapamıyor. ülkede dijital yayına hazırlıklar sürüyor. bu yılın sonuna kadar analog yayından dijital yayına tam geçişin gerçekleşmesi planlanıyor.

azerbaycan’da bütün televizyon kanalları iktidarın kontrolünde.

radyo

kamu kurumu niteliğindeki azerbaycan radyosu, ülkenin en yaygın ağına sahip radyosu.

azerbaycan’ın ilk özel radyosu ans fm, popülerlik anlamında azerbaycan radyosu’nun en büyük rakibi.

azat azerbaycan, antenn, space, ictimai, media fm, burç fm, lider fm, 106 fm; nahçıvan’ın sesi azerbaycan’da fm dalgasında yayınlanan diğer radyolar.

tüm bu radyolar iktidara yakın isimlerin kontrolünde.

radyo yayınları azerbaycan’da basın özgürlüğünü mücadelesinin sembollerinden. bunun nedeni yabancı kanallara getirilen yayın tyasağı.

2009 yılına kadar azerbaycan’da  amerika’nın sesi, özgürlük (azadlıg) ve bbc gibi yabancı radyolar fm dalgasında yayınlanıyordu.  1 ocak 2009’dan itibaren yabancı radyoların fm dalgasında yayını yasaklandı.

“özgürlük” radyosu azerbaycan’daki faaliyetini kısa dalga, uydu ve internet üzerinden, diğerleri ise sadece uydu ve internet üzerinden sürdürüyor.

fm yayınının yasaklanmasına rağmen, “özgürlük” radyosu halen azerbaycan’da popülaritesini koruyor.

özellikle televizyonlarda ve radyolarda muhalif ses duymak isteyen kesim için “özgürlük” radyosu tek kaynak konumunda…

haber ajansları

devlete ait azertac ajansı, aynı zamanda ülkenin en eski haber ajansı. resmi devlet haberlerinin yanı sıra politika, ekonomi, bilim, eğitim, kültür, sağlık, spor haberleri sunuyor. azerbaycan türkçesi, rusça ve ingilizce yayınlanıyor.

ülkenin en aktif haber ajansı ise azeri press (apa). bünyesinde bulunan haber siteleri, tematik siteler ve geçtiğimiz aylarda yayın hayatına başlayan internet televizyonu ile bir holdinge dönüşen apa, iktidarın gayri-resmi medya kuruluşları arasında en popüler olanı.

öne çıkan diğer haber ajansı trend. azerpress, azadinform, azmedia, assa-irada, olaylar da azerbaycan’da faaliyet gösteren ajanslardan nispeten tanınmış olanları.

tüm bu ajanslar da yine iktidarın kontrolünde.

internet

özellikle yazılı ve görsel basında çalışmanın zorluklarının artmasıyla birlikte, azerbaycan’da son dönemde internet yayıncılığı giderek hız kazanıyor. muhalefetin temel kaynağı da yine internet.

en önemli haber siteleri mediaforum.az, qafqazinfo.az, lent.az, vesti.az, day.az ve milli.az.

internette popülerlik sıralamasının başında ise muhalefete ait siteler var.

yeni müsavat gazetesine ait haber sitesi musavat.com, muhalif  “özgürlük” radyosunun sitesi azadliq.org, azatlık gazetesinin internet sitesi azadliq.info en çok yıklanan haber siteleri.

dikkat çeken bir diğer site mediaforum.az.  abd ve ab’nin çeşitli fonlarının finanse ettiği internews azerbaycan şirketinin bir projesi olan site, nispeten tarafsız çizgisini koruyor.

azerbaycan yönetimi  internet üzerinde de çeşitli baskı mekanizmalarını kullanıyor. özellikle satın almalar yoluyla pek çok siteyi de kontrolü altına alıyor. bir süre öncesine kadar ülkenin en popüler forum-tartışma sitesi olan day.az buna güzel bir örnek. rusça yayınlanan site, sahiplerinin el değiştirmesiyle bugün popülaritesini büyük oranda kaybetti.

buna karşın facebook ve twitter gibi popüler siteler iktidarı ciddi şekilde rahatsız ediyor.

iktidar milletvekillerinden siyavuş novruzov’un facebook üzerinde kontrol kurmayı ve ülke genelinde internet kullanımının kısıtlanması konusundaki yasa teklifi ile yine iktidar milletvekillerinden fezail ağamalı’nın facebook ve benzeri sosyal paylaşım sitelerinin hemen kapatılması gerektiğine ilişkin açıklamaları bu rahatsızlığın bir göstergesi.

facebook kullanıcıları içerisinde muhalif “nida” isimli gençlik hareketinin üyeleri çok aktif. nida üyeleri buradaki paylaşımlarıyla özellikle gençler arasında çeşitli eylemler düzenliyor. bu faaliyetleri dolayısıyla zaman zaman nida üyeleri gözaltına alınıyor.

azerbaycan,  internet üzerinden iftira atmayı hapisle cezalandırılabilen bir suç kapsamına alarak bu konuda ciddi bir baskı mekanizması da kurmuş durumda.. son dönemde bir çok tutuklama, bu yasal düzenleme çerçevesinde gerçekleşti.

gazeteler

azerbaycan’da resmen kayda alınmış yaklaşık 3300 gazete var. ama bunların yaklaşık 600’ü aktif. günlük yayınlanan ulusal gazete sayısı 35, haftalık gazete sayısı 100 civarında. sadece bölgelerde yayınlanan gazete sayısı ise yine 100’e yakın.

ülkenin en çok satan gazetesi 11 bin civarındaki tirajıyla yeni müsavat. 7000-7500 nüsha satan azatlık ise ikinci popüler basın kuruluşu. her iki gazete muhalif eğilimli. yeni müsavat, müsavat partisi’ne, azatlık gazetesi ise azerbaycan halk cephesi partisine ait.

iktidara yakın gazeteler içerisinde en çok okunanı ise bizim yol. tirajı 5000 civarında. 

kaynak: ajanslar