hindistan’ın başkenti yeni delhi’de iki gün önce kendini ateşe veren sürgündeki tibetli hayatını kaybetti.

27 yaşındaki camya yeşi, çin devlet başkanı hu jintao’nun hindistan ziyaretine tepki göstermek için eylem yapmıştı.

yeshi kendini ateşe verdiği sırada çin devlet başkanını protesto etmek için toplanan gruptan diğer kişiler alevleri söndürmeye çalışmış ancak başarılı olamamışlardı.

ağır yaralar alan tibetli protestocu hastaneye kaldırılmış, ancak doktorlar yaşama şansının çok az olduğunu söylemişti.

çin devlet başkanı hu jintao, perşembe günü yapılacak brezilya, rusya, hindistan, çin, güney afrika’nın katılacağı  bric ülkeleri grup toplantısı için çarşamba günü yeni delhi’de olacak.

tibet’in sürgündeki hükümeti, yeşi’nin kendini ateşe vermesinin ardından tibet toplumuna sert eylemlerden kaçınmaları çağrısında bulundu ve çin dışında bulunan tibetlilerin geniş protesto gösterileri için gerekli özgürlük ve alana sahip olduklarını hatırlattı.

'işkence görmüştü' iddiası

2006 yılında çin’den kaçan yeşi, yeni delhi’nin kuzeyinde sürgünde bulunan binlerce tibetlinin yaşadığı majnu ka tila mülteci kampında yaşıyordu.

tibet’te siyasi faaliyetlerinden dolayı tutuklanan yeşi, iki kez kaçmaya teşebbüs ederken çinli yetkililer tarafından yakalanmıştı. arkadaşlarına göre yeşi, hindistan’a kaçmadan önce çin’de şiddetli işkenceye maruz kalmıştı.  

2006 yılında nepal üzerindenhindistan’a kaçan yeşi’nin annesi hala tibet’te yaşıyor.  yeşi, yeni delhi’ye taşınmadan önce tibet’in ruhani lideri dalay lama’nın yaşadığı dharamshala kasabasında okula gitmişti.

kalıcı işi olmayan yeşi, çeviriler yapıyor ve hinistan içinde seyahat eden tibetlilere rehberlik ederek hayatını kazanıyordu.

tibetli  insan hakları gruplarına göre geçen yıl çoğu çin’in güney batısında olmak üzere 30 tibetli çin yönetiminin tibetlilere yöenlik dini ve siyasi baskı politikasından dolayı protesto amacıyla kendini ateşe verdi, bunlardan en az 20’si hayatını kaybetti.

dış ilişkiler komitesi’nden tepki

tibetli gencin kendini yakması eylemine abd senatosu dış ilişkileri komitesi’nden de tepki geldi. komite, çin'den, ‘tibetlileri hedef alan baskıcı politikalara’ son vermesini istedi.

komite, abd hükümetine, çin'den, kirti budist manastırından zorla alınan budistlerin tam sayısı hakkında bilgi istemesi çağrısında bulundu. ayrıca, çin yönetimini protesto etmek amacıyla geçen yıl kendilerini yakan 19 tibetlinin anılmasını istedi.

kararda abd’nin tibet'in lhasa kentinde bir konsolosluk açmasına izin verilene kadar washington’un  çin'in abd'deki hiçbir diplomatik misyonuna onay vermemesi gerektiği bildirildi.

bağlayıcılığı bulunmayan komite kararı abd senatosu'nun onayına sunulacak.

karşılıklı suçlamalar

1950’de çin tarafından işgal edilen tibet, dini ve siyasi alanda daha fazla özgürlüğe sahip olmak istiyor. ‘kültürel soykırıma’ uğradıklarını iddia eden tibetlilerin  özgürlük çağrısı ve eylemleri çin hükümetinin baskı politikasıyla bastırılmaya çalışılıyor.

çin, tibet'in tarihi olarak çin’e ait olduğunu, yalnızca 1913-1950 yılları arasında çin'in politik nüfuzundan çıktığını öne sürüyor.

çin, yeşi’nin ölümünün ardından da, tibet’in ruhani lideri  dalay lama’yı tibet’i çin’den koparmak için kendini ateşe verme eylemlerini tetiklemekle suçladı.

pekin’den yapılan açıklamada “tibet’in bağımsızlığı için insan hayatına mal olan bölücü siyasi emeller, başarısızlığa muhtaçtır ve uluslararası toplum tarafından her zaman kınanacaktır” ifadeleri kullanıldı.

ancak dalay lama, bağımsızlık istyediği ididalarını reddediyor ve tibetlilerin sadece bölge için daha geniş özerklik istediğini belirtiyor. 1959'da çin yönetimine karşı isyan başlatan tibet’in ruhani lideri dalay lama, başarısız olmasının ardından hindistan'a sığınmıştı.

kaynak: al jazeera ve ajanslar