yunanistan-israil-güney kıbrıs zirvesi perşembe günü lefkoşa’da yapıldı. liderlerin katılımıyla yapılan toplantıda, önceki zirvelerde de konuşulan doğu akdeniz’deki doğalgaz rezervlerinin doğrudan avrupa’ya ulaştırılması fikrinin hayata geçmesi için, ilk kez somut bir adım atma kararı çıktı.

üç ülke, 2013 yılında israil’in leviathan ve tamar sahalarından güney kıbrıs’taki tesislere doğal gaz taşımak üzere boru hattı yapılması konusunda fikir birliğine varmış ancak resmi bir anlaşma imzalanmamıştı.

zirvenin ardından imzalanan ‘lefkoşa bildirisi’ne göre enerji, deniz taşımacılığı, su bilimleri teknolojisi, turizm, güvenlik ve ticaret konularındaki işbirliğinin genişletilmesine karar verildi. bildiride özellikle vurgu yapılan kısım ise, “israil ve güney kıbrıs’ın hidrokarbon yataklarını birleştirerek yunanistan üzerinden avrupa’ya taşıyacak bir boru hattı oluşturulması” ve “üç ülke arasında elektrik bağlantısı sağlanmasının” önemi oldu.

netanyahu’dan ‘tarihi toplantı’ vurgusu

perşembe günü yapılan zirvenin ardından üç lider ortak basın açıklaması yaptı. israil başbakanı netanyahu, atılacak olan somut adımları anlattı:

“uzmanlardan oluşan bir grup atanarak boru hattı fikrini inceleyecekler. avrupa’ya deniz altından çekilecek bir elektrik kablosu oluşturma planları da aşama kaydediyor. bunlar, üzerinde ilerleme sağladığımız iki pratik konu.”

netanyahu, lefkoşa’daki toplantıyı bu kararlar dolayısıyla ‘tarihi’ olarak niteledi.

reuters’ın haberine göre proje danışmanları, 329 kilometrelik ilk boru hattının israil doğalgazını güney kıbrıs’a bağlayacağını söyledi. israil’deki doğalgaz sahalarından üretilecek iki bin megawatt’lık enerjinin de, bin 500 kilometrelik avrasya enterkonektörü’yle avrupa’ya iletilecek.

kudüs’te netanyahu’dan türkiye’ye mesaj

bir gün önce kudüs’te tsipras’ı ağırlayan netanyahu, yunanistan ile ilerleyen işbirliği için “bu ilişki türkiye ile ilişkilerimizi normalleştirme çabalarından bağımsız olarak yürüyor" demişti. ankara ile ilişkileri normalleştirme çabalarının süreceğini “geçmişte türkiye ile israil'in iyi ilişkileri vardı. bunun bozulmasını istemezdik. bozulmasının sebebi de biz değiliz. türkiye tarafından bir politika değişikliği varsa, bunu memnuniyetle karşılarız" sözleriyle ifade etmişti.

‘yunanistan enerji köprüsü rolü oynayacak’

şimdilik üzerinde çalışılması planlanan boru hattı israil açıklarındaki doğalgazı güney kıbrıs’taki tesislere aktarma amacı taşısa da, uzun vadede plan yunanistan üzerinden gazı avrupa’ya iletmek.

üç liderin ortak basın toplantısında konuşan yunan başbakan tsipras da bu plana değindi:

“yunanistan, israil ve kıbrıs ile avrupa birliği arasında enerji köprüsü rolü oynayacak.”

kıbrıs sorununa da değinen tsipras, “garantisiz ve garantörsüz” çözümden yana olduklarını söyledi. kıbrıs sorunu için üç garantör ülke var: yunanistan, ingiltere ve türkiye.

tsipras, bu sözleriyle doğrudan türkiye’ye gönderme yapsa da, zirveden bir gün önce kudüs’te netanyahu ile görüşmesinin ardından “bu toplantılar hiç kimseyi hedef almıyor. biz hiç kimseye karşı değiliz. başkalarının katılımına da memnun oluruz. biz sadece kendimizin ve bölgedeki diğer ülkelerin çıkarlarını gözetiyoruz” demişti.

israil enerji bakanı, boru hattı için türkiye’yi işaret etti

kudüs’teki görüşmenin aksine, lefkoşa’daki zirvenin ardından türkiye’ye yönelik bir mesaj çıkmadı.

ancak israil’in jerusalem post gazetesine göre zirveye katılmak üzere lefkoşa’ya giderken uçaktaki gazetecilere konuşan israil enerji bakanı yuval steinitz, avrupa’ya gidecek doğalgazın rotası için türkiye’yi işaret etti:

“israil doğalgazını yunanistan ve türkiye üzerinden ihraç etme imkânının olmasını istiyor. türkiye’ye boru hattı inşa etmek, kıbrıs ve yunanistan’a inşa etmekten çok daha ucuz.”

‘türkiye, bölgenin enerji merkezi’

al jazeera’ye konuşan israilli diplomatik kaynaklar da güney kıbrıs’a boru hattının çekilmesinin ardından, doğalgazın ikinci durağının önemli olduğunu söyledi:

“şimdilik uzmanların söylediğine göre en uygun maliyetli ve kolay çözüm, kıbrıs üzerinden türkiye’ye devam etmesi. çünkü türkiye, ortadoğu-avrupa bölgesinin enerji merkezi. tüm bağlantılar ve hatlar oradan geçiyor, türkiye’de oturmuş bir sistem var. bunları da hesaba katarak görüşmelerimizi sürdürüyoruz.

“işin avrupa boyutu da önemli. yunanistan özellikle burada önem kazanıyor bizim için. ab ile ilişkilerde, ticari ve siyasi ilişkilerde yunanistan ile dostluğumuz önem kazanıyor.”

türkiye’nin köprü olmasının önünde iki engel: israil ile ilişkiler ve kıbrıs sorunu

uzmanlar da israil doğalgazını ilk aşamada güney kıbrıs’a taşımak mümkün olsa da, ada’dan yunanistan’a uzayacak bir boru hattının teknik ve mali açıdan uygun olmayacağı görüşünde. güney kıbrıs’tan yunanistan’a boru hattı döşemenin maliyeti new york times’in 12 aralık 2012 tarihli bir haberine göre, 17 milyar doları bulabilir.

israil’in, güney kıbrıs’ın afrodit bölgesine komşu olan tamar ve leviatan bölgelerinde 950 milyar metreküpe yaklaşan doğalgaz bulundu. bu doğalgazı bulan da tıpkı kıbrıs’ta olduğu gibi noble-delek ortaklığıydı. tamar sahasından, 2013 yılında ilk doğalgaz sevki başladı.

sondajı yapan amerikan noble ve sırada bekleyen diğer avrupa şirketleri de türkiye’ye inşa edilecek bir boru hattının teknik ve mali açıdan daha uygun olabileceği görüşünde. ancak israil ve kıbrıs açıklarındaki gazın avrupa’ya taşınmasında türkiye’nin ‘enerji köprüsü’ rolü oynayabilmesi için öncelikle kıbrıs sorunun çözülmesi gerekiyor.

aynı zamanda, israil’in uluslararası sularda mavi marmara gemisine saldırması ve on türk vatandaşının hayatını kaybetmesinin ardından gerilen türkiye-israil ilişkilerinin de normalleşmesi gerekiyor. bunun için israil, türkiye’nin sunduğu üç şarttan ilkini yerine getirdi ve özür diledi. tazminat ve gazze’ye ablukanın kalkması talepleri için de görüşmeler sürüyor. israil ve türkiye’den kaynaklar, yakın zamanda müzakerelerin olumlu şekilde sonlanmasını beklediğini belirtiyor.

kaynak: al jazeera, reuters, jerusalem post, new york times