geri kabul anlaşması ne zaman uygulanmaya başlayacak?

16 aralık 2013'te ankara'da imzalanan anlaşma, tbmm’de kabul edilmesinin ardından 1 ekim 2014'te yürürlüğe girdi. anlaşmaya göre, yürürlüğe girmesinin ardından üç yıllık bir geçiş dönemi öngörülüyordu. ancak vize serbestisinin ekim 2016'ya kadar sağlanması için geri kabul anlaşması'nın da haziran 2016'da uygulanmaya başlamasına karar verildi. bu tarihten itibaren ab ülkelerine türkiye’den gitmiş yasadışı göçmenler kendi ülkelerine iade edilmek üzere türkiye’ye gönderilecek.

anlaşma gereği ab ülkelerindeki tüm yasadışı göçmenler türkiye’ye gönderilebilecek mi?

hayır. anlaşma, türkiye üzerinden ab ülkelerine geçen yasadışı göçmenlerin yine türkiye üzerinden kaynak ülkelerine dönmelerini kapsıyor. ancak bunun için kaynak ülkeyle türkiye arasında da ikili geri kabul anlaşması imzalanmış olması gerekiyor.

örneğin, pakistan ile türkiye arasında 2010 yılında ikili geri kabul anlaşması imzalanmıştı. bu durumda, geri kabul süreci başladığında, ab ülkelerindeki pakistan vatandaşı yasadışı göçmenler, eğer türkiye üzerinden geçiş yaptığı kanıtlanırsa, önce türkiye’ye, oradan da pakistan’a gönderilecek.

türk dışişleri bakanlığı kaynaklarından alınan bilgiye göre, ab ülkelerindeki yasadışı göçmenler, türkiye üzerinden geçtiğinin kanıtlanması için ciddi bir süzgeçten geçirilecek. ab ülkeleri, türkiye ile kuracakları ortak mekanizmalar yoluyla geri göndermek istedikleri kişileri türkiye'ye bildirecek. türkiye gerekli incelemeleri yapacak. iade edilmek istenen yasadışı göçmenin türkiye üzerinden ab'ye gittiği kesinlik kazanırsa, geri gönderme süreci başlayacak.

böylece, türkiye kendi topraklarında kalacak hiçbir yasadışı göçmeni ab ülkelerinden geri almayacak. alacağı her yasadışı göçmen, kaynak ülkeye geri gönderilmeye uygun statüde olacak.

ab dışındaki ülkelerle yapılan ikili geri kabul anlaşması nedir?

türkiye’ye gelen düzensiz göçmenlerin kaynak ülkelerine geri gönderilmesine olanak sağlayan, kaynak ülkelerle imzalanan ikili anlaşmalardır. örneğin, türkiye’nin kırgızistan ile ikili geri kabul anlaşması var. buna göre kırgızistan’dan türkiye’ye gelen yasadışı göçmenleri, türkiye iade etmek istediği takdirde, kırgızistan geri kabul etmek durumunda.

türkiye’nin hangi ülkelerle ikili geri kabul anlaşması var?

suriye (2001),  kırgızistan (2003), yunanistan (2002), romanya (2004), ukrayna (2005), pakistan (2010), nijerya (2011), rusya (2011), yemen (2011), bosna hersek (2012), moldova (2012), belarus (2013) ve karadağ (2013)

anlaşma türkiye cumhuriyeti vatandaşlarını da kapsıyor mu?

bu süreçte, türkiye cumhuriyeti vatandaşı yasadışı göçmenler, anlaşma imzalanmadan önce olduğu gibi, anayasal zorunluluk olarak geri kabul edilmeye devam edecek. anlaşma, ab ülkelerinde yasal ikâmeti olan türkiye cumhuriyeti vatandaşlarını kapsamayacak. vatandaşların serbest dolaşım çerçevesinde kazanılmış haklarını ortadan kaldırmayacak.

hazırlık aşamasında türkiye neler yapıyor? 

dışişleri kaynaklarından alınan bilgiye göre, ekim 2014'te başlayan hazırlık aşamasında türkiye;
-sınır güvenliğini arttırmak için elektronik koruma ve gözetim sistemleri hazırlıyor. 
-gelen göçmenlerin kaynak ülkelerinin belirleneceği dil merkezleri oluşturuyor.
-yoğun göç veren ve ikili geri kabul anlaşması olmayan kaynak ülkelerle bu anlaşmaları imzalamak için çalışma yürütüyor.
-göçmen barındırma, geri kabul ve gönderme merkezleri kuruyor.

anlaşmanın uygulama tarihi öne çekildiği için türkiye hazırlıkları hızlandırdı. 

hazırlıklar aşamasında tüm maddi yük türkiye’nin üzerinde mi?

hayır. ab fonları, tüm bu hazırlık aşamasında türkiye’nin üzerindeki maddi yükü azaltıyor. ab’nin, yasadışı göçmenlerin geri kabulü için 2014-2020 yılları arasında ayırdığı 495 avroluk bir fon var. türkiye de, hazırlık aşamasında yapacağı projelerle bu fonlardan yararlanıyor.

sınır güvenliği için de, ab’nin dış sınırlarında uygulama işbirliğinin eşgüdümünden sorumlu avrupa kurumu frontex ile işbirliği yapılıyor.

geri kabullerin türkiye’ye maliyeti ne kadar olacak?

türk dışişleri yetkilileri, çalışmalar tamamlanmadan ve fonlardan gelecek yardımlar netleşmeden yaklaşık bir maliyet açıklamıyor. ancak türkiye'nin iki milyondan fazla suriyeli sığınmacıyı barındırdığını ve bunun mali külfetini karşıladığını anımsatarak, geri kabul süreciyle ilgili maliyetleri de karşılayabileceğini vurguluyor.

yasadışı göçmenler ab ülkelerinden türkiye’ye gönderildikten sonra süreç nasıl işleyecek?

türkiye’ye gönderilen yasadışı göçmenler, kaynak ülkeleri tespit edilmek üzere –henüz belirlenmemiş olan– bir süre türkiye’de, göçmen barındırma merkezlerinde ikamet edecek.

kaynak ülkeler, hazırlık sürecinde oluşturulan dil merkezlerinde incelenerek tespit edilecek. örneğin urduca konuşan yasadışı bir göçmenin, bangladeş'ten mi, pakistan'dan mı ya da hindistan'dan mı geldiğini tespit edebilecek.

türkiye’nin anlaşmayı fesih hakkı var mı?

evet. anlaşma uygulanmaya başladıktan, yani geri kabuller başladıktan sonra, altı aylık pilot uygulama olacak. ancak vize muafiyeti anlaşılan sürede sağlanamazsa türkiye’nin bu altı ay içerisinde geri kabul anlaşmasını fesih hakkı olacak.

daha önce ab ülkelerinin bazıları, türkiye ile yapılan anlaşmalarda veto yetkisini kullanmıştı, vize muafiyetinde de bu yine mümkün mü?

tek başına bir ülkenin veto hakkı bulunmayacak. geri kabullerin başlamasının ardından avrupa parlamentosu’nda, türkiye ile vize muafiyeti anlaşması'nın onayı için oylama yapılacak. salt çoğunluk aranacak. avrupa konseyi de bir oylama yaparak üçte iki çoğunluk arayacak. iki oylama da lehte olursa, vize muafiyeti başlayacak.

türkiye’nin vize muafiyeti anlaşması olan ülkelerle durumunda değişiklik olacak mı?

hayır. türk vatandaşları, daha önce ikili vize muafiyeti anlaşması imzalanan rusya, ukrayna, arjantin, suriye, lübnan gibi ülkelere yine vizesiz girmeye devam edecek. çünkü ab ile imzalanacak olan vize muafiyeti anlaşması, taraf ülkelerin yaptığı diğer ikili vize muafiyeti anlaşmalarını etkilemiyor. vize rejimlerinin uyumlaştırılması vize muafiyetinin değil, ab’ye tam üyeliğin bir gereği. (türk vatandaşlarının tabi olduğu vize uygulamaları)

geri kabuller başladığında türkiye’ye gelen yasadışı göçmen sayısı artacak mı?

kaynak ülkelerden yola çıkan düzensiz göçmenler, türkiye üzerinden ab ülkelerine geçiş yaptıkları takdirde aynı yolla geri gönderilme ihtimali olduğunu bildikleri için, bu yolu tercih eden göçmenlerin sayısında düşüş bekleniyor.

hazırlık aşamasında alınan sınır güvenlik önlemlerinin de sayıyı azaltması bekleniyor.

ab ile geri kabul anlaşması türkiye’deki suriyeli sığınmacıları etkileyecek mi?

kaçak yollarla gitmişlerse, onlar için de aynı süreç haziran 2016'da başlayacak. ancak 'iltica başvurusunda bulunan kişilerin haklarına ve usul güvencelerine halel gelmeyeceği anlaşmada belirtiliyor. türkiye üzerinden ab topraklarına kaçak yollarla geçiş yapmayanlar ya da iltica başvurusunda bulunan suriyeliler, iltica başvurusu yapmış diğer ülke vatandaşları gibi anlaşmadan etkilenmeyecek. 

vize muafiyeti yürürlüğe girdiğinde türk vatandaşları bütün ab ülkelerine gidebilecek mi?

hayır, ingiltere ve irlanda bu sürecin dışında kalacak. bugünkü mevcut uygulamada da ab ülkeleri için gerekli olan schengen vizesi bu iki ülkeye girmek için geçerli değil.

kaynak: al jazeera