suriye’de başta iran, irak ve lübnan olmak üzere değişik ülkelerden gelerek, rejimin saflarında savaşa katılan şii savaşçıların sayısı sünni selefi gruplardan daha az değil.

kendisine bağlı ordunun giderek zayıflaması, rejimi yabancı savaşçılara daha çok bağımlı hale getirdi. bu noktada iran devreye girip  şii nüfusun yaşadığı ülkelerden şii milisleri örgütleyip, suriye sahasına taşımaya başladı. rejimin ayakta kalmasında en önemli faktörün, hizbullah’ın 2013 yılında iç savaşa katılımı olduğu konusunda neredeyse görüş birliği var. aynı şekilde iraklı şii milis güçler kritik bölgelerdeki savunma savaşlarında önemli rol oynuyor. ancak sahada sadece iran, irak ve lübnan’dan getirilen şii gruplar yok. 

tüm şii coğrafyalarından suriye’ye taşınıyorlar

orsam’a göre, suriye’de yabancı şii savaşçıların çoğunluğunu irak ve lübnanlılar oluşturmakla birlikte işid örneğinde olduğu gibi, dünyanın birçok bölge ve ülkesinden suriye’de rejim saflarında savaşmak üzere giden gönüllü şiiler mevcut. arap olmayanlar arasından en büyük katılımı şii afganlar oluşturuyor. bunun dışında suudi arabistan şiilerinin kurduğu hicaz hizbullahı’na bağlı savaşçılar, yemen’den şii husilerle bağlantılı zeydiler, pakistanlı şiiler, hindistan’daki şiiler, somali ve fildişi sahili gibi afrika ülkelerinde yaşayan şii nüfus içinden gönüllüler de suriye’de savaşıyor. suriye’deki şii milisler arasında abd ve kanada vatandaşı olan arap kökenli şiiler de var.

kasım süleymani yine başrolde

ortadoğu stratejik araştırmalar merkezi orsam’a göre, milis güçlerin neredeyse tamamının iran tarafından destekleniyor ve yönlendiriliyor olması, suriye’de tahran’ın etkisini artırdı. iraklı şii milis liderleri verdikleri röportajlarda, “suriye hükümeti ve iran’ın suriye’de savaşan şii milis güçlere silah desteği verdiğini, iran’ın, irak’tan şii savaşçı gidişini örgütlediğini” açıkça ifade etmişti. gönüllü savaşçılar iran’daki kamplarda eğitiliyor ve suriye’deki yerel irtibatları sayesinde ülkeye girişleri sağlanıyor.

Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani.

suriyeli muhaliflerin çatı kuruluşu suriye ulusal koalisyonu (smdk) başkanı halid hoca da iran’ın devrim muhafızları’na bağlı kudüs gücü komutanı kasım süleymani’nin bizzat suriye’deki çatışmaları yürüttüğünü ve saha komutanlarını atadığını söylemişti. kasım süleymani, iran’ın sadece suriye sahasında değil ortadoğu’nun bütün çatışma bölgelerinde iran’ın yeraltı operasyonlarını örgütleyen isim.

idlib kentinin muhaliflerin eline düşmesi ardından süleymani’nin idlib sınırındaki sahil bölgesine gittiği, bölgenin nusayri köylerinde orduya yazılmamış gençlerin silah altına alınması için talimat verdiği de öne sürülmüştü.

iki etken: para ve ideoloji

suriye insan hakları ağı’na göre, şii savaşçıların suriye’ye gelmelerinde maddi çıkar elde etme, yani para kazanmanın yanı sıra ideolojik, yani mezhepsel nedenler öne çıkıyor.

ideolojik nedenle gelen şii savaşçılar, yürütülen mezhepçi propagandaların etkisiyle hareket ediyor. şii gençleri etkileyen propagandalar çeşitli şekillerde yapılıyor. bunlardan biri sanatsal çizimler ve savaş videosu içerikli şarkılar. hz. muhammed'in torunu, aynı zamanda da hz. ali’nin ve hz fatma’nın  kızı hz. zeynep bu propagandanın ana unsuru. hz. zeynep’in içinde yattığı söylenen şam’ın 10 kilometre güneyindeki seyyide zeynep türbesi, şii milislerin asker tedariki için yürüttüğü propagandanın belkemiği. posterlerde, türbenin üstünde, şii inancına göre “hz. zeynep’in intikamının alınamadığını” simgeleyen kırmızı bayrak kullanılıyor. türbe çiziminin altında ise hz. zeynep’in kerbelâ’da ve sonrasında yaşadığı acılara atfen, “zeynep ikinci defa esir alınamayacak” veya “zeynep rejimle beraber gidecek” şeklinde ibareler yazılı.

para güdümlü şii savaşçılar ise en çok afganistan ve pakistan gibi fakir ülkelerden geliyor. esed rejimini korumak için aldıkları aylık maaş ve ikramiyeler ülkelerinde geride bıraktıkları ailelerinin geçimini sağlıyor. iran’daki afgan sığınmacılar başka ülkelerden artık “mülteci” statüsü alamıyorlar. iran, ülkesinde bulunan ve suriye’ye savaşmaya giden afganların ailelerine ikamet hakkı veriyor.

dışarıdan gelen şiilerin oluşturduğu milis grupları başlangıçta rejim güçlerine destek oluyordu. ancak rejimin askerlerinin etkisinin azalması, zaman içinde bu grupların etkinliğini, rejimin de bu gruplara bağımlılığını artırdı.

muhaliflerin son dönemde elde ettiği kazanımlardan sonra isminin açıklanmaması şartıyla 3 haziran 2015'te afp’ye konuşan suriyeli bir güvenlik kaynağı, başkenti korumak için çoğu iraklı olmak üzere 7 bin iranlı ve iraklı savaşçının şam’a geldiğini söylemişti.

suriye’de 2015 yılı itibarıyla askeri dengenin rejim aleyhine bozulmasının en önemli nedenlerinden biri, işid’in musul’u ele geçirdiği haziran 2014 tarihinden sonra irak’lı şii milislerin ülkelerine dönmeye başlaması. geri dönüşlerde, irak’ın güvenliğinin öncelik kazanması ve iraklı şii dini lider ali sistani’nin çağrısı etkili oldu.

savaşçı şii gruplar

suriye insan hakları ağı’nın araştırmasına göre, iran devrim muhafızları’yla birlikte suriye’de farklı ülkelerden gelenlerin oluşturduğu 14’ten fazla milis grubu savaşıyor.

1- iran devrim muhafızları:

iran’ın suriye’ye askeri ve güvenlik alanındaki desteği iç savaşın başlamasından önce de vardı. ancak çatışmaların başlamasıyla birlikte çatışma bölgelerinde ve askeri eğitim alanlarında iran devrim muhafızları ordusunun komutanları  “danışman”, askerleri de savaşçı olarak görülmeye başlandı. iran devrim muhafızları savaşa fiilen katılmalarının yanı sıra suriye’de savaşan iraklı şii gruplara eğitim ve lojistik destek de sağlıyor.

tahran yönetimi suriye’deki çatışmalarda fiilen yer aldığını resmi olarak hiç kabul etmedi. ancak 2013 yılının ilk yarısından itibaren suriye’de ölen devrim muhafızları komutanları için resmi cenaze törenleri düzenlemeye başladı. suriye’de öldürülen bazı komutanlar şunlar:

husam hoş nuveys: tümgeneral hasan şatiri olarak tanınıyordu. iran devrim muhafızları’na bağlı kasım süleymani’nin liderliğindeki kudüs gücü’nde komutandı. 12 şubat 2013 tarihinde suriye’de öldü. cenaze töreni 15 şubat 2013’de yapıldı. lübnan’ın eski başbakanı refik hariri’nin öldürülmesiyle ilgili suçlanan sanıklar arasındaydı. iran’la lübnan hizbullahı arasındaki ilişkide önemli bir halkaydı. şatiri’nin tabutuna hizbullah bayrağı örtüldü. cenazesine iran devrim muhafızları genel komutanı tümgeneral muhammed ali caferi ve kudüs gücü komutanı kasım süleymani de katıldı. iran, şatiri’nin, “şam-beyrut karayolunda bir silahla hedef alınıp öldürüldüğünü” açıkladı ve bundan “israil’le işbirlikçilerini” sorumlu tuttu.

tümgeneral emir rıza ali zade: iran devrim muhafızları komutanı. 1 mayıs 2013 tarihinde şam’daki iran büyükelçiliği’nde meydana gelen patlama sonucunda öldü. iran hükümetine göre saldırıdan “vahabi teröristler” sorumluydu.

binbaşı  muhammed hüseyin itri: iran devrim muhafızları ordusunda subaydı. cenazesi  8 haziran 2013’te iran’ın ceylan bölgesinde kaldırıldı. iran haber siteleri, seyyide zeynep türbesi’ne işarette bulunarak itri’nin kutsal türbeleri koruma vazifesindeyken öldürüldüğünü yazdı.

mehdi hurasani ve ali asgar şanii: 10 haziran 2013 tarihinde öldürüldüler. cenazelerinde şam yakınlarındaki seyyide zeynep türbesi’nin önünde çekilmiş askeri uniformalı ve kalaşnikoflu resimleri sergilendi.

2- hizbullah:

devrim muhafızları ordusundan sonra en güçlü şii milis grubu. hizbullah resmi olarak suriye rejimine desteğini 2013 nisan ayında kuseyr savaşı'nda açıklamıştı. ancak suriye insan hakları ağı’na göre; hizbullah rejime, gerek savaşçı göndererek gerek kusayr’a top ve füze bombardımanı gerçekleştirerek bu tarihten önce de açıklanmamış askeri ve lojistik destek sağladı. suriye muhalefeti, hizbullah’ın suriye sınırı içerisindeki savaşçı sayısının 7–10 bin civarında olduğunu tahmin ediyor.

Suriye'de savaşırken ölen Hizbullah mensuplarının cenazeleri, Lübnan'da kaldırılıyor.

[[Fotoğraf: AFP-Getty]]

3- ebul fadıl el-abbas tugayı:

2012 yılı ağustos ayında, şam’ın kırsalındaki seyyide zeynep bölgesinde esed güçlerinin yanında yer almak amacıyla ortaya çıktı. aynı yılın son ayında yoğun bir şekilde askeri operasyon düzenlemeye başladı. 2013 yılının ilk yarısına gelindiğinde örgüt, savaşçıları ve askeri donanımlarının gücüyle dikkat çeken bir noktaya geldi. tugayın komutası büyük ölçüde asaib ehlul hak, irak hizbullah’ı, ceyşul mehdi ordusu ve bedir örgütü gibi iran yanlısı iraklı şii milisler tarafından üstleniyor.

suriye insan hakları ağı’na göre, ebul fadıl el-abbas tugayı’nın içinde suriyeli şiilerin yanı sıra doğu asya’dan, yemen’den hatta, afrika’dan gelen gönüllü milisler de yer alıyor.

2013 yılının ikinci yarısında ebul fadıl el-abbas tugayı’nın bileşenlerinin arasında çıkan anlaşmazlıklardan dolayı, bazı iraklı milisler tugaydan ayrılarak bağımsızlaştı.

4- zülfikâr tugayı:

2013 yılı haziran ayında kuruldu. iraklıların suriye’de ilan edilen ilk bağımsız şii milis grubu. zülfikar tugayı’nı, ebul fadıl tugayı’ndan ayrılanlar kurdu. içinde ceyşul mehdi ve asaib ehlul hak örgütlerinden de katılanlar var. zülfikar tugayı, ayrıldığı ebul fadıl el-abbas milisleriyle beraber operasyonlar da gerçekleştirdi.

5- irak hizbullahı:

mart 2013’te irak hizbullah’ı, esed rejimini zayıflatma çabalarına karşı koyacağını açıkladı. aynı ay suriye’de öldüğünü resmi olarak açıklamasa da, ölü askerlerinin isimlerini ilan etmeye başladı. 2013 haziran ayında suriye’ye asker gönderdiğini resmen açıkladı.

6- seyyidu'ş şüheda tugayları:

irak hizbullahı’nın içindeki bölünmelerden dolayı 2013 yılı nisan ayında irakta kuruldu. kurucusu ebu mustafa şeybani’nin irak ve iran vatandaşlığı bulunuyor. mayıs 2013’te suriye’ye gitti ve grup, 2013 ağustos’ta suriye’de operasyonlar düzenlemeye başladı. 

7- bedir örgütü (şehid muhammed bakır sadr güçleri):

bedir örgütü iran rejimine en yakın ve rejime en bağlı iraklı milis grubu. örgütün logosu iran devrim muhafızları’nınkiyle hemen hemen aynı. örgüt önce ebul fadıl el-abbas’a savaşçı gönderiyordu. iranlı kudüs gücü komutanı kasım süleymani’ye yakınlığıyla bilinen örgütün başkanı hadi âmiri, haziran 2013’te grubun suriye’de savaştığını resmen açıkladı. iran devrim muhafızları tarafından eğitilen grubun suriye’deki savaşçı sayısının 1500-2000 arasında olduğu tahmin ediliyor.

8- kefil zeynep tugayı – asaib ehlul hak:

asaib ehlul hak, iraklılardan oluşan ve irak’ta faaliyet gösteren bir şii grubu. grubun milisleri suriye’de önce, ebul fadıl el-abbas tugayı’nın çatısı altında savaştı. sonra grubun lideri kays hazâli, kendisine bağlı milislerin ebul fadıl el-abbas tugayı’ndan ayrıldığını ve suriye’de kurduğu, “zeynep’in kefili” anlamına gelen kefil zeynep tugayı’nın çatısı altında savaşmaya devam ettiğini açıkladı. hazâli, suriye’de savaşmalarının nedeninin, esed rejimini korumak değil, şii kutsal türbelerini korumak olduğunu savundu.

9- hizbullah nuceba hareketi:

asaib ehlul hak örgütünün başkan yardımcısı olan ve savaşlarında komutanlık yapan “ekrem kabi” nin ayrılmasıyla oluşan grup. iran devrim muhafızları ve lübnan hizbullahı tarafından eğitim gördü. suriye’de savaşan üç grubu bulunuyor: ammar bin yasir tümeni, hasan mucteba  tümeni ve hamd tümeni.

10- el-vaat es-sadık birliği:

iraklılardan oluşan milis grubu. başkanı muhammed hamza tamimi (ebu ali necefi) suriye’de ilk olarak 2013 yılının eylül ayında ortaya çıktı. daha çok şam kırsala ve kalamun bölgesindeki operasyonlarda yer aldı. bununla birlikte suriye insan hakları ağı’nın ulaştığı bilgilere göre, halep kentinde de savaşçıları bulunuyor.

11- esedullah galip tugayı:

kuruluşu, 2013 yılının aralık ayında şam havalimanı'nın önünde çekilmiş bir videoda irak hızlı müdahale kuvvetlerinin formasını giyen ebu fatima musevi tarafından açıklandı. örgüt şam kırsalındaki sibene bölgesi ve seyyide zeynep bölgesinde faaliyet yürütüyor. bu tugay diğer irak şii örgütlerine göre daha küçük, ancak tugay lideri “ebu fatima musevi”, şii yandaşlarının arasında türbeleri savunan kahramanlardan biri olarak biliniyor.

12- imam hüseyin tugayı:

örgüt 2013 yılı temmuz ayında ortaya çıktı. şam ve halep kırsalında savaşıyor. tugay lideri iraklı olan emced bahadili. suriye insan hakları ağı’na göre, iraklı şii lider mukteda sadr’a bağlı olan ceyşul mehdi ile bağlantılı. bu grup diğer şii gruplara göre, rpg roket atarlarını daha ağırlıklı kullanıyor.

13- mehdi ordusu (muemmel tugayı):

iraklı milis grup “mehdi ordusu ” 2014 yılının mayıs ayında suriye’de resmen savaşmaya başladığını açıkladı ve suriye’deki güçlerine muemmel tugayı adını verdi. lideri ahmet haccı saidi.

14- fatimiyyun tugayı ve doğu asya ve diğer ülkelerden gelen şii savaşçılar:

suriye’de savaşan ve arap ya da iranlı olmayan şii savaşçıların çoğu afganistan ve pakistan’dan geliyor. iran için, suriye’ye afganistan ve pakistan’dan savaşçı göndermenin maliyeti daha az. suriye insan hakları ağı’na göre, suriye’de savaşan afganlıların sayısı en az 5 bin. iran, suriye’ye gönderdiği afgan savaşçıların çoğunlukla topraklarında bulunan sığınmacılardan seçiyor.

bu askerler suriye’deki  farklı şii milis grupların bünyesinde ya da iran’ın yönetimini üstlendiği ve sadece afganlardan oluşan  ‘fatimiyyun tugayı’ bünyesinde yer alıyor.

hür suriye ordusu, halep ve şam kırsalında afganistan ve pakistan haricinde diğer doğu asya ülkelerinden gelen savaşçıların cesetlerine ulaştığını açıklamıştı. suriye’de savaşan şii grupların ölen milislerle ilgili internet sitelerinde yayınladıkları isim listelerinde, yemen’den gelmiş şii husiler ve bazı afrikalıların adlarına da rastlanıyor.

kaynak: suriye insan hakları ağı, orsam ve al jazeera