bölgenin en büyük rakip iki ülkesi suudi arabistan ve iran bu kez yemen’de karşı karşıya geldi. iran son aylarda başkent sana başta olmak üzere ülkenin birçok yerini ele geçiren şii husileri destekliyor.

suudi arabistan ve diğer körfez ülkeleri ise, husilerin ilerleyişi sonrası güneydeki aden kentine kaçan devlet başkanı abdur rabbu mansur hadi’ye destek veriyor.

iran’ın suriye ve irak’ın ardından da yemen’deki varlığını da güçlendirmesine izin vermeyeceğini açıklayan suudi arabistan, bölgedeki müttefikleriyle yemen’deki husi mevzilerine yönelik bir askeri operasyon başlattı.

bu operasyon suriye’de esed’i destekleyen, irak’ta da işid’e karşı mücadele gerekçesiyle sahadaki etkisini artıran iran’dan rahatsız olan riyad’ın tahran’a karşı attığı en net adım oldu.

suriye ve irak’ta henüz iran’a karşı somut bir adım atamayan suudi arabistan, yemen operasyonuyla ortadoğu’daki iran varlığına daha fazla tahammül etmeyeceğinin en ciddi işaretini verdi.

husiler kimdir?

yemen ile suudi arabistan sınırında bulunan sada kent merkezinde yaşayan husiler önceleri, hz. muhammed'in torunları olan ilk 5 imam'ı (hz. ali, hz. hasan, hz. hüseyin, imam zeynelabidin ve imam zeyd)  meşru islami önder kabul eden ancak sünni müslümanlar ile teorik ve pratik alanda çatışmayan zeydi mezhebine mensup.

sana üniversitesi eğitim ve felsefe bölümü öğretim üyesi prof. dr. ahmed muhammed dağşi, zeydi mezhebi'nin genel görüşleri arasında yer almayan "hz. ebu bekir, hz. ömer ve hz. osman'ı hz. ali'den önce halife oldukları için suçlu ya da kâfir görmek" gibi aykırı görüşlere sahip olan carudiye ekolüne mensup olan husi lideri bedreddin husi'nin, iran'ın kum kentinde ve lübnan'da gördüğü ilahiyat eğitimi sonucu 12 imam şii mezhebini kabul ettiğine dikkati çekiyor. dağşi, husi hareketinin ideolojik açıdan yemen'deki sünni ve zeydi hareketlerden bağımsızlaşarak iran yönetimiyle paralel bir siyasal oluşuma dönüştüğü değerlendirmesinde bulunuyor.

yemen'in en büyük zeydi otoritesi şeklinde anılan imam kadı muhammed ismail amrani'nin yanı sıra imam maciduddin mueydi, muhammed el-mansur, ve dr. murtaza mahatvari, muhammed abdulazim el-husi gibi zeydi otoritelerin "gayrimeşru" ilan ettiği husi ensarullah hareketi yemen alimler birliği tarafından da "fitne çıkarmak" ile itham edilmişti.

yemen’de kriz nasıl başladı?

yemen’de ali abdullah salih rejiminin devrilmesinin ardından, sünni cumhurbaşkanı hadi yönetimindeki hükümet işbaşına geldi. ilerleyen süreçte hükümet güçleri ile şii husiler arasında çatışmalar ve gerilim patlak verdi.

21 eylül 2014'te taraflar arasında "barış ve ulusal ortaklık anlaşması" imzalanmıştı.

ancak daha sonra yemen ordusu ile husiler arasındaki çatışmalar ülkede karışıklık çıkarırken, diyalog görüşmelerinin kilit ismi cumhurbaşkanı hadi'nin özel kalem müdürü ahmed avad bin mübarek'in 17 ocak'ta husiler tarafından kaçırılmasıyla gerilim iyice tırmandı.

cumhurbaşkanı abdrabbu mansur hadi ve başbakan halit bahhah’ın hükümeti, husilerin ülkeyi silah baskısıyla otorite altında tutmasını protesto ederek eş zamanlı istifa ettiğini açıklamıştı. ancak parlamento toplanamadığı için istifalar hiçbir zaman resmileşmedi.

husiler geçtiğimiz ay parlamentoyu feshedip yerine 551 üyeden oluşan, ülkeyi yönetecek geçici ulusal konsey'i kurduğunu ilan etmişti.

başkent sana’da kontrolü sağlayan husiler daha sonra ülkenin güney kesimine doğru ilerledi. devlet başkanı hadi de güneydeki aden kentine geçerek yönetimi buradan üstleneceğini ilan etti.

suudi arabistan, iran ve abd’nin yemen’deki pozisyonu ne?

iran, şii husilerin en büyük destekçisi. geçmişte yemen hükümeti, isyancılara iran tarafından gönderilen silahlara el koyduğunu açıklamıştı.

son olarak iran'ın yoğun desteğini alan husiler, cumhurbaşkanlığı sarayı ile hadi'nin sittin caddesi'ndeki konutuna saldırdı.

iran yönetimi suriye, irak ve yemen'de kendisine yakın silahlı birliklerin olduğunu inkâr etmiyor.

iran'ın yemen'deki etkisinden de bahseden iran devrim muhafızları komutanı general hüseyin selami, husi ensarullah hareketinin, islam devrimi'nin temel prensipleriyle hareket ettiğini ifade etmişti.

cumhurbaşkanı hadi’yi güçlü biçimde destekleyen suudiler, husilerin etkisinin artmasına net biçimde karşılar. 2009 yılında petrol zengini suudi devleti saada vilayetindeki şii isyancılara karşı hava harekâtı düzenledi. geçen sene de husileri ‘terör örgütü’ ilan etti.

riyad'lı yetkililer husileri iran'ın bölgedeki temsilcisi olmakla suçluyor. aşırı derecede varlıklı ve politik etkiye sahip olan suudilerin yemen'de kilit rol oynamayı sürdürmesi bekleniyor. riyad daha önce iran’ı ‘yemen’den işgalci güçlerini çekmesi’ konusunda uyarmıştı.

bölgenin güçlü sünni devleti suudi arabistan ve güçlü şii devleti iran arasında gergin olan ilişkiler, yemen'in yıkıcı bir mezhep çatışmasına sürükleneceği kaygısına neden oluyor.

abd yönetimi, suudi arabistan öncülüğünde başlayan hava operasyonlarına lojistik ve istihbarat desteği veriyor.

washington’un en büyük kaygısı, ülkedeki güçlü unsurlardan biri olan arap yarımadası el kaide’sinin (aqap) etkisini daha da artırması.

son durum yemen halkı için ne anlama geliyor?

yemen'in yarısı yoksulluk sınırının altında yaşıyor. halk yıllarca savaşlara ve istikrarsızlığa göğüs germek zorunda kaldı. ekonomi zayıflıyor ve gelecek belirsizliğini koruyor. arap yarımadası'nda faaliyet gösteren el kaide güçleri husi karşıtlığının yükselişte olduğu sünni bölgelerinde yayılmak için bu durumu kullanabilir.

kaynak: al jazeera