ürdün nehri ile akdeniz arasında kalan tarihi filistin toprakları, ilk çağlardan itibaren birçok uygarlığın egemenliği altına almaya çalıştığı bir bölge oldu. 1516 yılında da osmanlı imparatorluğu’nun kontrolüne girdi. birinci dünya savaşı sonunda osmanlı imparatorluğu’nun yıkılmasıyla bölgeyi işgal eden ingiltere, 1922'de bölgede manda yönetimi kurdu.

manda yönetimi kurulmadan önce 1917 yılında ingiltere dışişleri bakanı arthur balfour, uluslararası siyonist hereketin liderlerinden olan lord rothschild'e gönderdiği mektupta ingiltere hükümetinin filistin topraklarında bir yahudi devleti kurulmasını destekleyeceğini belirtmişti. manda yönetimi kurulunca da, 19. yüzyılın sonunda başlayan filistin'e yahudi göçü ve toprak alımları hızlandı. bu dönemde, bölgede yaşayan yahudiler ile filistinliler arasında gerginlikler meydana gelmeye başladı.

filistin'i bölme planı

avrupa'da yahudi soykırımının yapıldığı ikinci dünya savaşı'nın sonunda, filistin'e yahudi göçü iyice hız kazandı. filistinli araplar ve yahudiler'in hem kendi aralarındaki mücadeleleri ve çatışmaları, hem de ingiliz mandasına karşı ayaklanmalarının ardından birleşmiş milletler (bm) 1947 yılında filistin'in bölünmesini öngören bir teklifi oyladı. aralarında türkiye'nin de olduğu 13 ülke ret oyu kullanırken 10 çekimser ve 33 kabul oyuyla bölünme planı kabul edildi. bu bölünme planıyla, nüfusun yüzde 40'ından azını oluşturan, toprakların yüzde 10'undan daha azına sahip yahudilere, filistin'in yüzde 55'i bırakılıyor, kudüs ve beytüllahim'deki kutsal mekanların bulunduğu alanların yönetimini de birleşmiş milletler'e devrediyordu. 

1948'de israil’in kuruluşu ve sonrası

bm bölünme planı uyarınca ingiltere filistin'den askerlerini çekince, 14 mayıs 1948’de israil devleti’nin kuruluşu ilan edildi. 24 saat sonra, mısır, ürdün, suriye, lübnan ve irak ordularıyla, gönüllülerden oluşan arap ittifakı, filistinlilerle yahudiler arasında devam eden savaşa katıldılar. savaşın sonunda bağımsız bir filistin devleti kurulmadı; gazze'nin yönetimi mısır'a, doğu kudüs ve batı şeria, ürdün'e bırakaldı. israil'in egemenlik alanında kalan onbinlerce filistinli gerek savaş sırasında, gerekse savaştan sonra göç etmek zorunda bırakıldı. bu dönemden sonra filistin ulusal hareketi, gazze ve batı şeria’da ürdün ve mısır’ın desteğiyle örgütlenmeye başladı. yaser arafat liderliğindeki fetih dahil, kurulan birçok örgüt, filistin kurtuluş örgütü (fkö) şemsiyesi altında 1964 yılında toplandı.

1967 altı gün savaşı

israil savunma kuvvetleri'nin 1967 yılında israil'in mısır hava kuvvetleri'ne karşı giriştiği süpriz saldırıyla başlayan ve altı gün süren savaşa ürdün ve suriye de katıldı. bu savaştan sonra israil, suriye'ye ait golan tepeleri ile mısır'a ait sina yarımadası'nı, gazze ve batı şeria’yı da işgal etti. bu işgal filistinliler için yeni bir mülteci dalgası anlamına geldi. 1974'e gelindiğinde, fkö, bm genel kurulu tarafından ‘filistin halkının temsilcisi’ olarak tanındı ve gözlemci statüsü aldı.

filistin özerk yönetimi kuruluyor

1987 yılında gazze'de başlayan ve batı şeria'ya da yayılan geniş halk yığınlarının katıldığı birinci intifada,  1993 - oslo antlaşması ile sonuçlandı. doğu kudüs hariç batı şeria ile gazze’nin belirli bölgelerinde sınırlı otoriteye sahip filistin özerk yönetimi kuruldu. anlaşmalar uyarınca israil'in filistin topraklarını aşamalı olarak filistin özerk yönetimi'ne bırakması gerekiyordu. fakat anlaşma, filistin sorununun üç temel konusu olan kudüs'ün statüsü, filistin devleti'nin nihai sınırları ve 1948'den başlayarak evlerini terk etmek zorunda bırakılmış filistinli mültecilerin durumunu daha sonra yapılacak olan müzakerelere bırakıyordu.

nihai statünün kesinleştirilmesi için beş yıl süre tanınsa da, 2000 yılında abd’de düzenlenen camp david ve 2001'de sina yarımadası’nda düzenlenen taba zirvelerinde de herhangi bir sonuca ulaşılamadı. israil’in gazze ve batı şeria’ya kurmayı sürdürdüğü yahudi yerleşim birimleri de gerginliği yeniden arttırdı. eylül 2000'de filistinliler, ikinci intifada'yı başlattılar.

tecrit duvarı

2002 yılında israil, batı şeria'nın önemli bir kısmını yeniden işgal ettiği 'koruyucu kalkan' askeri harekatına girişti. filistin özerk yönetimi başkanı arafat'ın ramallah'taki ofisini de kuşattı ve arafat'ın bu ofisten ayrılmasına bir daha izin vermedi. askeri harekatın hemen ardından da güvenlik gerekçesiyle batı şeria'yı bölen 700 kilometrelik bir duvar inşa etmeye başladı. tecrid duvarı adı verilen duvar, batı şeria'da yaşayan birçok filistinli'yi evinden, okulundan koparmanın yanısıra, doğrudan israil denetimi altındaki toprakları da genişletti.

dönemin israil başbakanı ariel şaron, 2005 yılında gazze şeridi'ndeki yahudi yerleşim birimlerini boşalttı ve gazze'yi abluka altına aldı. batı şeria ve gazze arasındaki zayıf iletişim, iyice koptu. batı şeria'da yaşayan bir filistinli, gazze'ye gidebilmek için ürdün'e, ürdün'den mısır'a ve mısır'dan da gazze'ye ancak özel izinlerle geçebilecek hale geldi.

çift yönetim dönemi

​işgal altındaki filistin topraklarında 2006 yılında düzenlenen genel seçimleri filistinli grup islami direniş örgütü (harakat al mukavama al islamiya) hamas’ın kazanması sonrasında, batı ülkelerinin büyük bölümü ve israil, seçimleri tanımadıklarını açıkladı. israil, hamaslı milletvekillerine karşı tutuklama kampanyaları yürüttü, israil'in bakanlara geçiş izin vermemesi yüzünden bakanlar kurulu bir araya gelemedi. ayrıca ab ülkeleri, filistin'e yaptıkları yardımları durdurdu. israil de, filistin'e yönelik olarak uyguladığı ekonomik ambargoları ağırlaştırdı.

2004'de yaser arafat'ın ölümünden sonra filistin özerk yönetimi lideri seçilen mahmut abbas'ın mevcut hamas ağırlıklı hükümet yerine, teknokratlardan oluşan bir hükümet kurmak, arkasından erken genel seçimlere ve başkanlık seçimlerine gitmek amacıyla çalışmalara başlaması hamas tarafından 'darbe' girişimi olarak tanımlandı. bu dönemde, fetih ile hamas arasında karşılıklı saldırılar ve suikastlar gerçekleşti. 2007 yılında hamas, gazze’nin kontrolünü ele geçirirken, fetih de batı şeria’da filistin yönetimi’ni temsilen bir hükümet kurdu. günümüzde de  batı şeria ve gazze farklı yönetimler tarafından idare ediliyor. taraflar, birlik hükümeti kurmak için görüşmelerini sürdürüyor.

2006 gazze savaşı ve sonrası

israil, özellikle hedef gözeterek öldürme politikası olarak tanımlanabilecek, filistinli liderleri ve komutanları hedef aldığı suikastlerden sonra, kendisine yönelik artan roket saldırılarını durdurmak amacıyla, 27 aralık 2008’de dökme kurşun operasyonu’nu başlattı. bm tarafından yayımlanan ve güney afrikalı eski hakim richard goldstone liderliğinde kaleme alınan rapora göre, 18 ocak 2009’da son bulan operasyon sonucu yaklaşık 1400 filistinli ile 13 israilli hayatını kaybetti.

bm'de 'gözlemci devlet' statüsü

2009 yılında israil’de düzenlenen genel seçimler sonucu sağcı likud partisi liderliğinde kurulan, aşırı sağcı partilerin de içinde olduğu, 2013 yılındaki seçimlerden sonra da yenilenen binyamin netanyahu hükümeti, uyuşmazlığa ilişkin olarak sert tutum izlemeye ve batı şeria’da yoğun olarak yahudi yerleşim birimleri kurmaya devam etti. filistin ulusal yönetimi, kasım 2012'de bm'de 'üye olmayan gözlemci devlet' statüsü kazandı. 2011 ekim ayında unesco'ya üye oldu. israil, gazze şeridi’ne uyguladığı ablukayı sürdürüyor.

bölgeler ve nüfus

bm güvenlik konseyi kararlarına göre israil işgali altındaki filistin toprakları olan batı şeria ve gazze’de dört milyonun üzerinde filistinlinin yaşadığı tahmin ediliyor. filistin yönetimi'nin 2011 yılı temmuz ayı verilerine göre, hamas kontrolündeki gazze’de 1,59 milyon, batı şeria’da ise 2,58 milyon kişi bulunuyor. buna ek olarak, israil ve arap ülkeleri başta olmak üzere dünyanın çeşitli yerlerinde yaşayan filistinliler ile birlikte, küresel düzeyde filistinli nüfusunun 10 milyonun üzerinde olduğu ifade ediliyor.

çeşitli alanlarda karşılaştıkları ayrımcılık nedeniyle sık sık şikayetlerde bulunan israil vatandaşı filistinlilerin sayısı da 2010 yılı israil resmi verilerine göre 1,5 milyon civarında. bu sayıya, doğu kudüs ile golan tepeleri’nde yaşayan araplar da dahil.

ekonomi

dış yardımla varlığını sürdürebilen batı şeria, 2008 yılından beri tek haneli ekonomik büyüme oranları yakalamış durumda.

israil’in güvenlik endişeleri nedeniyle giriş-çıkışları kısıtlaması, dolayısıyla israil’de çalışan filistinli sayısının düşmesi ve ikinci intifada’nın yarattığı ortam sonucu 1990’ların sonundan itibaren yaşam standartları düşmeye başlayan bölge, söz konusu toparlanma sayesinde ayakta kalabiliyor. filistin yönetimi, 2007 yılından beri bütçesine yaklaşık üç milyar dolar doğrudan hibe aldı.

gazze ekonomisi ise, ablukadan derin şekilde etkileniyor. yüksek nüfus yoğunluğuna sahip bölgede, yüksek düzeyde yoksulluk, enflasyon ve işsizlik oranları var. gazze’de yaşayanlar, büyük ölçüde bm tarafından organize edilen dış yardıma bağlı olarak yaşamlarını sürdürüyor.

kaynak: al jazeera ve ajanslar