arap milliyetçiliğinin kalbi suriye, birinci dünya savaşı'ndan sonra osmanlı yönetiminden fransız mandası altına girdi. son fransız askerlerinin ülkeyi terk ettiği 1946 yılına kadar, birçok kez bağımsızlık arayışındaki isyanlara sahne oldu.

bağımsızlıktan sonra da ülkede istikrarsızlık devam etti, seçim denemeleri olmakla birlikte, birbiri ardına askeri darbeler yaşandı, anayasa birçok kez yeniden yazıldı.

suriye, şubat 1958’de, arap milliyetçiliğinin öncülüğünü yapan cemal abdul nasır yönetimindeki mısır ile birleşti. ancak nasır'ın, suriye'deki siyasal partileri lağvetmesi ve suriye ordusunu da mısır'dan yönetmeye çalışması üzerine, suriyeli bir grup subayın 1961 yılında yönetime el koymasıyla birlik dağıldı. 

1963'te kendisine bağlı askerlerin yaptığı bir darbeden sonra, ülkede arap sosyalist baas partisi yönetime egemen oldu. ama yönetimde görüş ayrılıkları bitmedi. 1966'da baas partisi içinde araplar arasında birliği savunanlara karşı, suriye'yi ön planda tutmayı hedefleyen baas destekçileri darbeyle yönetimi ele geçirdiler. bu darbede öne çıkan isimlerden nusayri azınlığın üyesi hafız esed, savunma bakanlığı'na atandı.  

hafız esed dönemi

1967 arap-israil savaşı'nda suriye'ye ait golan tepeleri'nin bugün de süren işgali, ülke içindeki siyasal çekişmeleri hızlandırdı. bu durum, 1970 yılında esed'in kansız bir darbeyle cumhurbaşkanı olmasına kadar sürdü.

esed ekonomik alanda popülist politikalar izledi. eğitim, sağlık ve barınmada sübvansiyonlar uyguladı. ülkedeki mezhepsel ve dinsel azınlıklara ibadet serbestisi tanıdı, ülkenin çoğunluğunu oluşturan sünnilerin evlenme, boşanma, miras gibi özel hukuk alanına giren işlerde şeriat hukukunu uygulamalarına izin verdi. ancak ülkenin etnik azınlığı kürtlere ve siyasi özgürlük talep edenlere, kurduğu güçlü istihbarat örgütlerinin aracılığıyla göz açtırmadı.

1982 yılında ülkede devam eden müslüman kardeşler ayaklanmasını bastırmak için suriye rejimi hama'da katliama girişti. bu katlliamda kaç kişinin öldürüldüğü tam olarak bilinmiyor ancak uluslararası af örgütü, 20 bin kişinin öldürülmüş olabileceğine işaret ediyor.

hafız esed döneminde suriye, kendisine yakın bulduğu bazı filistinli grupları destekledi. iran ile irak arasındaki savaşta iran'dan yana tavır aldı. 1991'deki birinci körfez savaşı'nda da uluslararası koalisyondan yana oldu.

lübnan'ı, suriye'nin bir parçası olarak görme eğilimindeki suriye, bu ülkede 1975 - 1990 yılları sırasında devam eden iç savaşta, arap birliği'nin de onayıyla lübnan'a onbinlerce asker gönderdi ve lübnan siyasetinin en belirgin aktörü oldu.

beşşar esed iktidarı

2005 yılında eski lübnan başbakanı refik hariri'nin beyrut'ta uğradığı suikastın sorumlusu lübnan halkının önemli bir kısmı ve batı ülkelerine göre suriye yönetimiydi. suikasti araştırmakla görevli birleşmiş milletler (bm) özel mahkemesi, suriye rejiminin bazı üyelerini sorguladı. lübnan'daki suriye askeri varlığına karşı artan rahatsızlık sonucu suriye bu ülkeden nisan 2005'te askerlerini çekti.

2010 yılında ortadoğu ve kuzey afrika’da çıkan halk ayaklanmalarının etkisiyle suriye'nin güney bölgesindeki dera’da mart 2011’de başlayan hükümet karşıtı protestolar kısa sürede suriye’nin diğer bölgelerine yayıldı. protestocular keyfi tutuklamalara neden olan olağanüstü hal yasası’nın derhal kaldırılması, çok partili sisteme geçilmesi ve yolsuzluğa bulaşmış yerel yöneticilerin görevden alınması taleplerinde bulundular. hükümet bu taleplere şiddetle yanıt verdi. ülkede iç savaş devam ediyor. 

ekonomi

iç savaştan önce, suriye ekonomisi petrol ve tarım sektörü üzerine kuruluydu. suriye petrollerinin üretimine ve gelirine ilişkin net rakamlar bilinmiyor. üretimin günde 500 bin varil civarında olduğu tahmin ediliyor. bu üretimin önemli bir kısmı ihraç ediliyor ve ülkenin gelirinin yüzde 40'ına yakın bir bölümünü karşılıyordu. petrol gelirlerinin önemli bir kısmı da halka dağıtılan şeker ve mazot gibi maddelerin sübvansiyonu için kullanılıyordu. suriye ayaklanmasıyla birlikte batı ülkeleri suriye'ye ekonomik yaptırım uygulamaya başladı. 

ayaklanma öncesi, hızlı nüfus artışının da etkisiyle özellikle gençler arasında işsizlik oranları yüzde 20'lere yaklaşmıştı. ayaklanmadan önce, ülkedeki kuraklık da tarım gelirlerini ve köylülerin ekonomik durumunu olumsuz etkilemişti.

beşşar esed döneminde bazı özelleştirme denemeleri olmakla birlikte ekenomi devletçi bir yapıya sahipti. turizm ve inşaat gelişen sektörler arasındaydı. 

dış ilişkiler

suriye’nin, savunma da dahil olmak üzere iran’la iyi ilişkileri bulunmakta. iki ülke 2006 yılında savunma mutabakat zaptı imzaladı. suriye ve irak arasında 25 yıldır kopuk olan ikili bağları onarmak için 21 kasım 2006’da diplomatik ilişkileri tesis edici bir anlaşma imzalandı. 2007 ve 2008 yıllarında, irak’ta devam eden çatışmalardan dolayı yaklaşık 1,2 ila 1,5 milyon iraklı göçmen suriye’ye sığındı.

suriye'nin batı dünyasıyla ilişkileri hep inişli çıkışlı oldu. abd'nin 2003 yılında irak'ı işgalinden sonra, sıranın kendisine geleceğini düşünen suriye yönetimi, abd'nin iddialarına göre, irak'a geçmek isteyen el kaide unsurlarının suriye topraklarını kullanmasına izin verdi. hariri suikasti için de, suriye rejimini suçlayan abd'nin tavrı başkan barack obama döneminde değişmeye başladı ve abd, şam'a büyükelçi atadı.

KRONOLOJİ: SURİYE'DE İÇ SAVAŞ

beşşar esed'in iktidara geldiği dönemden, iç savaşın başladığı zamana kadar ankara ve şam arasında kayda değer sayıda üst düzey ikili temas gerçekleşti. görüşmelerden ve ziyaretlerden bir kısmı esad ve türkiye başbakanı recep tayyip erdoğan arasında gerçekleşti ve çeşitli alanlarda birçok işbirliği anlaşması imzalandı.

türkiye, suriye – israil barış görüşmelerinde arabulucu olarak yer aldı. bu görüşmeler aralık 2008’de israil’in gazze’ye karşı dökme kurşun operasyonu’nu başlatmasıyla donduruldu. halk ayaklanması başladığında türkiye, sık sık şam rejimine 'reform' çağrısı yaptı ancak bu çağrılara yanıt alamayınca, suriye muhalefetini desteklemeye başladı. 

nüfus

22 milyon nüfusa sahip suriye’de kürt, ermeni, süryani, hristiyan, dürzi, nusayri ve sünni arapları içeren çeşitli etnik ve dini gruplar bulunmakta. nüfusun yüzde 75’i sünni müslümanlardan oluşsa da, esad’ın mezhebi olan nusayriler sivil ve askeri bürokraside büyük bir güce sahip.

bölgedeki diğer ülkeler gibi, suriye nüfusu da genç. 0-14 yaş grubu toplam nüfusun üçte birini oluşturuyor.

birleşmiş milletler (bm) rakamlarına göre, iç savaşın başlamasından beri ülke içinde evinden olan ve yer değiştirmek zorunda kalan suriyelilerin sayısı 6,5 milyona yaklaştı. aynı verilere göre, 2 milyondan fazla suriyeli de evlerini terk ederek, ürdün, lübnan ve türkiye'ye dağıldı. 

kaynak: al jazeera ve ajanslar