başbakan binali yıldırım’ın geçiş süreci için esed’in görevde kalmasını ankara’nın kabul edebileceğine dair açıklamaları, ardından “kriz bize terör örgütü olarak dönüyor, bir an önce çözülmeli. istesek de istemesek de esed bir aktör” sözleri, ankara’nın suriye politikasında bir değişime işaret ediyor.

yakın zamana kadar geçiş döneminde de esed’in görevde kalmasının kabul edilemeyeceği en üst düzeyde dillendirilirken, ilk kez bunu yumuşatan bir açıklama hafta sonu yıldırım’dan geldi.

başbakan'ın açıklamalarına göre, türkiye için öncelik artık esed’in görevi bırakması değil, krizin “suriye’nin toprak bütünlüğüne zarar gelmeden” çözülmesi.

politikada değişime işaret eden açıklamalar, türkiye’nin rusya ile ilişkilerini yeniden normalleştirmesinin ardından geldi. erdoğan’la 9 ağustos’ta st. petersburg’da görüşmesinden önce putin, bakü’de iran devlet başkanı ruhani ile bir araya gelmişti. sonrasında da iran dışişleri bakanı zarif ankara’daydı. zarif’in ziyaretinin üzerinden altı gün geçtikten sonra bu kez çavuşoğlu tahran’a sürpriz bir ziyaret gerçekleştirdi.

görüşmelerden sonra, rusya-türkiye-iran işbirliğinin suriye’de kalıcı çözüm için çok önemli olduğu açıklamaları yapıldı. üzerinde hemfikir olunan en önemli konu ‘suriye’nin toprak bütünlüğü’ydü.

abd ile güven sorunu

türkiye için 911 kilometrelik sınır komşusu suriye’de toprak bütünlüğü kritik öneme sahip. suriye’nin kuzeyinde, pkk’nın suriye kolu pyd’nin tek taraflı ilan ettiği kantonları ankara tehdit olarak görüyor.

beş yılı aşkın süredir rusya ve iran esed’in yanında yer alırken türkiye, abd ve avrupa ülkeleriyle birlikte muhalifleri desteklemişti. ancak, bu süreçte abd, esed’in görevden çekilmesini sağlayacak hiçbir adım atmadı. bunun yerine işid’le savaşa odaklandı. işid’le savaşında da, türkiye’nin tehdit olarak gördüğü pyd’ye destek verdi. pyd’nin bu şekilde güçlenmesi, ankara ve washington ilişkilerinin bozulmasına ve ankara’da güven kaybına yol açtı. al jazeera’ye konuşan üst düzey bir türk yetkili, pyd’yi desteklediği sürece suriye sahasında abd’ye tamamıyla güvenmenin mümkün olmayacağını söyledi.

yeni dönemde, türkiye’nin, rusya ve iran’la birlikte suriye’nin toprak bütünlüğünü sağlamaya yönelik bir strateji geliştireceğinin işaretleri geliyor.

türkiye bunu yaparken, özellikle sınırında kontrol ettiği bölgelerde işid’le mücadeleyi de sürdürecek. mücadeleyi, muhalifleri desteklemesi şartıyla abd ile yürütmeye, yani eski ortağıyla işbirliğine de devam edecek. abd son günlerde mare-carablus hattında işid’e yönelik bombardımanı artırdı. bölgedeki muhalif komutanlar da al jazeera’ye koalisyon ve türkiye’nin desteğiyle işid’i bölgeden temizleme planları yapıldığı bilgisini verdi.

yakınlaşmanın ardından rejim ypg’yi vurdu

türkiye’nin pyd hassasiyetinin sürdüğü, rusya ve iran’la yakınlaştığı günlerde suriye rejimi ilk kez, haseke’de pyd’nin silahlı kanadı ypg hedeflerini havadan vurdu. ypg ve rejimin hâkim olduğu bölgede daha önce küçük çatışmalar çıkmış ancak hızlıca sonlandırılmıştı. bu kez öyle olmadı. rejim ypg’yi birkaç gün boyunca vurdu. sahadaki güçleri arasında da çatışmalar çıktı, ypg bazı bölgeleri ele geçirdi.

ulaştığımız ypg kaynakları, ypg içindeki hâkim görüşün, esed’in bombardımanı, türkiye’nin rusya ve iran ile yakınlaşmasından sonra özellikle yaptığı yönünde olduğunu savundu.

al jazeera’ye konuşan amerikalı diplomatik kaynaklar, bu haberlerden ‘büyük tedirginlik duyduklarını, en hızlı şekilde çatışmaların sonlandırılması anlaşmasına uyulması gerektiğini’ söyledi. haseke yakınlarında işid’le mücadele operasyonları çerçevesinde abd’li özel birlikler ve askeri danışmanlar bulunuyor.

pentagon, abd jetlerini bölgeye gönderdi

pentagon daha sonra, “sahadaki amerikan birliklerine yönelik tehdit olursa koruyacağı” gerekçesiyle, savaş uçaklarını haseke üzerinde uçurdu.

ertesi gün de, iran destekli hizbullah’ın, bölgede rejime destek olması için savaşçılarını haseke’ye gönderdiği haberleri, hizbullah’a yakın lübnanlı medya organlarında yer aldı. suriye’deki karşıt gruplar abd, rusya ve iran ilk kez pyd ve rejim üzerinden ciddi bir gerilim yaşadı.

moskova’da bulunan pyd bürosu üzerinden ypg ile de temasını kesmeyen rusya, afp’nin haberine göre çatışmaların durdurulması için arabuluculuk yaptı. ancak ateşkes için uzlaşma sağlanamadı.

iran-rusya gerilimi de sona erdi

tüm bu süreçte asıl kilit rolü oynayan gelişme, iran ve rusya’nın suriye üzerinden yaşadığı gerginliğin sona ermesi oldu. rusya mart ayında suriye’deki hava kuvvetlerinin bir kısmını geri çektikten sonra, rejimin iran destekli halep kuşatması güç kaybetmiş, iran’ın suriye’deki asker kaybı da artmıştı.

al jazeera’ye konuşan bir rus diplomatik kaynak, iran’ın halep operasyonunda yeterince destek olmadığı gerekçesiyle ruslara çok kızgın olduğunu ve sorunu çözmeye çalıştıklarını söylemişti.

putin ve ruhani’nin bakü görüşmesine kadar yaşanan gerilim iki ülke yetkililerinin açıklamalarına yansımıştı. rus dışişleri bakanlık sözcüsü zaharova “esed’in kalmasında ısrarcı olmadıklarına” dair açıklama yapmış,  hamaney’in başdanışmanı velayeti ise buna, “esed kırmızı çizgimiz” diyerek karşılık vermişti.

rus savaş uçakları ilk kez iran’daki üssü kullandı

8 ağustos'taki putin-ruhani görüşmesinin ardından, esed rejiminin ilk kez ypg hedeflerine hava saldırıları düzenlemesi gibi savaşın kritik gelişmelerinden biri daha yaşandı. rusya 16 ağustos’ta ilk kez iran’daki hamedan hava üssü’nü kullanarak suriye’deki hedefleri vurdu. iran, 1979’daki islam devrimi’nden bu yana ilk kez bir askeri üssünü başka bir devlete açmış oldu.

her ne kadar iran savunma bakanı dehkan, hamedan üssünü kullandığını açıklayan rusya’ya ‘gizli kalmalıydı’ diye tepki gösterse ve ardından üssün kullanımının ruslara geçici olarak kapandığı açıklaması gelse de bu gelişme, rusya’nın bölgedeki konumunu güçlendirdiğini ve iki ülkenin anlaşmazlıklarının büyük oranda çözüldüğünü gösterdi.

rusya, operasyonlar sırasında irak hava sahasını da kullanıyordu. bu esnada, iran’ın etkisiyle türkiye ile gerilim yaşayan irak’tan da olumlu sinyaller gelmeye başladı. al jazeera’ye konuşan irak’ın ankara büyükelçisi el alawi, iki ülke arasındaki ilişkilerin eskiye döneceğini, sorunların çözümüne çok yaklaşıldığını söyledi.

iran’dan pjak operasyonları

iran’ın pkk’nın ülkedeki uzantısı pjak’a yönelik tavrı da son aylarda sertleşti. 2011’deki ateşkesin ardından siyasi tutukluların idamı askıya alınmıştı. 9 ağustos’ta, yani erdoğan rusya’dayken, 2010’da idam cezasına mahkûm edilen ancak cezası askıya alınan bir pjak mensubu iran’da idam edildi.

iran devrim muhafızları’nın haziran’da başlattığı pjak’a yönelik operasyonları da yer yer devam ediyor.

pkk’ya baskı artarken pentagon’dan mumbuc açıklaması

iran’ın pjak’a karşı sertleştiği, türkiye’de pkk saldırılarının arttığı, suriye’de rejimin pyd’yi ilk kez havadan bombaladığı bir dönemde, pyd’nin öncülüğünde suriye demokratik güçleri, abd desteğiyle mumbuc’a ilerledi.

türkiye, mumbuc operasyonundan sonra sdg’nin bölgeden çekileceğine dair washington’dan söz almıştı.

21 ağustos günü pentagon’dan bir açıklama yapıldı ve mumbuc’da birçok patlayıcının bulunduğu, sdg’nin bunları temizlediğine dikkat çekildi. sdg’nin, işid’in geri dönmesine asla izin vermemek üzere bölgede çalıştığı ve bunun zaman aldığı belirtildi.

ankara bir yandan moskova ve tahran’la birlikte suriye’de daha aktif olacağını açıklarken, bir yandan da abd’nin mumbuç’la ilgili sözünü yerine getirmesini bekliyor.