türkiye cumhurbaşkanı recep tayyip erdoğan, 27 mart günü, "iran bölgeyi adeta domine etmeye çalışmaktadır. bu durum bizi, körfez ülkelerini rahatsız etmeye başlamıştır. buna gerçekten tahammül etmek mümkün değil" dedi. iran’a ziyaretine 10 gün kala sarf ettiği bu sözün arkasında, suudi arabistan öncülüğündeki körfez ülkelerinden oluşan müttefiklerin yemen’de başlattığı hava operasyonuna destek vardı. yemen’de iran destekli husilere karşı başlatılan operasyon sadece bölgedeki iki rakip ülke iran ve suudi arabistan’ı karşı karşıya getirmekle kalmadı, ziyaret öncesi iran’da da türkiye’ye karşı bayrak açılmasına neden oldu.

erdoğan kırmızı halıda yürüdü

iran dışişleri bakanlığı erdoğan'ın iran'ın bölge politikasını eleştiren sözleri üzerine türkiye'nin tahran'daki temsilcisini çağırarak nota verdi. devrim muhafızları’na yakınlığıyla bilinen iran meclisi ulusal güvenlik ve dış siyaset komisyonu başkanvekili mansur hakikatpur cumhurbaşkanı erdoğan’ın iran ziyaretinin iptal edilmesini istedi. iran meclisi milli güvenlik ve dış politika komisyonu sözcüsü hüseyin nakavi hüseyni, “ülkeyi aşağılayan birisinin ayaklarının altına kırmızı halı sermek diplomasimiz için utanç vericidir” ifadesini kullandı.

Erdoğan Sadabad Sarayı'nda atlı askerler tarafından karşılandı.

[[Fotoğraf: Osman Baytürk/Al Jazeera]]

erdoğan’ın ziyaretine ilişkin ‘gerginlik’ beklentisinin altında yatan neden buydu. üstelik 7 nisan’daki ziyaret için bir gün önce akşam üstü tahran’a hareket etmesi beklenen erdoğan’ın bunun yerine sabah gidip akşam dönmeye karar vermesi soru işaretlerinin artmasına neden oldu. tahran’a gelmeden saatler önce sürpriz bir şekilde suudi arabistan veliaht vekili ve içişleri bakanı prens muhammet bin naif bin abdülaziz’i  ankara’da ağırlaması da beklentilere tuz biber ekti.

ama erdoğan iran’lı milletvekilinin tepkisine karşın sadabat sarayı’nda serilen kırmızı halıda yürüdü. hem de iran cumhurbaşkanı hasan ruhani ile el ele, gayet samimi bir şekilde.

hakan fidan’a yakın ilgi

iranlı yetkililerin özellikle yakınlık gösterdiği isimse, hakan fidan’dı. fidan, iran’da yakından tanınıyor. zira türkiye ve brezilya’nın çabaları sonucunda 2010’da iran ile imzalanan ve iran ile batılı ülkeler arasında uranyum takasını öngören nükleer anlaşma sürecinde önemli rol üstlenmişti. bu ziyarette de iran’ın en güçlü siyasi figürlerinden cevad zarif hakan fidan’a özel ilgi gösterdi. heyetteki herkesle tek tek tokalaşmasına rağmen fidan’ı ayrıca kucakladı.

öte yandan iran ziyareti, fidan’ın siyasete girmekten vazgeçip görevine döndükten sonra cumhurbaşkanı erdoğan’a eşlik ettiği ilk ortadoğu ziyaretiydi. fidan, cumhurbaşkanı erdoğan’ın özellikle ortadoğu ülkelerine yaptığı ziyaretlerde yanında bulundurduğu bir isim.

erdoğan’ın ‘yemen’ demediği basın toplantısı

erdoğan ve ruhani baş başa ve heyetler arası görüşmelerin ardından kameraların karşısına çıktığında dikkatler yemen konusunda sarf edilecek sözlerdeydi. önce ruhani konuştu. iran ve türkiye'nin yemen’de en kısa zamanda savaşın bitmesi ve dökülen kanların durdurulması konusunda hemfikir olduğunu söyledi. "ortak noktalara ulaştık" dedi. iran'ın tam bir ateşkese ulaşılması konusunda üçüncü ülkelerin düzenlediği saldırıların durdurulmasını istediğini dile getiren ruhani, şunları kaydetti:

"böylece bu bölgede ateşkesle istikrar, barış ve huzurun geri gelmesini, insani yardımların ulaştırılmasını istiyoruz. iki ülke olarak diğer bölge ülkelerinin de desteğiyle yemen’de yaşanan sorunları aşmayı hedefliyoruz. inşallah yemen’de barış, istikrar ve güvenliğin sağlanmasının ardından tüm yemenlilerin katılımıyla kapsayıcı bir hükümetin kurulmasını temenni ediyoruz.”

erdoğan ise önce türkiye'nin en pahalı gazı iran'dan aldığından şikayetçi oldu, ardından ulaşımda yaşanan sıkıntıların arkasındaki "bürokratik oligarşi"den. "irak kan ağladığımız bir yer....suriye'de şu ana kadar 300 bin insan öldü. ölen kim? müslüman ve insan." dedi. yemen kelimesini hiç telaffuz etmedi. sözlerinin devamındaki atıfın yemen'e olduğunu ve ruhani ile görüşmede yemen'in ayrı bir başlık olarak ele alındığını cumhurbaşkanlığı kaynakları vurguladı.

"beni ne şia ne sünni ilgilendirir"

erdoğan konuşmasını şöyle sürdürdü:

"kim kimi öldürüyor diye baktığımız zaman ben burada mezhebe bakmıyorum. beni ne şia ne sünni ilgilendirir. beni burada müslüman ilgilendiriyor. ben insan odaklı olarak bakmak durumundayım."

cumhurbaşkanlığı kaynakları erdoğan'ın konuşmasında yemen ifadesini kullanmasa da, sözlerindeki kastın o olduğunu ve konuya insani ve felsefi açıdan baktığını anlatmaya  çalıştığını söyledi. kaynaklar, yemen konusunda içeriği ve mekanizması üzerinde çalışılacak bir  mutabakatın sağlandığını söyledi.

öncelikli amaç çatışmasızlık ortamının sağlanması olacak. beraberinde insani yardımların ülkeye ulaştırılması ve siyasi müzakere sürecinin başlatılmasına çalışılacak.

türkiye kendi tarafında önce pakistan ve suudi arabistan ile görüşerek süreci başlattı. kaynaklar istişarelerin sürdürüleceğini söyledi.

erdoğan'ın tahran'dan ayrılmasından hemen sonra da iran harekete geçti. anadolu ajansı'nın haberine göre iran dışişleri bakanı cevad zarif, yemen sorununu ele almak üzere umman ve pakistan'a gitti.

erdoğan'ın rahatsızlığı

erdoğan, türkiye - iran yüksek düzeyli işbirliği konseyi (ydik) toplantısının ikincisi için gittiği iran'dan 8 anlaşma ve 1 mutabakat metni ile döndü. çevreden, sağlığa, ulaştırmadan, kadın ve aile arasında işbirliğine uzanan çeşitlilikle işbirliği anlaşmaları imzalansa da erdoğan'ı iki ülke arasındaki ekonomik işbirliği boyutu memnun etmiyor.

"ekonomik alanda hızı ne yazık ki kaybettik" diyen erdoğan 2013 ve 2014 yıllarındaki düşüşten memnun değil. ayrıca ticaret dengesinin iran lehine olması da türkiye açısından sıkıntı. 2015 hedefi 30 milyar dolar olmasına karşın türkiye'nin iran'a ihracatı 4 milyar dolar. iran'ın türkiye'ye ihracatı ise 10 milyar dolar.

erdoğan ticareti artırmanın yolu olarak doğalgaz fiyatında indirimi gösterdi iran'da. hem de kendine özgü üslupla:

"şimdi bu gerçeği ben burada söylemek durumundayım. şu anda en pahalı doğalgazı biz iran'dan alıyoruz. bu noktada olmak istemeyiz. bunu uygun bir yere taşımamız lazım, getirmemiz lazım"

erdoğan'ın bu çağrısına en azından kameralar önünde bir yanıt almadı.

erdoğan ruhani'nin ardından ülkenin dini lideri hamaney ile görüştükten sonra iran'dan ayrıldı.

kaynak: al jazeera