işid, ocak 2014’ten beri türkiye'ye yönelik farklı hedef, kapsam ve biçimlerde saldırılar gerçekleştiriyor. ocak ayından bu yana ise suriye’den atılan en az 45 roket mermisi sonucu 17 kişi hayatını kaybetti. son saldırıların tesadüf olmadığı ise aşikâr.

peki, işid neden türkiye'yi hedef alıyor?

işid'in türkiye'ye yönelik karmaşık bir stratejisi var. örgütün türkiye'yi neden eylem alanı olarak belirlediği ve sürekli hedef haline getirdiğini dört ana başlıkta açıklamak mümkün.

türkiye, işid'e göre düşman bir rejime sahip

türkiye halkının çok büyük bir kesimi müslümanlardan oluşurken, laik ve demokratik bir rejime sahip olması, işid tarafından düşman kabul edilmesinin en temel nedeni.

işid, türkiye'yi kendi medya organlarında “tağut” olarak tanımlıyor ve açıkça düşman ilan ediyor. siyasetçileri ve yöneticileri “mürted” olarak nitelendiriyor, laik ve demokratik rejimin türkiye'deki müslümanlar üzerinde baskı kurduğunu ve onları küfre ittiğini savunuyor.

türkiye'nin müslümanların çoğunluğu oluşturduğu diğer devletlere örnek olarak gösterilmesi, onu sadece işid'in kurmak istediği “hilafet düzeni”nin karşıtı kılmıyor aynı zamanda diğerlerini de kendisine benzetme çabası nedeniyle önemli bir engel olarak haline getiriyor.

tüm bu nedenlerle işid, türkiye'deki rejimin yıkılmasını uzun vadeli ve stratejik bir hedef olarak görüyor. nitekim işid’in yayın organı konstaniyye dergisinin son iki sayısında, türkiye'deki güvenlik güçlerini hedef alan yazıların ana ideolojik ve siyasi ekseni, rejimin ancak güvenlik güçleriyle ayakta durabileceği faktörüne bağlanıyor.

işid için türkiye, suriye ve irak'taki çatışmalara dahil olmasa da önce kendi dar hedef alanında, sonra da nihai hedef coğrafyasında “din dışı rejimi” ve örgütün ideolojisinin yayılmasını engelleyici niteliği itibarıyla hedef konumunda.

türkiye, işid'le savaşan koalisyonun bir parçası

türkiye, işid'i 2013’te terör örgütleri listesine aldı ancak işid'e karşı koalisyona ağustos 2015'te katıldı. bu tarihe kadar işid'in türkiye'yi doğrudan hedef alan, farklı biçimlerdeki eylemlerinin sayısı 10 iken, koalisyona katıldıktan sonra eylem sayısı 24'e çıktı.

2013'ten sonra türkiye ve işid'in birbirlerine yönelik tehdit algıları biçim ve boyut değiştirdi. haziran 2014’te işid'in musul hamlesi, başlangıçta türkiye tarafından irak bazlı bir tepki olarak algılanmıştı. ancak, örgütün hızla ilerlemesi ve yaratabileceği riskler türkiye'yi bölgesel güçler ve büyük devletlerle işid'le mücadele konusunda kısmi bir işbirliğine itti.

bu süreçte dahi, türkiye'nin işid ile doğrudan çatışmaya girdiği örnek çok sınırlıydı.

işid, türkiye'yi kendisine karşı bazı operasyonları yapmaktan alıkoymak ya da belli bir mesafede tutmak için belli eylemler yaptı. musul konsolosluğu baskını ve süleyman şah saygı karakolu'nun kuşatılması gibi olaylar, işid'in türkiye'yi doğrudan çatışmanın dışına itme amaçlı eylemlerine örnek verilebilir.

türkiye'nin suriye ve irak'taki çatışmalara doğrudan dahil olması

türkiye'nin suriye'deki iç savaşın bir tarafı olduğu, kimsenin inkâr etmediği bir gerçek. türk basını açıkça tsk'nin muhaliflerin önünü açmak ve işid'e karşı ilerlemeyi sağlamak için ateş desteği verdiğini yazıyor. üstelik bir süredir üst düzey yetkililer, türkiye'nin işid'le mücadele için yerel unsurları doğrudan desteklediğini kabul ediyor.

özellikle, ocak 2016'tan itibaren halep'in kuzeyinde türkiye'nin işid'le savaşan muhalif gruplara verdiği destek örgüt için ciddi sorunlar yarattı hatta kısa bir süre için dahi olsa kilis’in elbeyli kasabasının tam karşısındaki ve işid’in elindeki çobanbey'e kadar ilerlemelerini sağladı. kuzey hattında muhalifler ile işid arasındaki çatışmalar hâlâ işid'e büyük bir darbe vuramamış olsa da işid için hayati sorunlar yaratabilir. bunların başında türkiye sınırındaki toprakları kaybetmesi halinde dünyayla olan bağının kesilmesi geliyor.

bölgedeki çatışmaların gidişatı ve grupların performansı, söz konusu bölgedeki muhaliflerin türkiye'nin desteği olmaksızın işid'e karşı ilerleme şansının olmadığını gösteriyor.

benzer bir durum irak için de geçerli. türk kamuoyunun aralık 2015'ten beri tanıdığı musul'un başika ilçesinde kurulan eğitim kampı, suriye'deki modelin daha dar bir örneği. haşdi vatani adı altında eğitilen ve işid'e karşı savaşması planlanan (son 10 günde bazı çatışmalara da girdiler) yerel güçlerin ve peşmergelerin desteklenmesi, suriye'deki kadar yoğun ve ciddi olmasa da işid için bir tehdit algısı yaratıyor.

kilis'e atılan roketler, türkiye-suriye sınırında muhalifler işid'e karşı yürüttükleri operasyonu yoğunlaştırdıktan sonra arttı. başika'daki üs bölgesine yönelik saldırılar da eğitim üssünün ortaya çıkması ve haşdi vatani'nin musul'daki kısmi ilerlemesinin hemen sonra yaşandı. bu paralellikler, saldırılar ile sahadaki gelişmeler arasında birebir ilişkiyi gösteriyor.

nitekim, 2016'da suriye'de muhaliflerin başlattığı operasyondan sonra gaziantep ve kilis'e yönelik roket saldırıları ile karakollara yönelik diğer saldırıların sayısı toplamda 15 iken 2015’te bu sayı üçtü. aralık 2015'ten bu yana gerçekleşen başika'ya yönelik saldırıların sayısı ise 5, 2015’te ise herhangi bir saldırı olmamıştı.

daha dar bir zaman dilimine odaklanılırsa, tablo daha da netleşiyor. mart ortasında, halep'in kuzeyinde muhaliflerin başlattığı operasyondan sonra işid, gaziantep ve kilis'e toplamda 11 kez roket saldırısı düzenledi, bir kez de istanbul'da intihar saldırısı gerçekleştirdi.

dolayısıyla türkiye'nin suriye'de desteklediği unsurların işid'le çatışması, irak'ta ise haşdi vatani ve peşmerge'ye verdiği destek, örgütün gözünde türkiye'yi savaştığı gruplara doğrudan destek sağlayan bir düşman statüsüne oturttu. bu nedenle kendi kapasitesi çerçevesinde türkiye'ye siyasi, toplumsal ve güvenlik açılarından bedel ödetmeye çalışıyor.

işid, türkiye'de kendisine bir yaşam alanı bulabildiğine inanıyor

işid'in türkiye'yi hedef almasının bir diğer nedeni, her ne kadar kabul edilmek istenmese de türkiye’nin işid için bir eleman toplama, lojistik ve propaganda sahası olması. işid türkiye'deki ağını korumak ve mümkün olduğunca genişletmek istiyor.

resmi makamların verdiği bilgiler türkiye'den örgüte katılımın arttığını ortaya koyuyor. 1,5 yıl önce 600’lerde olduğu söylenen rakamın[1] son dönemde 1300’lere çıktığı anlaşılıyor.[2]

ayrıca son dönemde gerçekleştirilen intihar saldırılarının bazılarının faillerinin ya da eylem yapmadan yakalanan işid üyelerinin kimilerinin yabancı olması dikkat çekici.

19 nisan'da içişleri bakanı efkan ala, türkiye'de işid üyesi olmaktan bin 77'si yabancı uyruklu 4 bin 734 kişinin gözaltına alındığını, 514’ü yabancı bin 416 kişinin tutuklandığını açıkladı. bu kişilerin bin 80'i %23'ü 2016’da yani 3,5 ayda ele geçirilmiş. (bu rakamların sadece işid'i mi yoksa diğer el kaide kökenli örgütleri de kapsayıp kapsamadığı bilinmiyor.)

resmi verilerle birlikte açık kaynak bilgileri de derlendiğinde, türkiye'de suruç saldırısından sonra işid’e yönelik operasyon sayısının katlandığı anlaşılıyor. bu durum, 2014’ten suruç saldırısına kadar türkiye'ye yönelik (içeride ve dışarıda tüm farklı eylem biçimlerinde) 10 farklı eylem yapan işid'in, temmuz 2015'ten itibaren 26 eylem yapmasını açıklayan nedenlerden birisi olabilir.

işid’e katılıma vurulan darbenin önemi, türkiye'nin işid için lojistik bir alan olmasında da gizli. zira örgüt dış dünyayla bağlantısını türkiye'den sağladığı geçişlerle yürütüyor. yakın zamana kadar örgüte dünyadan katılım trafiğinin başlıca güzergâhı türkiye idi, bu bilgi sınırımızda yakalanan binlerce kişiden de anlaşılabilir. işid'e katılımların engellenmesi konusunda alınan tedbirler, örgütün türkiye'ye olan tepkisini artırmış olabilir.

işid’in türkiye'deki eylemlerinin analizi

yukarıdaki ana hedefleri çerçevesinde işid'in türkiye'ye yönelik eylemleri iki başlık altında incelenebilir: türkiye topraklarındaki saldırılar ve türkiye toprakları dışında türk hedeflerine yönelik saldırılar ve tehditler.

işid'in şu ana kadar türkiye topraklarında yaptığı saldırılar beş farklı biçimde görüldü: intihar saldırıları, sınırdaki çatışmalara misilleme amaçlı roket saldırıları, sınır baskınları, suikastlar ve güvenlik güçleriyle çatışma. türkiye dışında türk hedeflerine yönelik eylemlerini ise doğrudan çatışma, baskın, kuşatma ve rehin alma olarak tanımlamak mümkün.

peki, işid tüm bu eylemlerle neyi hedefliyor?

işid türkiye'deki gücünün ve etki kapasitesinin farkında. bu nedenle uzun vadeli bir stratejik yaklaşımdan ziyade dönemsel ve pratik sorunları üzerinden türkiye'de terörist eylemler gerçekleştiriyor.

son dönemde yapılan operasyonlarda, eylem hazırlığındaki işid hücrelerinin hedeflerini dikkatle seçtikleri, özellikle aralık ayından itibaren sembolik eylemlere ağırlık verdikleri ve eylemlerin kendi başına hareket eden, yalnız kurt olarak nitelendirilebilecek küçük hücre ya da kişilerden ziyade merkezle ilişkisi güçlü yönlendiriciler aracılığıyla planlandığı anlaşılıyor.

saldırıların amacı ne?

ilk amaçlarının, türkiye'yi koalisyondan uzak tutmak ve kendi üzerlerindeki baskıyı azaltmak olduğu söylenebilir. işid için türkiye'nin koalisyonda yer alması, diğer ülkelerin varlığından çok daha anlamlı zira diğer ülkelerin türkiye gibi onunla bir kara sınırı yok.

türkiye'nin koalisyona üs sağlaması ve sınır kontrollerini en üst düzeye çıkarması, örgüt üzerinde hem askeri hem ağır bir mali baskı yaratıyor. bu nedenle, türkiye'ye yönelik ilk eylemlerini (2014) “onun doğrudan tepkisini üstüne çekmiyorken, elini kolunu bağlamak” üzerine kurgulayan örgütün şartlar değişince strateji değişikliğine gittiği görülüyor.

genel kanının aksine, türkiye'deki iç siyasi dengeleri yakından izleyen örgütün mayıs-kasım 2015 arasındaki eylem tercihleri, doğrudan türkiye'deki siyasi süreç üzerinde beklentileriyle ilişkiliydi. işid'in yayın organlarında türkiye üzerine yapılan çözümlemeler, örgütün türkiye'yi ne kadar iyi tanıdığını ortaya koyuyor. ancak türkiye'deki iç siyasi atmosfere bakarak, türk dış politikasını etkilemeye çalışmak ilk kez işid tarafından denenmiş bir yöntem değil. 2004 madrid saldırısının ispanya'da seçim üzerine yaptığı etki ve sonunda ispanya'nın irak'tan çekilmesi, el kaide çizgisi açısından son derece öğretici olmuştu. dolayısıyla, “bunlar bu tür örgütlerin kapasitesini aşan değerlendirmelerdir” şeklindeki yaklaşımların yakın geçmişteki diğer örnekleri incelemesi yerinde olacak.

özetle işid, türkiye'de mevcut hassasiyete yönelik eylemler düzenliyor. bu hassasiyet, ülkede artan pkk terörünün çözümünün öncelikli olması ve dış politikada maceracı tutumun yerini öncelikle iç güvenliği sağlayacak tedbirlerin alması şeklinde tanımlanabilir. örgüt, bu hassasiyeti artırarak türkiye'nin kendi üzerinde kurduğu baskıyı hafifletememesi halinde, artan roket saldırılarıyla türkiye'yi sınır ötesi bir müdahaleye çekmek isteyebilir; bu gerçekleşirse, türkiye'yi koalisyondan koparmayı da başarabilir.

işid’in son dönemde artan saldırılarının diğer bir açıklaması da, türkiye'ye misilleme yoluyla caydırma yönteminin işe yarayacağına ilişkin düşünceleri. musul ve süleyman şah'ta iki kez türkiye'ye yönelik ciddi tehdit üreten örgüt, türkiye'nin her iki olayda da tırmandırmama siyaseti izlememesinden gelecekte de izlemeyeceği sonucunu çıkarmış olabilir. özellikle, işid, iç güvenlik operasyonlarının sürdüğü şu aşamada askeri anlamda riskli bir sınır ötesi operasyondan ziyade türkiye'nin çatışmanın seviyesini düşüreceğine inanıyorsa, gerek roket saldırıları gerekse intihar eylemleriyle kendisine yönelik baskının azalmasını bekleyebilir.

kasım 2015’de rus uçağının düşürülmesinden sonra türkiye'nin sınır bölgesinde hava kuvvetlerini kullanmada yaşadığı sorunlar sonucu örgüt kendisini “topçu menzili”nin dışında güvende bile hissediyor olabilir. bu nedenle, gerek roketlerin hedefi olan kilis'te gerekse daha geniş çapta işid, türkiye'ye “bana karşı hamlelerini devam ettirirsen, tırmandırma siyaseti izleyeceğim” mesajı göndermeye çalışıyor olabilir.

bir diğer amaç ise, propaganda yoluyla türkiye'den ve dünyadan eleman temin etmeyi sürdürmek. örgütün türkiye'deki yabancılara yönelmesi ona iki açıdan propaganda malzemesi sağlıyor: türkiye gibi dünyanın gözü önündeki bir ülkede sık aralıklarla eylem yaparak varlığını duyurabilmek ve ekimdeki kitlesel terör eylemi sonrası daha sembolik hedeflere yönelerek propaganda değişimi.

aralık 2015’te ankara'da yakalanan ve yılbaşı kutlamalarına yönelik eylem yapacağı açıklanan teröristlerin eylemi, türkiye'deki bazı radikal çevreler açısından önemliydi. propaganda değeri açısından daha önemlisi, türkiye'deki yabancı temsilciliklere yönelik girişimlerdi. aralık 2015’te abd konsolosluğu’na yönelik saldırı engellendi, ardında birkaç kez daha abd ve almanya konsolosluklarına yönelen eylemciler önlendi. örgüt, iyi korunan bu hedeflere yönelik eylemlerdeki başarısızlığını aynı ülke vatandaşlarını yumuşak hedeflerde seçerek telafi etme yoluna gitti. özellikle son saldırıda hedef alınanların israil vatandaşı (bazıları aynı zamanda abd ve hatta iran vatandaşı) olması örgüt için eylemlerin propaganda değerini artırıyor.

diğer yandan el kaide'nin de işid'in de yıllardır ses getiren eylemler yapmayı denediği ama başarılı olamadığı almanya'ya yönelik hedefine türkiye'deki alman turistler (benzer bir şeyi 2002'de tunus'ta el kaide yapmıştı); israil'e yönelik eylemi ise israil vatandaşları üzerinden ulaşması da, ilgili camiada sanılanın üstünde bir ses getirdi.

özetle, işid türkiye'yi varlığını sürdürebilmek açısından hayati bir saha olarak görüyor. örgütün karşılaştığı sorunlar ve bu sorunlarla başa çıkma biçimi konusundaki tecrübe ve inançları dikkate alındığında, önümüzdeki günlerde eylemlerinde artış olması şaşırtıcı olmaz.

doç. dr. serhat erkmen, ahi evran üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü öğretim üyesi ve 21.yy türkiye enstitüsü ortadoğu ve afrika masası başkanı. ümit özdağ ve sedat laçiner ile birlikte 'irak krizi (2002-2003)' kitabını derleyen erkmen, 21. yüzyılda sosyal bilimler dergisi'nin editörlüğünü yürütüyor.

twitter'dan takip edin: @serhaterkmen

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.