rusya’nın kırım’a müdahalesi ile ilgili açmaz derinleşip yeni bir savaş olasılığı yerli yerinde dururken, bölgenin yerlisi kırım tatarları'nın bu durum hakkında ne düşündüğünü merak eden pek az.

çatışmanın başlıca iki tarafı olan ukrayna ve rusya, kendi görüş ve gerekçelerini sık sık dile getiriyor. ancak kırım tatarları'nın tutumu da -onlarınkinden daha fazla değilse eğer- en az o kadar önemli; zira söz konusu olan tatarların anayurtları. bir savaş çıktığı takdirde, bunun öncelikli kurbanları onlar olmayacak mı? bu yüzden, tatar nüfusun kaygılarını anlamak hayati önem taşıyor. 

tatar sürgünü’nün yıldönümü

sünni müslüman ataları bir zamanlar güçlü kırım hanlığı'na hükmeden bu etnik azınlık, 18. yüzyıl sonlarına doğru rus imparatorluğu tarafından fethedildi. hanlığın yıkılışından bu yana tatarlar mütemadiyen kırım'a hakim olanlar tarafından menfaatlerinin görmezden gelindiğini, ihtiyaçlarına önem verilmediğini ve hatta işin tatarları kırım'dan silip yok etmeye çalışmaya kadar vardırıldığını hissettiler. 

mayıs 2014'tete kırım'daki tatarlar, sürgün’ün, yani tüm tatar ulusunun, komünist diktatör joseph stalin'in emriyle toplu halde sibirya ve orta asya'ya sürülmesinin 70. yıldönümünü anacaklar. 1944 yılında kırım nazi işgalinden kurtulduğunda moskova, tatarları almanlar ile işbirliği yapmakla suçladı ve bunun için cezalandırılmaları gerektiğine karar verdi.

kaderleri belirlenmişti; 200 bin kadar tatar, yarım saat içinde yanlarına eşya namına ne alabildilerse alıp vagonlara bindirilerek sürgüne gönderildi. üstelik o sırada pek çok tatar erkeği, sovyet yönetiminin ailelerine yaptıklarından habersiz şekilde, nazilere karşı kızıl ordu saflarında çarpışıyordu.

sürgüne gönderilen tatarların neredeyse yarısı, kırım'dan binlerce kilometre uzakta, yolda hayatını kaybetti. böylelikle yarımada, yerli müslüman nüfustan arındırıldı. ve tatarlardan boşalan evler, çoğunluğunu sovyet imparatorluğu'nun diğer bölgelerinden getirilen rusça konuşan sömürgecilerin oluşturduğu yeni yerleşimcilere tahsis edildi.

dönemin sovyetler birliği genel sekreteri mihail gorbaçov'un "perestroyka" (yeniden yapılanma) hareketine kadar kırım tatarları'nın, anayurtlarında yaşamak bir yana, kırım'ın resmi sınırlarından girmeleri bile yasaktı. perestroykadan sonra hemen yurtlarına geri dönmeye ve sıfırdan yeni bir hayat kurmaya başlayan tatarlar, dönüşlerinden memnun olmayan rus sömürgecilerin ve yetkililerin süregiden düşmanca tavırları ile karşı karşıya kaldılar.

ayrılma oyunu

bugün bile, tatarların (kabaca 300 bin kişi ile) nüfusun yaklaşık yüzde 14'ünü oluşturduğu kırım'da halen rusların hakimiyeti söz konusu ve bu kesimin tatarlara yönelik tutumunda değişen bir şey yok. sovyetler birliği'nin dağılmasının ardından kırım, ukrayna'ya bağlandı; fakat tatarlar daima, moskova yanlısı rus güçlerinin hakimiyetinde kalan yerel hükümete karşı muhalif duruşlarını kararlılıkla sürdürdüler. 

şu anda rus hükümeti, kırım'a yönelik askeri müdahalesini, 'yarımadadaki rusça konuşan nüfusu koruma mecburiyeti' iddiasına dayanarak haklı göstermeye çalışıyor. moskova, onun yanında kalmalarını teminat altına almak için uzun süredir kırım'daki yerel rus kuruluşlarıyla beraber çalışıyor.

kiev'deki merkezi hükümet karışır karışmaz, kırım'daki yerel yetkililerin hemen ayrılık oyunu oynamaya başlamaları çok şaşırtıcı değildi. bunun arkasında ise bizzat moskova'nın olduğu yönünde güçlü bir kanı var. kırım; rusya ile ukrayna arasındaki özel bir anlaşma gereği sivastapol'da konuşlanmış rus karadeniz filosu'na ev sahipliği yapan, jeopolitik açıdan önemli bir bölge. ayrıca kırım, emperyal rus zihniyetinde kıymetli bir mücevher olarak görülüyor; moskova, gelecekte bir gün kendi bayrağını kırım'da dalgalandırma düşüncesinden asla vazgeçmedi. 

işte söz konusu gelecek, bugünlerde şekilleniyor. kiev'deki avrupa yanlısı gelişmelere öfkelenen rusya, uzun süredir kurduğu hayali gerçekleştirme fırsatını kaçırmadı. peki şiddetle ihtiyacı olan tek şey neydi? operasyon için yasal bir çerçeve. moskova'yı ziyaret eden bölge meclisi başkanı vladimir konstantinov, kırım'a daha fazla özerklik tanınması konusunda referanduma gidilmesi fikriyle geri döndü ki, doğal olarak bu, olası bir ayrılığı ve rusya'ya katılma ihtimalini de dışlamıyordu.

ancak bu planlar, tatarların en büyük siyasi örgütü olan ve tatar kurultayı'nın da yürütme organı olarak kabul edilen kırım tatar meclisi'nden sert muhalefet gördü. 

kırım bölge meclisi, eski devlet başkanı viktor yanukoviç’in ukrayna’yı terketmesinin ardından ülkedeki mevcut siyasi durumu görüşmek üzere 26 şubat 2014 günü toplanacaktı. moskova yanlısı güçler, uzun süredir beklenen ayrılma sürecini başlatmak için bu fırsattan yararlanmak istedi. meclis binası dışında toplanan on binlerce tatar, milletvekillerinin binaya girmesine engel oldu. bu gerilimli karşılaşmaya rağmen tatar liderler, protestonun barışçıl kalmasını sağladılar.

söz konusu olay, iki önemli şeyi açık bir şekilde ortaya koydu: birincisi; kırım tatarları, yarımadadaki çatışma nasıl sonuçlanırsa sonuçlasın, gözardı edilemeyecek önemli bir güç. ikincisi; kiev ile moskova arasında tercih yapmak durumunda kalmaları halinde tatarların, özellikle azınlık haklarına saygı konusunda avrupa’nın demokratik süreçlerine daha uygun buldukları kiev’i seçecekleri su götürmez bir gerçek.

gerileyen bir ekonomi, yaygın yolsuzluk ve başını alıp giden yabancı düşmanlığı sorunlarının yanında rusya’nın en büyük sıkıntılarından biri de etnik azınlıklar meselesi. resmi adı federasyon olmasına karşın rusya'daki merkeziyet düzeyi, sağduyu ve mantık sınırlarını aşıyor. etnik azınlıkların çıkarları noktasındaki endişlerin çoğaldığı rusya, konuya dair açıklamalar yapmakta gayet iyi. lakin sıra icraata geldiğinde çok geride kalıyor. 

kırım tatarları, rusya'nın volga-ural bölgesindeki tatar soydaşlarının özellikle eğitim, anadilin korunması ve kendi medyalarına sahip olma konusunda yaşadıkları derin sorunların gayet iyi farkındalar. merkezi rus hükümeti, tıpkı sovyetler birliği'nde olduğu gibi yeni bir "ruslaştırma" politikası gütnek suretiyle tatar dilini baltalıyor.

rus ortodoksluğunu desteklemenin zirvesine çıkan moskova, buna mukabil rusya'daki müslüman toplumlara karşı bariz biçimde şeffaflıktan uzak ve düşmanca bir tutum sergilemeye devam ediyor. güvenlik servisleri, terörle mücadele çalışmalarını suistimal ederek müslümanlara gözdağı veriyor ve eziyet ediyor. kırım, rusya'nın eline kaldığı takdirde, kırım tatarları son derece acımasız bir gerçeklikle karşı karşıya kalacaklar ve ukrayna devleti çatısı altında alıştıkları özgürlükleri kaybedecekler.

radio free europe'un tatarca-başkırca servisi direktörü olan rim gilfanov, ağırlıklı olarak etnik ve dini azınlıklar meselesi üzerinde çalışıyor.

twitter'dan takip edin: @guilfanr

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.