mısırlı ve libyalı güçler, 1977 yazında sınır bölgesinde çatışmış; sınır ötesi saldırılar, tank muharebeleri ve bombardımanlar yaşanmıştı. o dönemde mısır, doğudaki tobruk şehri yakınlarında bulunan libya hedeflerini bombalamış ve bombardıman sırasında bölgede bulunan çok sayıda sovyetler birliği personeli hayatını kaybetmişti. bu olaydan 40 yıl sonra, mısır bugün yine komşusunun iç işlerine müdahale etme noktasında. fakat bu defa, bir zamanlar gökten bomba yağdırdığı tobruk'u merkez edinmiş, sürgündeki libya hükümetinden yana bir tavır içinde.

16 şubat 2015 pazartesi gününün ilk saatlerinde gerçekleşen saldırı, saddam hüseyin liderliğindeki irak'a karşı düzenlenen birinci körfez savaşı'na (1990-1991) abd'nin ardından en fazla birlik gönderen ikinci ülke konumunda katılan mısır'ın, o tarihten sonra kamuoyuna açıkça beyan ettiği ilk yurtdışı askeri operasyonu.

operasyon, mısır'ın ülke içinde otoriterlik yönündeki kararlı dönüşümüne muhalefet eden siyasal islam'a karşı kahire – ve arap dünyasının – verdiği savaşın genişleyen uluslararası cephesinin bir parçası. dahası, mısır'ın müdahalesi ve irak ve şam islam devleti (işid) örgütünün libya'da yer edinmesi, ülkeyi paramparça eden iç savaşın biraz daha uluslararası nitelik kazandığının işareti.

dökülen kanın intikamı

işid'in libya'da rehin tuttuğu 21 kıptîyi kafalarını keserek infaz ettiği haberleri üzerine mısır, "dökülen kanın intikamını almaya ve gereken cezayı vermeye" ant içti. olayın duyulmasının hemen ardından, işid ve örgüte bağlı grupların etkin olduğu derna kentine sekiz ayrı hava saldırısı düzenlendi. saldırılarda 40-50 kişinin öldüğü bildirildi.

derna'daki işid bağlantılı gruplar ile kıptîleri kaçırıp öldüren örgütün diğer kolları arasındaki ilişkinin mahiyeti belli değil. fakat işid'in geçtiğimiz yıl boyunca libya'nın doğusunda etkisini arttırdığına şüphe yok.

2014 yılı ilkbaharında irak ve suriye'den gelenlerle birlikte işid'in bölgedeki üye sayısı artarken, örgütün 2014 yazında hilafet devletini kurması da cesaretlendirici oldu. gelinen nokta, ocak 2015'te libya'nın başkenti trablus'taki corinthia oteli'ne düzenlenen kanlı saldırıyla kendisini gösterdi. fakat mısır açısından işid, bölge genelinde tehlikeli bir şekilde yayıldığını düşündükleri ve 2012'de kahire'de demokratik yollardan iktidara gelmelerinin ertesi yılında darbe ile devrilen hareketin bir parçası olarak gördükleri siyasal islam dalgasının daha aşırıcı bir ucundan başka bir şey değil.

bu yaklaşımdaki mısır yönetimi, haliyle uluslararası olarak tanınan, sürgündeki tobruk hükümetine ve muammer kaddafi döneminde general olarak görev yapmış olan ve şimdilerde trablus'u kontrolü altında tutan islamcı libya şafağı koalisyonuna karşı onur operasyonu adı altında savaş açan, bağımsızlık yanlısı halife hafter'e arka çıkıyor.

güçlü milisler

ayrışmanın her iki yakasında da güçlü aşiret milisleri bulunuyor. hükümet, tüm muhaliflerini aşırıcı olarak nitelendirirken, libya şafağı, hükümeti devrim öncesi rejimin ajanı olarak görüyor. hafter, tam abdulfettah sisi benzeri bir kişilik. geçtiğimiz günlerde new yorker dergisine konuşan libyalı general, gülümseyerek halk istediği takdirde cumhurbaşkanlığı fikrine açık olduğunu ifade etti.

bu karmaşık ayrışmalar karşısında mısır ve birleşik arap emirlikleri (bae), seçimini aktif bir şekilde taraflardan birinden yana kullandı. her iki ülke hükümeti de genel olarak siyasal islam'a ve bilhassa da müslüman kardeşler'e karşı fevkalade düşmanca bir tutum içinde ve libya'daki islamcıları da bölgedeki ideolojik, siyasi ve askeri tehdidin bir parçası olarak görmekte.

ağustos 2014'te, libya hükümetinin kendi uçakları haricinde, trablus ve misrata'ya habersiz hava saldırıları ve taarruzlar düzenleyen mısır ve bae, ekim 2014'te de bingazi'yi bombaladı. büyük ölçüde etkisiz kalan bu operasyonlar abd'yi rahatsız etti. lakin mısır, o saldırıları "terörist" olarak nitelendirdiği – ılımlı ya da aşırıcı – tüm unsurlara yönelik olarak yürüttüğü iç harekâtın bir uzantısı olarak gösterdi. 2014 yılındaki operasyonlar aynı zamanda – o dönemde mısır, bae ve bazı arap monarşileri ile sert bir çekişme içindeki – katar'ın, önemli libyalı islamcıları barındırmasından kaynaklanan daha büyük çerçeveli uluslararası anlaşmazlıkları da yansıtıyordu.

ciddi bir tehdit

işid, kahire nezdinde ciddi bir tehlike olduğu kadar bir fırsat da teşkil ediyor. 16 şubat'taki hava operasyonlarının, mısır'ın tobruk hükümeti ve hafter'e yönelik geniş desteğinin işid'e yönelik spesifik eylemleriyle ilişkilendirilmesi suretiyle, kahire'nin libya politikasına uluslararası meşruiyet kazandırması muhtemel.

mısır, uluslararası toplumu, abd liderliğindeki arap ve avrupa koalisyonunun suriye ve irak'ta yaptığı gibi, sadece terörle mücadele ettiğine ikna edebilme konusunda daha avantajlı bir konumda. frederic wehrey'in de aralarında bulunduğu kimi uzmanlar, kahire'nin libya'daki sert politikasının barış görüşmelerini baltalama ve mısır'da olduğu gibi "aşırıcılık için yeni birikim noktaları" oluşturma riski taşıdığı yönünde uyarıda bulunsa da, mısır'ın batılı hükümetleri işid'i libya'da alt etmenin tek yolunun tobruk'u desteklemekten geçtiğine ikna etmesi de kolay olacaktır.

nitekim kahire, birleşmiş milletler güvenlik konseyi'nde libya'ya yönelik "yeni tedbirler" alınması konusunda fransa'nın desteğini aldı bile.

daha genel bakarsak, acaba mısır'ın bölgesel etkinliğinde yeni bir dönemle mi karşı karşıyayız? mısır, 3 temmuz 2013'teki darbe sonrasında yardımları kısa süreliğine kesmesine rağmen halen en büyük tedarikçisi olan abd'den uzaklaşarak, diplomatik ve askeri ortaklarını çeşitlendirdiği yönünde bir izlenim uyandırmak için epey uğraştı.

kahire, 12 şubat 2015 günü, yaklaşık 6 milyar dolar değerinde 24 adet rafale savaş uçağı satın alacağını duyurdu. aynı günlerde başkenti ziyaret eden rusya devlet başkanı vladimir putin'in de mısır'a gelişmiş hava savunma sistemleri satmayı önerdiği bildirildi.

bu anlaşmalar, gerçekçi tehditler karşısında mısır ordusunun gelişimi açısından pek bir fayda sağlamasalar da, kahire'nin etkin ve hatta batılı müttefiklerden bağımsız şekilde hareket etme isteğine dikkat çekiyor. mısır'ın şu anda libya'ya başka hava saldırıları da düzenleme ihtimali yüksek ve bunu yaparken de uluslararası kamuoyundan da ciddi bir anlayış görecektir. burada asıl önemli soru, kahire'nin bu fırsattan istifade ederek libya'da çok daha geniş bir düşman kitlesini hedef alıp almayacağıdır.

londra'da bulunan royal united services institute araştırmacısı ve harvard üniversitesi (abd) doktora öğrencisi. cambridge (ingiltere) ve harvard üniversiteleri'nden yüksek lisans derecesi alan joshi, güney asya ve orta doğu politikası üzerinde çalışmalarını sürdürüyor.

twitter'dan takip edin: @shashj

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.