Görüş

Urfa eski Urfa değil

İki yıllık çatışmasızlığın ardından yaşananları Urfa halkı nasıl değerlendiriyor? Kobani ve Suruç’ta yaşananlar Urfa’yı nasıl etkiledi? AKP ve HDP’ye bakış nasıl? Düşünce kuruluşu PODEM’den Ayşe Yırcalı, Etyen Mahçupyan’la birlikte bölgenin farklı özellikleriyle öne çıkan şehri Urfa’da Urfalılarla görüştü ve izlenimlerini Al Jazeera için yazdı.

Ayşe Yırcalı'ya göre, Urfa halkı “bu kara günlerin sonlanmasını”, “mutluluğu yakaladıklarını” düşündükleri günlere geri dönmeyi istiyor. [Fotoğraf: Abdülkadir Konuksever/Al Jazeera]

şanlıurfa birçok farklı kesimin bir arada yaşadığı, tarihsel ve kültürel sermayesi en zengin anadolu kentlerinden biri. şehirde türkler, kürtler, araplar, zazalar, kırmançlar, aleviler, ezidiler, şafiler, hanefiler ve şimdi suriyeli göçmenler bir arada yaşıyor. bu heterojen nüfus yapısı sadece şehir merkezi için değil, urfa’nın ilçeleri için de geçerli.

suruç’ta yaşanan saldırıya bir milat olarak bakılıyor. saldırı, işid tarafından gerçekleştirilmiş gözükse de, esasen kimin yaptığına ya da yaptırdığına dair şüpheler var. suruç’ta halkın sinmiş olduğunu öğreniyoruz.

by Ayşe Yırcalı


urfa’yı urfalılardan dinlerken şehre dair en sık duyulan özellik, tarihsel olarak çatışmalardan uzak durulması, sükûnet ve güvenliğin ön planda tutulması. urfa’nın yerli halkı çoğunlukla eylemlere ve sokak gösterilerine mesafeli kalan, çatışmalı dönemlerde geri planda duran bir topluluk. hatta şüphe uyandıran hareketlenmelere bir otokontrol mekanizması ile halkın müdahale ettiği anlaşılıyor. çatışmaların en yoğun olduğu dönemlerde bile urfa’da ohal ilan edilmemiş olması, şehrin bu özelliğinin en net göstergesi. eski ve köklü feodal yapının varlığı, bu durumun önemli sebeplerinden biri. feodal yapı üzerinden devlet otoritesinin şehirde güçlü bir şekilde ikame ettirilmesi ise bu hali güçlendiren bir unsur.

halkın çatışma ortamına uzak durması olumlu bir özellik olarak görülüyor ama aynı sebeplerle bir muhalefet ortamının oluşmaması ise bugün bir eksiklik olarak değerlendiriliyor. urfa’daki sivil toplum kuruluşlarının hem toplumsal karşılık hem de sayı olarak cılız kalması, şehirde aktif bir sivil toplum hareketini eksik kılıyor. kuvvetli tepkisel eylemlerin görülmemesi buna bağlanıyor.

urfa halkı seçim zamanlarında beklenmedik tepkiler verebiliyor. 2004’te akp’den, 2009’da ise bağımsız olarak belediye başkanı seçilen ahmet eşref fakıbaba’nın seçim hikâyesi buna bir örnek. 2014 yerel seçimlerinde urfa eski valisi celalettin güvenç’in görevinden istifa edip belediye başkanı olarak seçimlere girmesi ise eleştirilen, halkta rahatsızlık yaratmış bir olay. belediye başkanının geçtiğimiz günlerde istifa etmesi, halkı rahatlatmaya yönelik bir hamle olarak okunuyor. son dönemde daha da netleşen bu tepkisel duruşun sebepleri siyasetçiler tarafından irdelenmeye muhtaç.

kobani urfa’ya nasıl etki etti?

bölgedeki diğer illere göre nispeten rahat toplumsal yaşamıyla bir çekim merkezi olan urfa, kobani savaşı ve suruç saldırısı ile adeta bir şok yaşamış. bir görüşmecimizin “urfa güneydoğu’da bir il olmasına rağmen şimdiye dek kürdistan’ın bir parçası olmamıştı, ama artık kürdistan’dır” sözleri bu bağlamda dikkat çekici.

kobani’deki savaş sırasında binlerce suriyelinin suruç sınırından türkiye’ye geçtiği dönemde yaşananları farklı taraflardan dinledik. akp çevreleri, hükümetin hiç vakit kaybetmeden sınırdaki insanlara her türlü yardımı götürmüş olmasına rağmen, pkk ve hdp’liler tarafından büyük bir manipülasyon ve algı operasyonu yapıldığından şikayetçi. hdp çevreleri ise akp’nin kobani olayında siyasi davrandığından, işid’e destek verdiği için insanların bu duruma düştüğünden, sınırda kürtler yerine işid’cileri tercih ettiğinden bahsediyor. tam da devlet ve halk arasındaki uçurumun bitebileceği, kardeşlik duygusunun gerçekliğe dönüşebileceği bir fırsat olabilecekken, akp’nin bunu harcadığını iddia ediyorlar.

farklı siyasi tutumlar bir tarafa, kobani’deki savaşta yaşananların aynı bölgedeki diğer şehirlerde olduğu gibi urfa halkında da bir kırılma yarattığı çok açık.

hükümet yetkililerinin kobani’nin arapça ismini (ayn al-arab) kullanması, oradaki türkmenlerin devamlı dile getirilmesi, tel abyad’daki gelişmelere atfedilen önemin daha ön plana alınması gibi yaklaşımlar toplumsal algıda – aynı diyarbakır’da gördüğümüz gibi – derin yaralar açmış.

hükümetin kobani tepkileri, urfa halkına kürt meselesinin bir hak hukuk meselesinden çok, bir güvenlik meselesi olarak görüldüğünü düşündürtmüş.

by Ayşe Yırcalı


türkiye’ye geçen kobani halkına gönderilen malzeme ve yiyecek, akp yetkililerinin sınırda insanların yardımına koşması, bölge halkının manevi duygularını tatmin etmek konusunda yetersiz kalmış.

siyasi liderlerin ve akp’ye yakın basının söylemlerinin halk üzerinde yardımlardan çok daha etkili olduğu aşikâr. hükümet kanadının kobani’ye dair verdiği tepkiler, urfa halkına kürt meselesinin bir hak hukuk meselesinden çok, bir güvenlik meselesi olarak görüldüğünü düşündürtmüş. “kobani, akp için turnusol kağıdı oldu” diyen bir görüşmecimizin sözlerini kürt halkının ortak düşüncesi olarak görmek mümkün.

suruç bir milat

suruç’ta yaşanan saldırıya ise bir milat olarak bakılıyor. bu saldırı, işid tarafından gerçekleştirilmiş gözükse de, esasen kimin yaptığına ya da yaptırdığına dair şüpheler var, neden yapıldığı hakkında akıllardan geçenler tedirginlik seviyesini artırıyor.

suruç’ta halkın sinmiş olduğunu, bir ölüm sessizliğinin devam ettiğini öğreniyoruz. son dönemde yaşanan bu travmaların urfa’da farklı kesimler arasında bir gerilim yaratıp yaratmadığını sorduğumuzda, bu kesimlerin tarih boyunca evlilikler yolu ile akraba olduğunu, kolay kolay bir etnik çatışma yaşanmayacağını duyuyoruz.

diğer taraftan özellikle köy ve ilçelere her taraftan – polis, asker, ypg – gelen cenazeler nedeniyle halkın ruh halini ve ümitsizliğini tahmin etmek zor değil. şehir merkezinde ilk defa eylemlerin yapılması, polislerin öldürülüyor olması, akp binasına yapılan saldırılar şehirde tedirginlik ve rahatsızlık yaratmış.

insanlar çatışmaların durması için siyasi taraflardan beklenti içinde, ancak ağırlıklı olarak bir karamsarlık hâkim.

merkez ve ilçeler çok farklı

urfa’nın kimliksel çeşitliliğini ilçeleri de yansıtıyor. bazı ilçeler daha doğudaki merkezlerden yoğun göç almış. suriye sınırına yakın viranşehir, ceylanpınar ve suruç toplumsal hareketlilik açısından dikkat çeken, gündemde olan urfa ilçeleri. viranşehir ve suruç belediyeleri hdp yönetiminde, ceylanpınar ise çok az bir farkla akp’de.

hdp çevrelerinden konuştuğumuz kişiler urfa merkez ile ilçeleri arasında bir uçurum olduğunu belirtiyor. kent büyük ve modern bir şehir haline gelmişken, kırsalın geri kaldığı, içme suyu sıkıntısının devam ettiği, kırsala uzanan hizmet ağının zayıf olduğu söyleniyor. akp çevreleri ise hükümetin ve büyükşehir belediyesinin ilçelere büyük yatırımlar gerçekleştirdiğini, suruç’a kazandırılan 1,5 milyar dolarlık dünyanın beşinci büyük su tünelinin tarım imkânlarını artırarak halkın refah seviyesine çok olumlu bir etki yaptığını vurguluyorlar.

akp tabanla temasta yetersiz

kck ve ydg-h’nin ilçe merkezleri ve köylerde güçlü olduğu, özellikle gençler nezdinde rojawa üzerinden heyecan yaratarak bir çekim oluşturduğu söyleniyor. bazı görüşmeciler bu yapıların halk üzerinde bir baskı kurduğunu da ekleyerek halkın doğal olarak bu güçleri derdini çözecek taraf olarak gördüğünü belirtiyor. akp’nin bu alanlarda zayıf kaldığı, köy ve ilçelerde bir varlık gösteremediği, sosyal tabana temas etmede yetersiz kaldığı anlaşılıyor. bu ilçelerden ypg ve pkk’ya son zamanlarda – özellikle genç kadınlardan – katılımın yüksek olduğunu öğreniyoruz.

7 haziran seçimlerinde urfa ilçeleri hdp’ye önemli oranda destek verdi. kimliksel tercih, akp’ye dair toplumda biriken tepki, “feodallere” karşı alınan tutum ve pkk’nın buralarda kazandığı güç, bu desteğin sebepleri arasında sayılabilir.

bir ticaret kenti olan urfa’da suriye’deki savaş, 6-7 ekim diyarbakır olayları ve kobani meselesi yüzünden olumsuz gidişat başlamıştı, bir görüşmecimizin ifadesiyle “suruç urfa’yı bitirdi”.

by Ayşe Yırcalı


verilen tüm örneklerde akp milletvekili aday listelerinde dışarıdan empoze edilmiş adaylar ve toplumsal tabanla ilişki eksikliği dikkat çekiyor. buna karşın hdp’nin bir halk hareketi olarak görüldüğü – çok kaliteli adayları olmasa bile – halkla temas içinde yürüyerek desteğini artırdığı gözleniyor.

akp tarafından ilçelere yapılan yatırımların oya dönüşmemesi yadırganacak bir şey değil. yatırımların “size bahşediyorum” tavrı içinde yapıldığı, oysa bunun zaten devletin bir görevi olduğu, sosyal alanda başarısız bir partinin seçimlerde de başarısız olmasının doğal olduğu düşünülüyor.

ticaret derin yara aldı

geleneksel olarak bir tarım ve ticaret kenti olan urfa’da son yıllarda sanayileşme ve turizm hız kazandı. çözüm sürecinin başlamasıyla ekonomiye gelen hareketlilik, kentteki organize sanayi bölgelerinin artması ve verilen teşviklerle beraber dışarıdan gelen yatırımları da artırdı. yine çözüm sürecinin sağladığı güvenli ortam sayesinde turist sayısı da önemli oranda arttı.

ancak bugünkü durum çok farklı. suriye’deki savaş, 6-7 ekim diyarbakır olayları ve kobani meselesi yüzünden zaten olumsuz bir gidişat varken, bir görüşmecimizin söylediği üzere “suruç urfa’yı bitirdi”.

saldırının hemen sonrasında turizmde çok yoğun iptaller yaşandı, yabancı turist neredeyse gelmez oldu. yatırımlar durma noktasında, eskiden yer bulunamayan oteller sinek avlıyor. artık sadece en yakın merkezlerle ticaret yapılabiliyor, emlak fiyatları düşüyor.

iş dünyası çatışmaların ivedilikle sonlanmasını, seçimlerin sorunsuz bir şekilde yapılıp, siyasi istikrarın bir an önce sağlanmasını bekliyor.

suriyelilere bakış

türkiye’deki en yüksek suriyeli göçmen nüfusu urfa’da. kentte en son resmi rakamlara göre 500 bin olan suriyeli nüfusun şimdilerde 650 bini bulmuş olabileceği tahmin ediliyor. bu sayının ancak beşte biri çadır kentlerde yaşıyor, geri kalan kısım urfa nüfusunun bir parçası olmuş.

bu yoğunluğa rağmen çoğu görüşmecimiz biz sorana kadar suriyeliler meselesini dile getirmedi. suriyelilere yaklaşımın en yumuşak olduğu şehrin burası olduğunu urfalıların bu tavrından görmek mümkün. sorumuz üzerine anlatılan bazı rahatsızlıklar, yaşam tarzı farklılıkları ve şehrin sosyal havasını değiştirmeleriyle ilgili. gelenlerin ucuz işçilik yaptıkları ve bu durumun urfalı işsiz kesimde rahatsızlık oluşturduğu dile getiriliyor, ama bununla birlikte ekonomik katkıları olduğu da ekleniyor.

1 kasım seçimleri

"1 kasım’da yapılacak seçimlerin sonucu ne olur?" sorusundan önce "seçimler yapılabilir mi?" sorusu var. seçim öncesi bir ateşkes olabileceğine dair beklentiler olsa da ümitler çok yüksek değil. mevcut tabloda seçim yapılamaz, yapılır ama tartışmalı bir hale gelir ya da bir sorun olmaz gibi farklı fikirler var. genel kanı şehir merkezinde bir sorun olmayacağı, ancak bazı ilçelerde problem yaşanabileceği yönünde. bunun da halkın sandığa gitmemesiyle sonuçlanacağı düşünülüyor. ak partililer geçen seçimlerde adayların bazı ilçelere girmemeleri için tehdit aldığı, bu seçimde de benzer problemlerin yaşanabileceği konusunda endişeli.

7 haziran seçimlerinde hdp urfa’da yüzde 38,5, akp yüzde 46,7 (2011’de yüzde 64,8) oranında oy aldı. 2014 yerel seçimlerinde ise urfa’dan yüzde 61,7 oy alan ak parti’nin oy oranındaki düşüş istisnasız bir şekilde yerel parti teşkilatının halktan uzaklaşmış olmasına ve milletvekili adaylarının yanlış seçilmesine bağlanıyor. bu tutum yerelde emek verenlere bir saygısızlık olarak görülüyor. urfa’da yaşamayan ve dolayısıyla halkın önceliklerine yabancı olan, çoğunluğu merkezden belirlenmiş, halkla teması zayıf kişilerin destek görmemesi beklenen bir sonuç. 7 haziran seçimi öncesinde listeler açıklandığı anda birçok kişi akp’nin başarısız olacağını öngörmüş.

bunun yanında, hdp’nin “aşk ve heyecanla” en küçük birimlerde bile – düğünler, cenazeler, taziyeler gibi – her sosyal ortamda mevcut olması özellikle gençlerin desteğini almış durumda. aileleri akp’li olsa bile,  gençler çoğunlukla hdp’ye oy vermiş. doğal olarak bir kürt partisinin meclise girecek olması “hizmete değil, kimliğe oy vereceğiz” yaklaşımını güçlendirmiş.

1 kasım seçim sonuçlarına dair çok net bir beklenti doğrultusu gözükmüyor. ak parti açısından en önemli belirleyici etken, urfa’da gösterilen adaylar ve seçim sürecinde kullanacağı dil. urfalıların akp’den desteğin çekilmesine dair bir pişmanlık yaşadığını söyleyen kişiler, islami kesimin bu sefer hdp’ye önceki seçimdeki kadar oy vermeyeceğini düşünüyor. bununla beraber hdp’ye ilk defa oy vermiş kesimlerin bir psikolojik eşiği aştıkları ve yine hdp’yi desteklemeye devam edecekleri de belirtiliyor. çatışma döneminin seçimlerde yaratacağı etkiye dair bir tahmin yürütülemiyor, ancak urfalılar çok net bir şekilde “bu kara günlerin sonlanmasını”, “mutluluğu yakaladıklarını” düşündükleri günlere geri dönmeyi istiyor.

bir sonraki bölümde: urfa çözüm sürecine nasıl bakıyor? taraflar hakkında ne diyor? çatışmaların nasıl biteceğini düşünüyor?

ayşe yırcalı, brown üniversitesi ekonomi ve tarih bölümlerinden mezun oldu. 2001 yılında proje yöneticisi olarak tesev (türkiye ekonomik ve sosyal etüdler vakfı) kadrosuna katıldı. şubat 2015 tarihinde kurulan podem (kamusal politika ve demokrasi çalışmaları derneği) kurucu üyesidir ve merkezin genel direktörlüğünü yürütmektedir. yolsuzlukla mücadele, çözüm ve barış süreci, türkiye’nin yeni anayasası konularında saha araştırmalarında ve yayınlarda yer almıştır.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Ayse Yircali

Ayşe Yırcalı

ayşe yırcalı lisans eğitimini abd’nin brown üniversitesi’nde 1997’de tamamlamış, ekonomi ve tarih bölümlerinden çift lisans diploması almaya hak kazanmıştır. siyaset bilimi lisansüstü derecesini 2005 yılında sabancı üniversitesi’nde tamamlamıştır. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;