cumhurbaşkanı recep tayyip erdoğan, 24 eylül’de birleşmiş milletler genel kurulu'na hitap ederken, her sene olduğu gibi bu sene de türkiye’nin birleşmiş milletler'in etkisizleşmesinden duyduğu rahatsızlığı vurguladı. "daha fazla mazlum insan hayatını kaybetmeden, bm sorunlara ağırlığını koymalıdır. altını çizerek ifade etmeliyim, dünya 5’ten büyüktür" dedi. 

birçok dünya lideri de benzer bir görüşü paylaşıyor, bm'nin günün şartlarına göre yeniden düzenlenmesi gerektiğini savunuyor.

teşkilatın işleyişinde en fazla eleştirilen organ erdoğan'ın da işaret ettiği gibi güvenlik konseyi.  

güvenlik konseyi’nin beş daimi üyesi abd, ingiltere, fransa, rusya ve çin, suriye hakkında ortak karar alamıyor. bu ülkelerden her birinin eşit veto hakkı var. bir üyenin itirazı bile konseyi kilitlemeye yetiyor.

milletler cemiyeti ile ortak kader

güvenlik konseyi’nin beş daimi üyesi ikinci dünya savaşı’ndan galip çıkan devletlerden oluşuyor. teşkilatın kuruluşu da bu savaşın bitimine denk geliyor.

ikinci dünya savaşı’na mani olamayan ve barışı tesis etmekte yetersiz kalan milletler cemiyeti savaştan sonra dağılınca yerine 1945’te birleşmiş milletler kurulmuştu.

bugün bm’yi eleştirenler sistemin milletler cemiyeti gibi tamamen dağılmasından değil reformdan yana. 

bm’de reform arayanlar ve çözüm önerileri

bm’nin yapısının nasıl değiştirilebileceği konusunda farklı öneriler var.

uzlaşma için birlik denilen, türkiye’nin de desteklediği grup, bmgk’ya üyeliğin bölgesel güç temelinde olmasını istiyor.

brezilya, almanya, hindistan ve japonya’nın oluşturduğu grup ise kendileri için güvenlik konseyi’nde daimi üyelik istiyor.  bu ülkeler güvenlik konseyi’ndeki geçici üye sayısının da artırılmasını savunuyor.

isviçre, ürdün gibi etkisi tartışılır bazı ülkelerse, daha etkili bir bm genel kurul’u istiyorlar ve veto yetkisinin belli kurallara bağlanmasını talep ediyorlar.

ancak değişimin tartışılabilmesi için bm anlaşmasına göre, üye ülkelerin üçte ikisinin bu önerilerden biri üzerinde uzlaşması gerekiyor.

40 yıldır değişmeyen oran

güvenlik konseyi’nin 5 daimi üyeli yapısının belirlendiği 1945’te teşkilatın toplam üye sayısı 51’di; geçici üyelerle birlikte konseyde 11 üye ülke temsil ediliyordu. 1965’te konseyin üye sayısı 15’e yükseltildi ancak daimi üyeler sabit kaldı.

bugün birleşmiş milletlere üye ülke sayısı 193, güvenlik konseyi’nin 5 daimi üyesi ve geçici üye sayısı hala değişmedi.

bir tasarının güvenlik konseyi’nde ele alınabilmesi için önce 5 daimi üyenin taslak metin üzerinde oy birliğine varması gerekiyor. konseye gelen taslak metnin karar halini alması için ise 5 daimi üye dahil dokuz üyenin oyu gerekiyor, buna göre 11 geçici üyenin dördünün oyu yeterli .

bm’de adaletsizlik

suriye meselesi bm güvenlik kurulu’nun kilitlendiği ilk konu değil. kurul 1990’larda rwanda ve balkanlardaki katliam ve soykırımlarda uzun süre seyirci kalırken irak’ı petrol zengini kuveyt’ten çıkartma konusunda süratle devreye girmesiyle eleştirilmişti.

teşkilat 1960’lardan bu yana israil-filistin meselesinde de adil bir çözüme aracılık edemedi.

bugün suriye konusunda rusya ve çin’in kilitlediği konseyi abd de israil-filistin meselesinde veto yetkisini defalarca israil’in lehine kullanarak engellemişti.