uranyum zenginleştirerek nükleer silah üretmesinden endişe edilen iran’a yönelik abd, ab ve birleşmiş milletler'in yaptırımları, iran'ın anlaşma yükümlülüklerini yerine getirdiğini ispat etmesinin ardından cumartesi günü kaldırıldı. iran ve abd, anlaşmanın açıklanması öncesi iyi niyet göstergesi olarak tutuklu değişimine gitti. washington post muhabiri jason rezayan, serbest kalanlar arasında.

uzun süreli ve yoğun diplomatik temaslar neticesinde, iran dışişleri bakanı cevad zarif ve abd dışişleri bakanı john kerry’nin yoğun çabalarıyla gelinen son noktada petrol devi iran’ın dünya piyasalarıyla yeniden entegrasyonu başlıyor.

abd başkanı obama, bir başkanlık kararnamesi yayınlayarak iran'ın nükleer programı nedeniyle daha önce uygulanan yaptırımları kaldırdığını açıkladı.

amano, iran'a gidecek

Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun (UAEK) Genel Direktörü Yukiya Amano, İran'a gidecek.

uranyum zenginleştirme sürecini durduran ve elindeki stoku imha eden iran, tesislerine de beton dökerek çalışmalarını durdurdu. uluslararası atom enerjisi kurumu'nun (uaek) genel direktörü yukiya amano, iran'ın nükleer anlaşma için gerekli adımları attığını onaylayan raporunu birleşmiş milletler güvenlik konseyi'ne sundu.

ortak kapsayıcı eylem planı (jcpoa) olarak bilinen projenin artık yürürlüğe girebileceğini söyleyen kurum, bundan sonra sürecin işleyişini de takip edecek.

uaea'ndan yapılan açıklamaya göre amano, iran'ın başkenti tahran'a gidecek. amano, bugün (pazar günü) gerçekleşmesi planlanan ziyaret kapsamında cumhurbaşkanı hasan ruhani ve iran atom enerjisi kurumu başkanı ali ekber salihi ile görüşecek.

"nükleer silah yapımının önü kapatıldı"

ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ve İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif.

[[Fotoğraf: Reuters]]

viyana’da kerry ile görüşen zarif, iran basınına yaptığı açıklamada, "bugün, uaek’in raporuyla nükleer anlaşma yürürlüğe girecek ve ortak bir basın açıklamasıyla anlaşmanın başlangıcını duyuracağız. bugün, iran halkı için güzel bir gün" dedi.

kerry, zarif ve avrupa birliği (ab) dış ilişkiler ve güvenlik politikası yüksek temsilcisi federica mogherini ile, birleşmiş milletler'in (bm) viyana ofisi'nde yaptıkları görüşmenin ardından basın toplantısı düzenledi.

uluslararası atom enerjisi ajansı'nın (uaea) iran'ın nükleer anlaşmadaki taahhütlerini yerine getirdiğini onayladığını hatırlatan kerry, anlaşmada "uygulama gününe" ulaşıldığını dile getirdi.

kerry, bugünü "kapsamlı ortak eylem planı'nın (jcpoa) kağıt üzerindeki iddialı vaatlerinin ölçülebilir eyleme dönüştüğü an" diye tanımlayarak, "güvenle söyleyebiliriz ki iran'ın nükleer silah yapmak için ihtiyaç duyduğu yeterli fisil madde elde etmesine giden yollar teyit edilerek kapatılmıştır" diye konuştu.

"iran'ın sözünü tutmasını memnuniyetle karşılıyoruz"

tahran yönetiminin düşük seviyede zenginleştirilmiş uranyum stoğunun tamamını 300 kilograma düşürdüğünü ve geriye kalanını da gemiyle rusya'ya gönderdiğine dikkat çeken kerry, iran'ın ayrıca nükleer tesislerindeki santrifüjlerinin üçte ikisinin tamamını ve bunları destekleyen altyapıyı da ortadan kaldırdığını belirtti.

kerry, fordo tesisindeki tüm uranyum zenginleştirmesinin bitirildiğini, santrifüjlerin bağlantılarının kesildiğini ve tüm fisil materyalin alandan çıkarıldığına işaret ederek, uaea'nın anlaşmada belirtilen şeffaflık ve onaylama ölçümlerinin her birini devreye soktuğunu anlattı.

"iran, nükleer çalışmalarına tekrar başlamak için birden fazla tesise ihtiyaç duruyor" diyen kerry, bundan sonraki süreçte uaea'nın onaylama sürecinin anlaşmanın "belkemiği" olarak kalmayı sürdüreceğini vurguladı.

"iran'ın anlaşmaya uyduğunu onaylamak için önümüzdeki yıllar boyunca da her gün ve her saat tetikte olmaya devam edeceğiz" ifadesini kullanan kerry, şöyle konuştu:

"iran'ın sözünü tutmasını memnuniyetle karşılıyoruz. biz de aynı şeyi yapmaya devam edeceğiz. bunu, uluslararası toplumun bölgedeki sorunları ele alırken nükleer silahlanmaya sahip bir iran tehdidinin olmadığı güne kadar sürdüreceğiz."

"daha güvenli bir dünyanın ilk günü"

birçok kişinin imkânsız olarak gördüğü diplomatik bir yol bulma arayışında abd başkanı barack obama'nın cesaretinin bugün geldikleri noktada önemli bir yere sahip olduğunu ifade eden kerry, iran ve p5+1 ülkelerinin delegasyonlarına da çabaları için teşekkür etti.

kerry, "bugün daha güvenli bir dünyanın ilk günüdür, önümüzdeki birçok yılın daha güvenli kalacağını ümit ettiğimiz bir gündür" değerlendirmesini yaptı.

"ekonomik ve finansal yaptırımlar kalktı"

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini ve İran Dışişleri Bakanı Zarif.

[[Fotoğraf: Reuters]]

mogherini ise zarif ile düzenledikleri ortak basın toplantısında, nükleer anlaşmada "uygulama" safhasına geçildiğini belirterek, uluslararası atom enerjisi ajansı'nın (uaea) iran'ın anlaşma gereğince yükümlülüklerini yerine getirdiğini onayladığını söyledi.

mogherini, "bugün iran yükümlülüklerini yerine getirdiği için iran'ın nükleer programı ile ilgili çok taraflı ve ulusal ekonomik ve finansal yaptırımlar, nükleer anlaşmaya göre kaldırılmıştır" dedi.

müzakereye katılan bütün ülkelerin barışçıl nükleer enerji kullanımı konusunda işbirliği yapacağını belirten mogherini, iran'ın nükleer programı ile ilgili bm yaptırımlarının kaldırıldığını aktardı.

mogherini, bm güvenlik konseyi 2231 (2015), 1696 (2006), 1737 (2007), 1747 (2007), 1803 (2008), 1835 (2008), 1929 (2010) ve 2224 (2015) kararlarının sonlandırıldığını ifade etti.

ab'nin ekonomik ve finansal yaptırımların kaldırılması için yasa tasarısı sunmayı onaylandığını kaydeden mogherini, abd'nin iran'a nükleerle ilgili yasal yaptırımları, idari işlemleri ve lisanslamaları durduracağını söyledi.

mogherini, abd ve ab'nin kaldırılacak yaptırımların detayları üzerine yönetmelik yayımlayacaklarını ifade etti. anlaşmanın uygulanmasının ortak komisyon tarafından gözetlenmeye devam edeceğini belirten mogherini, uaea'nın da denetim ve onaylama sorumluluğunu yerine getireceğini aktardı.

başarının siyasi iradenin ve çok taraflı diplomasinin ürünü olduğunu vurgulayan mogherini, "bizler, çok zor sorunları çözebiliriz ve etkili pratik çözümler üretebiliriz" ifadelerini kullandı.

anlaşma öncesi tutuklu değişimi: beş abd vatandaşı serbest

Washington Post Tahran büro şefi Jason Rezayan serbest kaldı.

[[Fotoğraf: Reuters]]

iran aynı gün, aralarında temmuz 2014'te yakalanan washington post iran büro şefi 39 yaşındaki jason rezayan’ın da bulunduğu beş abd vatandaşı casusluk şüphelisini serbest bıraktı.

serbest kalan diğer kişiler arasında said abedini isimli abd doğumlu bir hıristiyan vaiz de bulunuyor. ayrıca abd'ye casusluk suçundan hapse atılan çifte vatandaş, abd’li denizci amir hekmati de serbest kalanlar arasında. serbest kalan diğer kişi, nusratullah hüsrevi hakkında ise bilgi verilmedi.

karşılıklı jestler

bu diplomatik jestin karşılığında 7 iranlı da abd’deki hapishanelerden serbest bırakılarak iran’a gönderildi: nader modanlou, baharam mekanik, khosrow afghahi, arash ghahraman, touraj faridi, nima golestaneh ve ali sabounchi. ayrıca fbi tarafından aranan 14 iranlı hakkındaki soruşturma dosyaları da kapatıldı. abd yönetimi, tutuklu değişiminin tek seferlik bir anlaşma olduğunun altını çizdi

geçtiğimiz günlerde yanlışlıkla iran kara sularına giren 10 abd'li denizci de cumhuriyet muhafızları'nca yakalanmalarının ardından serbest kalmış, askerler misafirperverlikleri için iran'a teşekkür etmişti. buna karşın abd’nin iran’ın test ettiği füzelere karşı uyguladığı yaptırımlar, nükleer anlaşmadan bağımsız olarak devam ediyor.

yaptırımların kalkması ne getirecek?

yaptırımların kaldırılması, iran’ın uluslararası bankalarda dondurulmuş olan 100 milyar dolarlık varlıklarının serbest bırakılması sonucunu doğuracak. iran ile iş yapan ülke ve firmalar üzerindeki yasak kalkacak ve iran dünya ile ticaret yapabilecek. ayrıca "terörizme destek" ve "insan hakları ihlâlleri" kapsamındaki yaptırımlar uygulanmaya devam edecek.

ambargoların kalkmasının ardından iran’ın piyasaya günlük 500 bin varil petrol arz etmesi bekleniyor. iran’ın petrol arzının, varili 30 dolarların altına düşen petrol fiyatlarını daha da düşüreceği tahmin ediliyor.

uaea raporlarına göre iran, anlaşmadan sonra uranyum zenginleştirmede kullanılan santrifüjlerin sayısını azaltmış, zenginleştirilmiş uranyum stokunu rusya'ya göndermiş ve arak nükleer reaktörünü sökmüştü.

iran ve birleşmiş milletler (bm) güvenlik konseyi'nin daimi üyeleri abd, rusya, çin, fransa ve ingiltere ile almanya (5+1) arasında 14 temmuz 2015 tarihinde viyana'da varılan anlaşmaya göre iran nükleer faaliyetlerini uaea denetçilerine açacak, buna karşılık denetçilerin onayından sonra iran'a yönelik yaptırımlar kaldırılacaktı.

şirketler yarışta

abd, ab ve birleşmiş milletler’in yaptırımlarıyla sarsılan 80 milyon nüfuslu iran, petrol ihracatına büyük bir darbe almıştı.

yaptırımların kaldırılmasıyla birlikte küresel petrol şirketleri shell ve total, ticari ortaklık için iranlı yetkililerin kapısını çaldı. ayrıca otomotiv ve uçak üretimi şirketleri de yeniden açılan iran pazarından pay alabilmek için kolları sıvadı.

petrol fiyatları ne olacak?

petrol fiyatları, başta suudi arabistan olmak üzere opec ülkelerinin üretimi artırmaları üzerine son 12 yılın en düşük seviyelerine, varil başı 30 dolara kadar geriledi.

tahran’ın günde 500 bin varil ihraç etmeye hazır olduklarını, bir sene sonra da üretimi ikiye katlayacaklarını açıklaması da, zaten günde 1,5 milyon varilin üretildiği dünya piyasasını alt üst edeceğini gösterdi.

içeride ve dışarıda tepkiler

abd’nin uzun yıllar tehdit olarak gördüğü iran ile nükleer anlaşma imzalanması, abd’de başta cumhuriyetçi başkan adayları olmak üzere çok sayıda lobi grubundan tepki aldı.

iran’da ise ılımlı cenahın dışında kalan ve uzun yıllar abd’yi ‘şeytan’ olarak niteleyen kesim, anlaşmalara oldukça tepkili. iran cumhurbaşkanı hasan ruhani, ayetullah ali hamaney’den aldığı yetkiyle görüşmeleri sürdürse de, zaman zaman hamaney’in kendisinden ve yakın görüşteki destekçilerinden çok sert eleştiriler aldı.

konuyla ilgili avrupalı liderlerin desteğini alan obama yönetimi ise, başta suudi arabistan ve israil olmak üzere yakın müttefiklerinden tepki gördü. israil başbakanı binyamin netanyahu yazılı açıklamasında, "iran, 5+1 ülkeleriyle vardığı nükleer anlaşmaya rağmen nükleer silah sahibi olma arzusu taşıyor. ortadoğu'da istikrarı sarsmaya ve dünyanın farklı bölgelerinde terör eylemlerine devam ediyor" dedi.

türk dışişleri'nden açıklama

anlaşma türk dışişleri tarafından "memnuniyetle" karşılandı. konuyla ilgili dışişleri bakanlığı'ndan yapılan açıklama ise şöyle:

"türkiye, iran’ın nükleer programına ilişkin çözümün tek yolunun diplomasi ve müzakereler olduğunu baştan beri savunagelmiştir. diplomasi bakımından önemli bir başarıyı simgeleyen bu neticeyi mümkün kılanları kutluyoruz. koep’nin, uluslararası atom enerjisi ajansı’nın (uaea) denetiminde, tam bir şeffaflık içinde, kesintisiz ve eksiksiz biçimde uygulanmasını bekliyoruz. önümüzdeki dönemde ilgili tüm tarafların, bölgede güvenlik ve istikrarın yeniden tesisi için, sorumlu ve ayrışmayı teşvik etmeyen davranış sergilemeleri gerektiğini önemle vurguluyoruz."

kaynak: reuters, aa, al jazeera