suriye kürtlerinin ülkenin kuzeydoğusundaki özerklik ilanı, muhalefet, bölgesel ve uluslararası tarafların yanı sıra, projenin sahibi demokratik birlik partisi (pyd) ile sürtüşme içindeki kürt partilerde de birçok tartışmayı beraberinde getirdi ve tepkilere yol açtı.

KRONOLOJİ: SURİYE'DE İÇ SAVAŞ

ülkede mart 2011'de rejim karşıtı gösterilerle başlayan süreçte 100 binin üzerinde insanın şiddete kurban gittiği tahmin ediliyor.

suriye krizinin yankıları olmasaydı böyle bir adım atılamazdı. kriz, ülkenin kuzeydoğusunda temel aktör olarak kendisini dayatan kürt oluşumunun rolünün ortaya çıkışına katkıda bulundu. özellikle de türkiye sınırındaki rasulayn ve irak sınırındaki yagrubiye kapılarında irak ve şam islam devleti (işid) ve nusra cephesi'ne karşı büyük askeri başarılar elde etmeleri sonrası…

bu durum pyd'ye, suriye rejimi ve erbil'i kendisine referans edinen suriye kürt ulusal meclisi çerçevesindeki kürt güçlerle ilişkileri konusundaki tartışmaların ortasında, bu bölgelerde tek güç olarak kontrolünü dayatması açısından güçlü bir momentum verdi.

özerlik yönetiminin sebepleri

pyd, özerklik ilanının kürt bölgelerde oluşan şartların doğal sonucu olduğunu düşünüyor. rejim, şam, halep, hums ve deyri zor'daki çatışmaların baskısı altında güçlerini bu bölgelerden çekti. pyd bu bölgelerin idaresini aldı ve yaklaşık iki yıldır da yürütüyor.

bu gelişmelerin gölgesinde durum bölgedeki koşulların yeniden düzenlenmesi, yönetilmesi, hizmetlerin sunulması ve sosyal ilişkilerin tanzim edilmesine ihtiyaç duyuyor. özellikle de bu bölgeler demografik olarak etnik, dini ve mezhebi oluşumlar açısından karışık bir yapıya sahip. ayrıca kürtlerin yanı sıra araplar, asuriler, kildaniler, ermeniler, süryaniler, çeçenler, türkmenler, yezidiler ve başkaları da yaşıyor.

dolayısıyla 35 parti ve örgütü temsilen 82 üyeden oluşan özerlik meclisinin görevi, bu bölgeleri üç kantona (kamışlı, kobani ve efrin) böldükten sonra idari ve örgütsel olarak yönetmektir. suriye-türkiye sınırı boyunca uzanan bu kürt bölgelerini küçük arap yerleşimleri ayırıyor. arap yerleşimler bu kürt bölgeleri arasında coğrafi bütünlük kurmayı zorlaştırıyor. şöyle ki, kobani ve efrin bölgelerinden gelen meclis üyeleri kamışlı'da özerk yönetim ilanıyla ilgili kuruluş kongresine katılamadılar.

meclisin ilanı, 13 kürt partisinden oluşan kürt ulusal meclisi'nin suriye muhalif güçler koalisyonu'na (smdk) katılması, ahmed toma hükümetinin açıklanması ve halk savunma birliklerinin (ypg) haseke vilayetinde ve özellikle de irak yağrubiye sınır kapısı'ndaki stratejik bir dizi mevziyi kontrol altına alması gibi önemli olaylarla eş zamanlı gerçekleşti.

bu gelişmeler, kürt bölgeler için oldukça önemli. zira ilk defa suriye kürt bölgeleri ile irak (bağdat yönetimi)arasında yağrubiye sınır kapısı açılmış oldu. erbil'in, pyd'yi kürt bölgelerini kontrol altına almak, diğer kürt partileri uzaklaştırmak ve suriye rejimine çalışmakla suçlaması üzerine yaşanan anlaşmazlıklar sebebiyle irak kürdistan özerk yönetimi simalka sınır kapısını kapatmıştı. hal böyleyken pyd, mesud barzani liderliğindeki kdp'yi suriye kürtlerine (kürdistan'ın batısına) direktiflerde bulunmakla suçlamakta tereddüt etmedi.

uzun lafın kısası, özerk yönetim projesine destek verenlerin bakış açısı "suriye kürt bölgelerindeki şartların bu bölgelerin idaresi ve tanzimi için yeni bir sosyal sözleşmeye acil ihtiyaç duyduğu" düşüncesine dayanıyor. merkezle ilişkinin yapısının yeniden belirlenmesi için suriye krizinin sona ermesi bekleniyor.

burada dikkat çekici husus, projenin sahiplerinin kürt etnik yapısına işaret etmemesi ve kürt sorununun hanesine yazılacak özerk yönetim yahut federasyon gibi siyasi sloganlar atmama noktasında gösterdikleri kararlılık.

ayrılık mı kazanım mı?

siyasi hedefin belirsizliği özerklik adımı etrafındaki tartışmaları körükledi. bazıları nihai hedefin irak kürdistan özerk bölgesi gibi ayrılmak ve suriye kürdistan bölgesi'ni kurmak olduğunu düşünüyor. bazıları konunun pyd ile suriye rejimi arasında anlaşmalı bir senaryo çerçevesi dışına çıkmadığı ve amacın suriye krizi bitene kadar bu bölgelerin hizmet ve idaresini yürütmek olduğu görüşünde.

projeye karşı çıkan tepkiler destek verenlerden daha fazla. suriye kürt bölgelerine komşu bölgesel devlet türkiye, cumhurbaşkanı abdullah gül'ün ağzından suriye içinde bir kürt dayatmasına izin vermeyeceğini açıkladı.

işin aslı kürtlerin sınırın iki tarafında iç içe geçmelerinin yanı sıra, özerk yönetim projesinin sahibinin pkk'nın suriye şubesi sayılan pyd olması itibariyle türkiye, suriye kürt şartlarıyla daha fazla ilgili görülüyor.

türkiye, özellikle de pkk ile irak kürdistan özerk bölgesi yönetimi arasındaki ilişkiler daha fazla gerginliğe sahne olurken özerklik projesi başarılı olursa pkk'nın ağırlığını suriye kürt bölgelerine taşımasından endişeli.

bu etkenden hareketle irak kürdistan özerk bölgesi yönetimi'nin, pyd'nin özerklik projesini reddeden tutumu projeden "diğer kürt tarafların uzaklaştırılması" başlığı altına girdi. türkiye'yi son ziyaret eden barzani'nin tutumu özerk yönetim projesine karşı çıkan türk tutumuyla örtüştü.

en güçlü tepki smdk'dan geldi. smdk, kürt adımını mutlak şekilde reddettiğini açıklayarak pyd'yi suriye devrimine düşman örgüt olarak niteledi. abd'nin tutumuna ise temkinli yaklaşım damgasını vurdu. abd'nin suriye eski büyükelçisi robert ford, kürtlerden tek taraflı adımlar atmamalarını ve suriye devrimindeki ılımlıların başarılı olmasına yoğunlaşmalarını isterken (bu tutum bizlere abd yönetiminin yaklaşık yirmi yıl önce irak kürtlerinin kendi bölgelerini ilan etmelerine yönelik tutumunu hatırlatıyor) suriye rejimi kürt adımına karşı sessizliğini korudu.

aslında bu projeye karşı çıkan taraflarda şöyle bir kanaat var: proje, kartları yeniden karması açısından suriye rejimine büyük ölçüde hizmet ediyor ve ayrıca stratejik düzlemde ayrılıkçı adımlara zemin hazırlıyor. özellikle de kürt sorunu, kürdistan'ın diğer parçalarında dramatik gelişmelere (geçmişte irak'ta ve şu an suriye'de yaşandığı gibi) sahne oldu. ayrıca muhalif güçlerin ekseriyeti gerek arap milliyetçiliği veya dini ideolojik sebeplerden, gerekse de suriye krizindeki çekişmenin hesaplarıyla ilgili siyasi sebeplerden ötürü bu kürt adımına karşı çıkmakta. projeye yönelik türk reddini dikkate alırsak özerk yönetimin geleceği etrafındaki soru büyük ölçüde ivedilik kazanmaktadır.

ufuklar ve senaryolar

kürt özerk yönetiminin ufuklarına, geleceğine, suriye krizinin gelişmelerine, bölgesel ve uluslararası etkenlerle ilişkilerine dair birçok soru işareti bulunuyor.

kürt özerk yönetimin meşruiyeti bir yana, bu deneyim geçici görülüyor ve birçok sebepten ötürü kalıcı etkenlere sahip değil. bu sebeplerin en önemlisi ise verilerde bir değişiklik yaşamadıkça özerlik projesinin gelecekte varlığını sürdürecek dinamiklere sahip olmamasıdır. bu özerkliğin meşruluğu şu iki etkenden kaynaklanıyor: ypg birliklerinin geniş toprakları kontrol altına alması ve bu bölgelerde şartları idari ve hizmet açısından düzenlemek için yeni sosyal sözleşmenin yapılmasına ihtiyaç duyulması.

projenin formülüne ve pkk'nın tek yanlı yaklaşımına yönelik kürt itirazları var. ayrıca bir nevi kürt referansı oluşturan irak kürdistan özerk bölgesi, projenin karşısında duruyor. dolayısıyla pyd, kürt yüksek komitesi kanalıyla kendisi ile kürt partiler ve kürdistan bölgesi arasında gerginliği gidermekte başarılı olmadıkça projenin kürt haklarını ifade eden bir referans özelliği kazanması zor olacaktır. buna ek olarak konu her an kanlı çatışma şeklinde patlayabilecek parti hesaplaşmaları ve çekişmeleri çerçevesinde kalacaktır.

ikinci bir sorun da suriye kürt bölgelerinin coğrafi sınırlarının kapalı ve hatta irak kürdistan bölgesi veya türkiye yönünde dışarıdan abluka altında görülmesi. suriye iç bölgeleriyle olan sınırlar ise istikrarlı değil ve rejim ile muhalifler arasındaki güç dengelerinin değişmesi gölgesinde bu sınırlar çatışma bölgelerine dönüşebilir.

tüm bu anlatılanlar özerk yönetimin yüzölçümü yaklaşık 24 bin kilometrekare olan (lübnan'ın yüzölçümünün iki katından fazla) bölgelere hizmetler verme, mali, gıda ve tıbbi kaynakları temin etme hedeflerini gerçekleştirme misyonunu zorlaştırmaktadır.

ancak siyasi bir dille söylenecek olursa bu çıkarlar da hesaplar gibi değişmektedir ve belki sahadaki durumla ilişkiler, çatışmaların yatışması halinde birer siyaset halini alacaktır. kürt özerk yönetimine yönelik var olan itiraz bir yana pyd, kürt bölgelerinin idaresi noktasında bir deneyim ve pratik kazandı. bu da gelecek dönemde suriye'yi yönetecek güçlere bu deneyimle ilişki kurmalarını zorunlu kılacaktır.

bütün hedefler gerçekleşene kadar kürt milliyetçiliğiyle ilişkinin ertelenmesi veya aşılması politikası, milliyetçi, sosyal ve tarihi gerçeklere dayanan bir kürt bölgesinin kurulmasından hareketle yeni bir gerçeğe toslayacak ve özerkliğin geçici formülden kalıcı formüle geçmesine yol açacaktır.

birkaç yıl önce suriye kürtlerinin hayali, kendi bölgelerinde herhangi bir binanın üzerine parti bayrağını çekmekti. bugün ise suriye krizinin günlükleriyle kurulan bir bölge var. bu bölge tehlikeler ve zorluklarla dolu olsa dahi sınırlar aşan bir hayal içinde kandan bir harita çiziyor.

1967 suriye doğumlu yazar, suriye televizyonunda haber editörü ve müdürü olarak çalıştı. iran merkezli el alem televizyonunun şam muhabirliği ve müdürlüğünü yaptı. el hayat, en nehar ve el müstakbel gibi gazetelerde makaleleri yayınlandı. türkiye ve kürt konularında uzman olan yazarın 'türkiye ve dış politikanın sorunları' adıyla bir kitabı da bulunuyor.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.