iran ve suudi arabistan, aylardır süren gayriresmi görüşmelerin ardından uzlaşma yoluna girmiş görünüyor ki, bu da suriye devlet başkanı beşşar esed için kötü haber demek. suudi arabistan, esed'in devrilmesi gerektiği yönündeki görüşünü değiştirmezken, iran'ın da farklı sebeplerden dolayı bile olsa suudilerinkine benzer bir tutum içine girmesi muhtemel.

bugüne kadar hakim olan görüş, iran'ın suriye-lübnan hattındaki stratejik çıkarlarının teminatı olarak gördüğü esed'i var gücüyle desteklediği ve dolayısıyla müttefikini terk etmeyeceği şeklindeydi. ancak iran açısından esed, tahran'ın en büyük arzularından biri olan nükleer silah anlaşmasından daha kıymetli de değil.

amerika birleşik devletleri ve iran arasındaki görüşmelerde uzlaşmaya doğru gidilirken, suudi arabistan'ın iran'a yönelik tutumunu yumuşatmasının karşılığında, ilişkilerin samimi şekilde devam etmesi için iran'ın da suudilere bir şeyler vermesi şart. zira suudi arabistan hâlâ körfez bölgesinin en güçlü oyuncularından biri konumunda. dolayısıyla esed, muhtemelen iran açısından her iki cephede de verilebilecek en küçük ödün.

esed'in iran ile ilişkileri sürmekle birlikte, iktidarda kalabilmek adına yaptığı bazı stratejik hatalar nedeniyle tahran nezdindeki değeri düşüyor. esed'in suriye muhalefetine karşı hizbullah'a bel bağlaması, askeri açıdan kazanım sağlamış olsa da, bölgedeki siyasi nüfuzunu olumsuz etkiledi. hizbullah ise suriye'de elde ettiği askeri zaferler sayesinde lübnan'daki siyasi gücünü arttırdı.

lübnan'ın yeni cumhurbaşkanının bir türlü seçilememesinde, hizbullah'ın bu seçimi kendi uygun gördüğü bir zamanda, yani suriye'de 3 haziran 2014'te yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra kendi eliyle gerçekleştirmek istemesinin payı büyük.

hizbullah'ın bu tutumdaki amacı ise, lübnan'da iç savaş (1975-90) sonrasındaki çoğu cumhurbaşkanlığı seçiminde âdet olduğu üzere seçilecek adayın önce esed'in onayından geçirilmesi değil, örgütün artık lübnan'da kendi siyasi gündemini dayatma özgürlüğüne sahip olduğunu esed'e göstermek.

dolayısıyla esed, hizbullah'ı güçlendirirken bölgedeki nüfuzundan oldu. bu da onu iran'ın gözünde hizbullah'tan daha değersiz kılıyor. tahran, esed'in bölgedeki konumunu pekiştirmeye yönelik adımlar atmak yerine, lübnan hizbullahı modelinin bir benzerinin suriye'de oluşturulması için tabandan yukarıya bir süreç başlattı.

iran bu noktada bir suriye hizbullahı kurmakla kalmıyor, suriye nüfusunun şiileşmesine de destek veriyor. böylelikle de suriye'de iktidara kim gelirse gelsin, tahran'ın bölgedeki nüfuzunu koruyabilmesini sağlayacak, uzun vadeli bir patronaj ilişkisinin tohumlarını atmış oluyor.

iran ve israil açısından bakıldığında, esed, bu ülkelerin stratejik menfaatlerini garanti altına alabildiği ölçüde iktidarda tutulmaya değer bir isim. fakat suriye liderinin, irak ve şam islam devleti'ne (işid) yönelik dolaylı desteği, iran ve israil'deki istikrar ortamına karşı ciddi bir potansiyel tehdit oluşturuyor. işid'in artık mali açıdan bağımsız olduğu belirtiliyor ki, bu da esed'in denetimi dışında faaliyet göstermeye başlama ihtimallerinin yüksek olduğu anlamına geliyor.

son dönemde yapılan kapasite değerlendirmelerine göre, işid, taşıdığı uluslararası tehdit potansiyeli bakımından adeta yeni bir el kaide tablosu çiziyor. oysa aşırılık yanlısı sünni bir grubun komşu bir ülkeyi merkez olarak kullanmasına ne iran ne de israil razı gelir. ayrıca suudi arabistan da işid'i iç istikrarına yönelik ciddi bir tehlike olarak görüyor.

bu bağlamda, esed'in aldığı stratejik kararlar, orta doğulu bu üç sıkı rakip ülkeyi bilmeden ortak bir paydada buluşturmuş oldu. iranlılar ile suudlar arasında filizlenen uzlaşmada, bölge güvenliğine dair bu ortak kaygıların kısmen payı var.

esed, ülke içinde de hakimiyetini kaybetme yolunda gidiyor. kendisine en sadık bölgelerde bile kamu altyapısını yok ettiğinden, destekçilerinin hizmet taleplerini karşılayamayacak; dolayısıyla onlar da ulusal savunma kuvveti liderleri gibi suriye'yi yöneten yeni savaş ağalarının güdümüne girecektir.

işid'in yükselişiyle birlikte, esed de ileride muhtemelen cihatçılarla yetki paylaşımına gitmek mecburiyetinde kalacaktır. içerideki kontrol gücünün azalması ise iran'ın menfaatlerini teminat altına alma kabiliyetini kaybetmek anlamına geliyor.

dolayısıyla, iran ile suudi arabistan arasında beklenen yakınlaşma hayata geçtiği takdirde, esed "kısa çöpü çekmiş" olacak. bu, suriye rejiminin sonu olacak veya çatışmayı bitirecek diye bir kaide yok elbette. ama önümüzdeki seçimlerin esed'in son seçimi olma ihtimali yüksek.

beyrut'taki carnegie orta doğu merkezi'nin direktörlüğünü yürütmekte olan lina khatib, daha önce stanford üniversitesi'ne bağlı demokrasi, kalkınma ve hukuk devleti merkezi'nde arap reformu ve demokrasi programının kuruculuğunu ve başkanlığını yaptı.

twitter'dan takip edin: @linakhatibcmec

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.