el kaide örgütüne kafa tutan irak kolu, sağlam stratejik oyunlarını oynamayı, sürprizler ve şoklar yaratmayı sürdürüyor. ebu bekir bağdadi, 9 nisan 2013'te irak ve şam'da islam devleti kurduğunu ilan ettiğinde çoğu kimse bunu, sanal dünyanın sınırlarını aşmayan hayali bir propaganda olarak düşündü. ancak dünyanın tavrı 10 haziran 2014'te musul'un örgütün eline geçmesiyle değişti; artık herkes gerçek dünyada gerçek bir devletten söz ediyor.

uluslararası toplum bu şokun etkilerinden henüz kurtulmamıştı ki irak şam islam devleti (işid) sözcüsü ebu muhammed adnani, 29 haziran günü ortaya çıkarak 'hilafet' devletinin kurulduğunu ilan etti. bu durum, islam dünyasındaki fıkhi ihtilafları ve uluslararası siyasi anlaşmazlıkları körükledi.

hilafet devleti ilanı spontane atılmış bir adım değil. örgüt kendisini cihatçı selefi mirasın bekçisi ve el kaide örgütünün tarihi yönteminin temsilcisi olarak sunmaya çalıştı. el kaide merkezinin, irak kolunu bıraktığını açıklaması akabinde bu asi kol, zevahiri'nin el kaide'sine ve şam'daki kolu nusra cephesi'ne karşı büyük bir kampanya yürüttü. ardından da suriye'deki silahlı islami gruplara karşı (bazen mürtetlik bazen de sahva güçleri damgasıyla) sert bir askeri hamle başlattı.

işid'in irak'taki yöntemi, musul'u ele geçirmesi sonrası farklı bir görüntü çizdi. suriye'de sert ve aşırı bir yöntem izlerken, irak'ta ideolojik ve dini bağımlılıkları daha az ve işid'e tarihsel olarak daha fazla düşman olan sünni güçlerle, siyasi, askeri ve aşiret hareketleriyle ittifaklar yaptı. suriye'de yeni savaş mantığına göre hareket edip güç yoluyla kontrol kurmayı esas alırken irak cephesinde mücadelesini, gerilla savaşının ilkelerine göre yürüttü, irak'taki islamcı ve hatta laik düşmanlarını destekçi ve yardımcı olarak gördü.

hilafetin ilanı işid'in en önemli sorunlarından biriyle mücadele etmek için ileriye dönük bir adım olarak atıldı. esasında konu, örgütün yüksek ütopik hırsları ve pragmatist eğilimiyle ilgili. işid, ideolojik olarak sınırları aşan ümmetçi islami bir hareket iddiası üzerinde dururken pratik olarak örgütü 'iraklaştırmaya' çalışıyor. zira örgütün liderler düzeyinde etkin isimlerinin çoğu iraklı. bu durum arap cihatçılar ile arap olmayan küresel islamcılar arasında anlaşmazlıkların patlak vermesine neden olabilir.

hiç kuşkusuz işid'in yöntemi, cihatçı selefi ve el kaide örgütü çevresindeki en çetin düşmanlarını gelişmeleri görmek üzere bir süre sessiz kalmaya sevk etti. örgüt yapısal zayıflık noktalarından kurtulmak ve üyelerini cihatla oyalamak için etkin bir strateji inşa etmeye çalıştı.

işid'in arap ve küresel yabancı cihatçılar ağı içinde irak cephesiyle yumuşak, suriye cephesiyle ise katı bir tutum sergileyerek izlediği farklı yönteme dair sorgulamalara sıra gelmeden, örgütün sözcüsü ebu muhammed adnani, 29 haziran 2014'te 'allah'ın vaadi' başlıklı bir ses kaydı yayınladı ve hilafet devletinin kurulduğunu, ebu bekir bağdadi ibrahim avvad bedri'nin de müslümanların halifeliğine getirildiğini ilan etti.

adnani'ye göre "islam devleti şura meclisi toplandı. meclis, islam devleti'nin allah'ın inayetiyle hilafetin tüm dinamiklerine sahip olması sonrası bu konuyu ele aldı ve islam devleti emirler, komutanlar ve şura meclisinden oluşan çözüm ehlini temsilen islam hilafetinin kurulduğunun ilan edilmesini kararlaştırdı."

işid, hilafet ilanıyla sınırlı kalmayıp bunu tüm güçlere ve gruplara dayattığını açıkladı. adnani, "müslümanları uyarıyoruz: hilafet ilanıyla birlikte tüm müslümanların halife ibrahim'e biat etmesi ve desteklemesi vaciptir, halifenin iktidarının uzandığı ve askerlerinin ulaştığı tüm emirliklerin, grupların, eyalet ve örgütlerin meşruiyeti iptal edilmiştir" dedi. uyarıyla da yetinmedi, ölümle tehdit etti: "safı bölmek isteyenin başını kurşunla parçalayın, kim olursa olsun içindekini ortaya çıkarın. onun hiç bir saygınlığı yoktur." 

bağdadi, müslümanların halifesi olarak ilan edilmesinden bir gün sonra bir ses kaydı yayınladı. kayıtta "dünyanın dört bir yanındaki müslümanlar! islam devletine hicret edebilen hicret etsin. darul-islam'a hicret vaciptir" diyerek kendisine bağlılık, islam ve hilafet diyarına hicret edilmesi çağrısı yaptı.

bağdadi'nin hilafeti özelde el kaide örgütünü ve genelde cihatçı selefi çevreleri endişelendirmektedir. hilafet adımı el kaide ile nihai savaştır. bağdadi'nin devleti, cihatçı selefi evin dışındaki diğer islami kesimleri dikkate almamaktadır. zira işid'e göre "diğerleri, küfür, mürtetlik, bidat ve uşaklık içindeler." adnani de açıklamasında "bir araya getirmek istedikleri laiklerin, demokratların, ulusalcıların, mürcielerin, ihvan'ın ve sururilerin ümmetine yazıklar olsun" iafdesini kullandı.

bağdadi devleti elde ettiği başarıları, kimlik vurgusuyla, çekişmeyi sünniler ile şiiler arasında mezhepçi bir çatışma olarak göstererek, iran'ın başını çektiği birleşik şii ittifakına karşı bölgede sünni ülkelerin net bir vizyonunun olmadığına vurgu yaparak kullandı.

bağdadi devletinin muhatabı olan el kaide örgütü ve bölgesel ana kolları şu ana kadar hilafet ilanı konusunda hiçbir tutum sergilemediler. görünen o ki bağdadi'nin zevahiri ve ona bağlı emirlerin biatını alması, (özellikle de el kaide geçen şubat ayında işid örgütünü bıraktığına ilişkin bir bildiri yayınlamışken) çok uzak bir ihtimal.

belki de hilafet ilanı meselesiyle en fazla ilgili olan el kaide'nin şam kolu nusra cephesi'dir. nusra içinden çok az üye bağdadi'ye biat etti. en güçlü tepki nusra cephesi'nin şeri yetkilisi ve doğu bölgesi komutanı şeyh ebu mariye kahtani'den geldi. kahtani, işid örgütünün aşırı haricilerden oluştuğunu, hilafetin sözde ve yanıltıcı olduğunu, amacının ise kendi saflarını doldurmak için arap ve yabancı savaşçıları kutuplaştırmak olduğunu vurguladı.

suriye'deki dokuz silahlı islami grup (mücahitler şurası meclisi, mücahitler ordusu şeri komitesi, halep şeri komitesi, suriye müslüman alimler genel komitesi, doğu bölgesi merkezi şeri komitesi, islam cephesi şer'i meclisi, idlib islam komitesi, sahil şer'i komitesi) hilafet ilanını yanılgı olarak niteleyen ve işid'i aşırı haricilerden gören kahtani'yi izlediler.

bu grupların söylediği özetle "bizler haricilerin islam hilafeti ilanını şer'en ve aklen geçersiz görüyoruz. bu ilan onların niteliklerinden ve gördükleri muameleden hiçbir şey değiştirmeyecektir" şeklindeydi. ayrıca bu gruplar müslümanları işid'i desteklememeye de çağırdı.

hilafet ilanına yönelik irak'ta da eleştiriler birbirini izledi. müslüman alimler heyeti 'herhangi bir kesimin bu şartlarda islami veya islami olmayan bir devlet veya emirlik kurduğunu ilan etmesinin irak'ın ve birliğinin lehinde olmayacağını' vurguladı. konunun 'ülkenin bölünmesi ve insanlara acı verilmesine gerekçe olarak sunulacağı' açıklamasında bulunan heyet, 'bu durumun şer'i olarak hiç kimseye bağlılık getirmediğinin' altını çizdi ve 'devrime ve devrimcilere hizmet etmek, halkın ve ülkenin çıkarlarını kollamak için' bu ilandan dönülmesini tavsiye etti.

şeyh yusuf el kardavi'nin başkanlığını yaptığı dünya müslüman alimler birliği başkan yardımcısı şeyh dr. ahmed reysuni de bildiriyi eleştirerek "işid'in hilafeti kurduğunu ilan etmesi bir yanılgıdır, seraptır ve karmaşık rüyalardır" dedi. reysuni ayrıca çöllerde veya mağaralarda bilinmeyen bir kişiye biat etmenin ancak sahibini bağlayacağını söyledi. reysuni hilafet ilanının 'hurafeden ibaret' olduğu ve sözde biatın bilinmeyen bir kişiye bilinmeyen kişilerce yapıldığı açıklamasında bulundu. ürdün'deki islami çalışma cephesi şura meclisi başkanı ali ebu suker ise ilanın yararsız olduğunu belirterek "bu konu yeni değil ve bu kadar abartılmayı da hak etmiyor" dedi.

hizb-ut tahrir ise hilafet ilanını işid örgütü gerçeğini değiştirmeyecek bir saçmalık olarak gördü. parti bildirisinde "bu örgütün suriye veya irak topraklarında tam bir otoritesi yoktur. içeride veya dışarıda güvenlik bu örgütle sağlanamaz. pratikte gerçek bir otorite sağlanmadan hilafet devletinin hiçbir varlığı olamaz. örgütün hilafet ilanı içeriksiz bir saçmalıktır. pratikte hiçbir gerçekliği ve dinamiği yoktur" dedi.

dünya çapında en önemli cihatçı selefi teorisyen olan şeyh ebu muhammed makdisi, kendi sitesi tevhit ve cihat platformunda "elimdekilerin bazıları bunlar ama hepsi değil" başlıklı bir makale yayınladı. makdisi burada, geçmişteki mesaj ve açıklamalarıyla örtüşen net bir tutum ortaya koymaksızın bir dizi soru yöneltti. hilafet ilanından ve meşruiyetinden kuşku duyarak "acaba bu hilafet tüm zayıfların ve müslümanların sığınağı mı olacak, yoksa muhalif müslümanların omzuna doğrultulmuş bir kılıç olarak mı alınacak?" diye sordu. makdisi ayrıca "kendisine biat etmiş irak, şam ve yeryüzünün dört bir yanında savaşan müslüman grupların geleceği ve hilafet nezdinde kanlarının akıbeti ne olacak?" sorusunu yöneltti. görünen o ki makdisi, işid'i eleştiren yöntemine yeniden başlamak için örgütün belirgin hatalar yapmasını bekliyor.

sözün özü işid'in hilafet ilanının arap ve islam dünyasında kabul görmesi ve kalıcı destek bulması mümkün değil. kriz dönemlerinde kimlik etkeninin kullanılmasına dayanan geçici desteklerle sadece durumunu sağlamlaştırır. örgütün teorik ve pratik açıdan sert yöntemi, bölge halklarını kendine çekecek unsurlar içermiyor. islam'ın tarihsel hilafet modeli doğrultusunda uygulanabilir bir model sunmuyor. zira örgüt, zayıf ve sorunlu bölgelerde güç yoluyla kontrolünü dayatarak galibin fıkhına dayanan otoriter devlet hukukunu esas alıyor.

dolayısıyla işid, 15 bin savaşçıyla devasa bölgeleri kontrol altında tutamayacak, ancak bölgede yayılan mezhepçi seferberlik, ekonomik yıkım, siyasi yolsuzluk ve sosyal haksızlıklar gölgesinde güvenliği ve kırılgan istikrarı sarsabilecektir.

islami hareketler uzmanı olan hasan ebu haniye, 1963 yılında ürdün’de dünyaya geldi. 'müslüman kardeşler ile iktidar arasındaki ilişki paradoksu', 'ürdün’deki islami hareketlerin gözünde kadın ve siyaset' ve ‘ürdün’de cihatçı selefilik’ gibi kitaplara imza atan haniye, arapça medya organları için analizler kaleme alıyor.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.