kiev'de hükümet karşıtı protestocuların sokağa çıkmasını takip eden aylarda, kırım'a giren rus askerlerinin ukrayna'nın doğu bölgelerine ilerleme tehdidinde bulunmasıyla beraber ethan s. burger ve crispin black gibi yorumcular, ukrayna'nın bölünmesi gerektiğini savunmaya başladılar. oysa bu sözler, basit olduğu kadar tehlikeli de. ukrayna zaten tartışmalı ulusal kimliği ile bölünmüş bir ülke, ancak ukraynalıları kategorize etmek o kadar kolay değil.

ülkedeki krizi takip eden uluslararası izleyiler, bin bir güçlükle ukrayna'nın karmaşık tarihini anlamaya çabalarken; amerikan the washington post gazetesinden max fisher'ın da aralarında bulunduğu bazı blog yazarları, ülkeyi yanıltıcı bir biçimde 'ukraynaca konuşan batı ve rusça konuşan doğu olarak düzgünce ikiye ayrılmış gösteren' haritalar yayıyorlar. bu haritalar (haber analizin orijinal ingilizce metni); sivastapol ve donetsk şehirleri rusya devlet başkanı vladimir putin'in yeni avrasya birliği'ne katılırken, lviv ve çernivtsi şehirlerinin avrupa'ya yöneldiği şekilde ukrayna'yı ikiye bölersek sorunların büyük bölümünün ortadan kalkacağı yönünde olmayacak bir tablo çiziyor.

halbuki gerçek çok daha karmaşık. mesela, ukraynaca ve rusça dillerini ana dil olarak konuşanların dağılımını verirken, rusça konuşanları doğuda ve kırım'da yoğunlaşmış gösteren amerikan the new york times gazetesinin haritasını ele alalım. ilk bakışta harita yeterince doğru görünüyor, fakat ana dili konuşanlara yapılan vurgu yanıltıcı. 2012 yılından bir anket, daha farklı bir sonuç veriyor: ana dilinin ukraynaca olduğunu öne süren ukraynalıların sayısı, günlük hayatta düzenli olarak ukraynaca konuşan ukraynalı sayısından çok daha yüksek; rusça için ise bunun tam tersi geçerli. kırsal kesimde ve yaşlılar arasında daha çok ukraynaca tercih edilirken, ülkenin en büyük beş kentinde ağırlıkla rusça konuşuluyor (altıncı büyük şehir olan lviv, ülkede ukraynacanın hakim olduğu az sayıda büyük şehirden biri).

her iki dil de ülkedeki hemen herkes tarafından anlaşılıyor ve aslında pek çok ukraynalı, bu dillerden birini tercih etmek yerine surjık denilen rusça-ukraynaca karışımı kırma bir dil konuşuyor. 2004 senesinde yapılan bir anketin ortaya koyduğu tabloya göre, nüfusun yüzde 38'i "ukraynaca konuşan ukraynalı", yüzde 30'u "rusça konuşan ukraynalı", yüzde 18'i "rusça konuşan rus" ve geri kalanın çoğunluğu "kararsız" idi.

müslüman tatarlar, yahudiler ve ortodoks hristiyan ermeniler gibi ülkedeki önemli azınlık gruplarını bir kenara koyarak meseleyi sadeleştirsek bile, ortada gerçekten de üç ukrayna var ve coğrafi olarak öylesine üst üste binmiş durumdalar ki, onları ayırmak tam bir felakete yol açabilir.

toprak bütünlüğü

ukrayna tarihini ve nüfus özelliklerini birkaç paragrafa sığdırmak elbete imkansız ama yine de şansımızı bir deneyelim. ülkenin en batısında hakim dil ukraynaca, başlıca din ukrayna katolikliği. bu bölgede birçok yer, daha önce polonya, avusturya, çekoslavakya ve romanya egemenliğine girdi. buralardaki rus hakimiyeti ise ikinci dünya savaşı'ndaki sovyetler birliği galibiyetinden sonrasına kadar bilinmiyordu. ukrayna'nın bu bölümü, avrupa ile entegrasyona en güçlü temayülü gösteren ancak diğer yandan ülkenin sadece azınlık bir kesimini temsil eden bölgesi.

nüfusun daha büyük bir bölümü, ülkenin doğusunda ve karadeniz kıyısında yaşıyor. buralar yüzyıllar boyunca, osmanlı imparatorluğu'nun koruması altında yaşayan ve türkçe konuşan müslüman kırım tatarlarının denetiminde kaldı. on dokuzuncu yüzyılın başında rus imparatorluğu'nun yönetimine giren bölgeye etnik ruslar yerleştirildi. ve 20. yüzyılda dönemin sovyet lideri stalin, bu coğrafyada (her ne kadar daha sonra pek çoğu yurtlarına geri dönse de) tatarları hedef alan bir etnik temizliğe girişti. rusçanın hakim dil olduğu bölgenin başlıca dini, moskova rus ortodoks patrikhanesi'ne bağlı ortodoks hristiyanlık.

bir de ülkenin başkenti ve en büyük şehri olan kiev'i de kapsayan, geniş bir orta bölüm mevcut. ülke nüfusunun yaklaşık üçte birine ev sahipliği yapan ukrayna'nın bu kısmı, 'doğu-batı' modelinin çöktüğü nokta. 17. ve 18. yüzyıllarda atlı kazaklar, çevredeki imparatorluklarla arada tampon vazifesi görmesi için bölgeyi işgal altında tuttu. kazaklar, ukrayna'nın bağımsızlığının sembolleri olarak efsane haline geldiler. fakat büyük katerina adıyla da bilinen çariçe ii. katerina döneminde kazakların tamamı, birinci dünya savaşı sonundaki kısa süreli bağımsızlık hariç, soğuk savaş sonuna kadar ukrayna'nın orta kesimine hükmeden rusya'ya eklemlendiler.

netice itibarıyla, ukrayna'nın orta bölgesinde halk, kendisini ukraynalı olarak tanımlamasına rağmen rusça konuşuyor, rus kültürü ve geleneklerine riayet ediyor ve de kiev merkezli ortodoks kilisesi'ne bağlı hareket ediyor. ukrayna'daki siyasi görüş ayrılıklarına dair tartışmalarda, ülkenin orta kesimi, batı ile aynı gruba dahil ediliyor. lakin burası pek çok açıdan kendine özgü nitelikler taşıyor ve batı bölgesinin ukrayna milliyetçiliği karikatürüne uymuyor.

abd ve onun nato bünyesindeki müttefiklerinin yapmakta kararlı olduğu üzere ukrayna'nın toprak bütünlüğünü savunmak için, ülke sınırlarının mükemmel düzeyde akla uygun olduğunu öne sürmeye gerek yok. bu sınırlar, arka arkaya göreve gelen sovyet yönetimleri tarafından çizilmişti ve tıpkı dünyanın diğer bölgelerindeki sömürgeci dayatmalar neticesinde belirlenmiş sınırların yaptığı tarzda bazı etnik grupları ayırıp bazılarını birleştiriyorlar.

bununla birlikte ukrayna'nın mevcut sınırları, teoride 1954 yılına, pratikte ise ülkenin bağımsızlığını ilan ettiği 1991'e dayanıyor. arkalarında rusya tarafından imzalanan çok sayıdaki anlaşma da dahil, uluslararası hukukun desteği var. putin'in ukrayna'nın bağımsızlığını ihlal etmesi, işte tam da bu sebeple, kazakistan gibi rusya'nın eski sovyetler birliği'nden komşularını alarma geçirdi. zira bu ülkelerin hepsinde, putin'in müdahaleye bahane olarak kullanabileceği rusça konuşan azınlıklar yaşıyor.

putin'in gözü pek eylemleri sayesinde abd ve avrupa, yeni ve kırılgan ukrayna hükümetini destekleme konusunda, normalde olacaklarından daha kararlı. bu destek, gerekli olmasının yanında, batılı ülkelere, ukrayna'nın ileride ne tür bir hükümete sahip olacağını belirleme noktasında bir baskı aracı sunuyor. bu araç, ukrayna'nın, tüm bölgelerinin çeşitliliğini tamamen kucaklamasını teminat altına alacak şekilde, dikkatlice kullanılmalı.

bölünme halet-i ruhiyesi

şu anda sürgünde bulunan ukrayna devlet başkanı viktor yanukoviç, yozlaşmış bir yönetici ve kiev'in bağımsızlık meydanı'ndaki protestocuları vurdurtması alçakça bir hareketti. fakat yanukoviç'in, ukrayna'daki bölgelerin dil konusundaki politikalarını kendilerinin belirlemesine izin vermesi mantıklı ve tersine çevrilmemesi gereken bir uygulamaydı. ukrayna'nın batısındakiler, ukrayna diline ayrıcalıklı statüsünü yeniden kazandırmak istiyorlar (haberin orijinal ingilizce metni). lakin böyle bir şey, ülkenin farklı kesimlerinin hızla yabancılaşmasına yol açacaktır. bu strateji, aynı zamanda putin'in de eline koz vermiş olacaktır. ukrayna, etnik kimliğe dayalı bölümlere ayrılmak yerine, farklı diller, dinler ve etnik kimliklerin aynı sınırlar içerisinde barışçıl biçimde bir arada yaşayabileceğini gösterme fırsatına sahip.

bunun alternatifi ise bölünmek. kırım bölge parlamentosu, yarımadanın ukrayna'dan ayrılıp rusya'ya bağlanmasına dair referandumun 16 mart 2014'te düzenleneceğini duyurdu. fakat bu tür bir hamlenin yasal kabul görme olasılığı pek yok. uluslararası toplumun, mevcut devletlerin bölünmesine karşı kuvvetli bir ön yargısı var; malum çekoslavakya gibi başarılı bölünme örneklerine karşın, yugoslavya gibi felaketle sonuçlanan örnekler söz konusu.

her şeye rağmen rusya'nın, 2008'den bu yana gürcistan'tan kopan güney osetya ve abhazya bölgelerinde yaptığı gibi, kırım'ı da süresiz olarak işgal ettiği ve aynısını ukrayna'nın doğusunda yapma hakkını da saklı tuttuğu doğrultuda, kırım'da fiili bir bölünmeye doğru da gidebiliriz. geniş çaplı jeopolitik etkilerini bir kenara bıraksak bile, bu durum, ukrayna'daki yeni hükümetin önümüzdeki yıllarda herhangi bir başarı umuduna sahip olabilmesi açısından kabul edilemez.

ukrayna'nın doğu ile batı arasında bir sınır bölgesi olduğu sık sık dile getirilir. buna bir diğer açıdan bakacak olursak ukrayna, avrupa'nın karmaşık ve beyhude çoğulculuğu ile rusya'nın şovenist milliyetçiliği arasında bir seçim yapma noktasında. şayet ukrayna içerisindeki bölünmeleri kapatmanın bir yolunu bulamazsa, kendisini çoğu ukraynalının tercih ettiği tarafta, yani ab tarafında bulamayacaktır. batılı bölünme taraftarlarına gelince, onların argümanları da, putin'in ukrayna'yı parçalamak için kullandığı argümanlarla rahatsız edici bir benzerlik gösteriyor.

david klion, bloggingheads.tv adlı web sitesinin kıdemli editörüdür. rus tarihi alanında chicago üniversitesi'nden yüksek lisans derecesi sahibidir.

twitter'dan takip edin: @davidklion

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.