irak şam islam devleti (işid) halep'in doğusundaki rakka'nın kontrolünü bir yıldır elinde tutuyor. örgütün fiili olarak başkenti olan rakka'dan kaçanlar işid'in bir devlet gibi hareket ettiğini söyledi.

al jazeera'ye verdikleri röportajlarda şehri terk edenlerin çoğu, işid'in sert tutumu karşısında zorlandıklarını ve sürekli korku içinde yaşadıklarını ifade etti.

rakka'dan altı ay önce türkiye'ye göç eden ve isminin gizli kalmasını isteyen bir esnaf, "onlardan nefret ediyoruz. onlardan çıkar sağlayan birkaç kişi dışında hiç kimse onları istemiyor" şeklinde konuştu.

işid'in liderliğini kendini halife ilan eden ebu bekir bağdadi yapıyor. çocuklar dahil herkes bağdadi'ye bağlılık yemini etmek zorunda. işid kontrolündeki 18 bölgede günlük işler dokuz bakanlık tarafından yürütülüyor.

şehri dört ay önce terk eden üniversite öğrencisi ve fotoğrafçı zübeyir "insanlar onlardan korkuyor" dedi. zübeyir hâlâ rakka'da yaşayan anne, babası ve kardeşleriyle irtibatını sürdürüyor. "hayatımız çok acıklı. neredeyse hiç hizmet yok. sokaklarda yürürken camiye namaza gitmeye zorlanabiliyorsunuz."

işid dükkân sahiplerinden vergi topluyor

işid'in günlük bir milyon dolarlık bir paraya hükmettiği tahmin ediliyor. bu paranın büyük kısmı petrol kaçakçılığından gelirken, işid vergi topluyor ve verdiği hizmetlerden de para alıyor. bakkal dükkânı işleten zübeyir'in babası işid'e ayda 200 dolar vergi ödüyor. şehrin daha işlek bölgelerinde bulunan dükkânların vergisi 400 dolara kadar yükseliyor. elektrik, telefon ve temizlik hizmetleri için her ev yaklaşık 500 suriye lirası ödüyor. bu rakam 2.73 dolara karşılık geliyor.

şehirde elektrik ve su sıkıntısı var

belediye işçileri rakka'ya enerji sağlayan üç ana hidroelektrik santralin bakımını ve işletmesini üstleniyor ve bu hizmet karşılığında maaş alıyor. ancak aktivistlerin söylediğine göre, elektriğin büyük kısmı esed rejimine satılıyor ve rakkalılar iki günde bir en az dört saat süren elektrik kesintilerine mahkûm ediliyor.

şehirde içme suyu temin etmek de giderek zorlaşıyor. bunun nedeni su pompalarını çalıştıran güç istasyonlarına yeterli elektriğin sağlanamıyor olması. ayrıca su arıtma tesisleri de geçen eylül ayında başlayan işid karşıtı koalisyon güçlerinin hava saldırılarında zarar gördü. bu saldırılarda yüzlerce işid mensubu ve onlarca sivil öldü.

Rakka'da seyyar satıcı vatandaşlara yakıt satıyor.

[[Fotoğraf: Reuters-Arşiv]]

işid suriye'nin diğer bölgelerinde yardım malzemelerine zaman zaman saldırırken, al jazeera'ye açıklamada bulunan rakka yerel idare konseyi'nin türkiye'de yaşayan sözcüsüne göre grup rakka'ya gönderilen uluslararası yardıma çok fazla müdahalede bulunmuyor. rakka yerel idare konseyi iki yardım kuruluşuyla birlikte şehre yardım malzemesi gönderiyor.

rakka’da doktor  kalmadı

rakkalı kadınlar acil müdahale gerekmeyen durumlarda kadın doktorlara muayene olmak zorunda. işid geçen aralık ayında hem kızların, hem erkeklerin başvurabileceği bir tıp fakültesi açacağını duyurdu. rakka sessizce katlediliyor grubunun aktivistlerinden ebu muhammed'e göre bu karar sağlık personeli konusunda büyük bir sıkıntı yaşandığının işareti. 2014 eylül'ünde rakka'yı terk etmesine rağmen, şehirdeki aktivistlerle hâlâ irtibat halinde olan ebu muhammed şunları söyledi: "neredeyse tüm doktorlar kaçtı çünkü işid diğer gruplara mensup kişileri tedavi eden herkesi idam etti."

okullarda işid müfredatı

işid idaresi altında eğitime devam eden okullar, ocak ayı başında işid'in müfredatı değiştirme kararı almasının ardından kapandı. ebu muhammed "kitaplardan islam’a aykırı gördükleri konuları çıkaracaklar" dedi. bm’ye göre işid'in bu kararı rakka, deyr ez zor şehir merkezlerinde ve halep'in kırsal kesiminde yaşayan 670 bin çocuğu etkiledi.

30 yaştan küçük kadınlar rakka’yı terk edemez

bu karardan etkilenen çocuklardan biri de zübeyir'in 13 yaşındaki kız kardeşi. kardeşinin okula devam etmek için şehri terk etmek istediğini söyleyen zübeyir sözlerine şöyle devam etti: "ama işid buna izin vermiyor. 30 yaş altı kadınların şehri terk edemeyeceğine dair yeni bir kural getirdiler. ailem şehri terk etmeye çalışıyor ama kız kardeşim yüzünden şehirden ayrılamıyorlar."

Pazarlarda kadınlara hala sıkça rastlanıyor, ancak dışarı sadece kocaları, kardeşleri ya da babaları gibi bir erkek eşliğinde çıkabiliyor.

[[Fotoğraf: Reuters-Arşiv]]

bazı aktivistler, genç kadınların şehirden ayrılmasına getirilen yasağı, işid'in şehir nüfusunu koruma çabasına bağlıyor. erkekler daha fazla seyahat özgürlüğüne sahip. ama şehrin çıkışlarında kurulan kontrol noktalarında, işid güçleri şehirden ayrılmak isteyenleri sıkı bir kimlik kontrolünden geçiriyor. aranan ya da muhalif gruplara mensup olduğundan şüphelenilen kişilerin çıkışına izin verilmiyor.

işid’in polis teşkilatı: el hisba

el hisba isimli özel bir polis kuvvetinin üyeleri 300 dolar maaş alıyor. bu polisler halkın işid kanunlarına uyup uymadığını denetliyor. zübeyir "polisler insanlara kanunları öğretiyor. kanunlara uymayanları, halifeye itaat etmeyenleri, namaz kılmayanları ve sigara içenleri tutukluyorlar" dedi. cihada methiyeler düzen ve enstrümansız söylenen ilahiler haricinde müzik yasak. polis insanları durdurup cep telefonlarında uygunsuz resim olup olmadığını kontrol ediyor. telefonunda uygunsuz resim bulunanlar kırbaç cezasına çarptırılıyor.

namaz vakitlerinde el hisba polisleri sokaklara dağılıyor. ebu muhammed şunları söyledi: "önceleri esnaf dükkânını kapatarak namazını dükkânında kılabiliyordu ama son zamanlarda, el hisba güçleri insanları camiye gitmeleri için zorluyor."

kılık kıyafete kısıtlama

erkekler etekleri ayak bileklerine kadar uzanan geniş şalvarlar giymek zorunda. "bazı işid mensupları insanlara kendi pantolonlarını gösterip, onların da kendileri gibi paçalarını çoraplarının içine sokmalarını söylüyor" diyen rakka yerel idare konseyi üyelerinden yasin sözlerine şöyle devam etti: "berberler saç kesmeye devam ediyor ama sakal tıraşı yapmaya korkuyorlar. ama artık sakal bırakmak şart değil."

kadın polis teşkilatı: el hansa

şehrin her yerindeki ilan panolarında, kadınların baştan ayağa örtünmeleri gerektiğini hatırlatan ilanlar ve bu kurallara uyup uyulmadığını kontrol etmekle görevli el hansa olarak anılan eli silahlı kadın polislerin resimleri bulunuyor.

pazarlarda kadınlara hâlâ sıkça rastlanıyor, ancak kadınlar dışarı sadece kocaları, kardeşleri ya da babaları gibi kendilerini koruyacak bir erkek eşliğinde çıkabiliyor. yasin son dönemlerde kadınların kolları ve göğüs kısmı çok sıkı olan kıyafetler giydiğini söylüyor. "biz o elbiselere zırh diyoruz. giyince hareket edemiyorlar."

işid muhbir yetiştiriyor

zübeyir ve diğer rakkalılar, işid'in şehirdeki muhalifleri ve kurallara uymayanları yakalamak için gizli istihbarat hücreleri oluşturduğunu söyledi.

yasin "evleri dolaşıp 12-18 yaş arasındaki çocuklara ele verdikleri kişi başına 50 dolar vereceklerini söylüyorlar" dedi ve ekledi: "mesela sigara içenleri kendilerine bildirmelerini istiyorlar. maalesef bir sürü genç muhbir oluyor."

halk mahkemeleri kuruldu

işid yerli halkın şikâyette bulunabileceği bir yapı kurdu. zübeyir tanık olduğu bir olayı şöyle anlattı: "bir gün polisler tarafından çok kötü dövülmüş bir adam gördüm. polisler adama namaz için dükkânını kapatmasını söylemiş, o da onlara 'henüz vakit gelmedi' demiş. onlar da adamı dövmüşler. daha sonra adam gidip polisleri şikâyet etti ve kadı polislere 30 gün hapis cezası verdi."

ama işid üyelerinin karıştığı olaylarda aleyhte karar çok nadir çıkıyor. ebu muhammed durumu şöyle özetliyor: "suriye'de her zaman bir dayınız olması gerekiyor. esed yönetiminde de böyleydi. işid yönetiminde de böyle. sadece isimler değişti."

ebu muhammed gibi uzun süredir aktivist olan kişilere göre işid giderek esed'e benziyor. "esed halka isteklerini empoze etmek için laikliği kullanıyordu, şimdi işid isteklerini empoze etmek için dini kullanıyor."

kaynak: al jazeera