1517: yavuz sultan selim’in mısır seferi esnasında kahire merkezli memlük devleti’nin yıkılmasıyla, yemen topraklarının büyük bölümü osmanlı imparatorluğu’nun idaresine girdi.

1635: osmanlı hakimiyeti, şii zeydi imamların direnişi karşısında yemen’in iç bölgelerinde ortadan kalktı; yalnızca izole olmuş sahil bölgelerinde etkisini sürdürdü.

1839: aden bölgesi, büyük britanya’nın egemenliği altına girdi.

1849: osmanlı devleti, yemen’in kuzeyinde hakimiyetini yeniden tesis etti.

1918: kuzey yemen’in, hamidüddîn ailesinden zeydi imam yahya’nın önderliğinde bağımsızlığını ilan etmesiyle bölgedeki osmanlı varlığı tamamen sona erdi.

1948: imam yahya’nın öldürülmesinin ardından oğlu ahmet bin yahya (imam ahmet), muhaliflerini bastırarak babasının koltuğuna oturmayı başardı.

1962: imam ahmet’in ölümü üzerine yerine oğlu muhammed el-bedr geçti. ancak iktidarda fazla kalamadı. 27 eylül günü bir darbe ile yönetime el koyan ordu, ‘yemen arap cumhuriyeti’nin kuruluşunu ilan etti. 

mısır destekli cumhuriyetçiler ve suudi arabistan destekli kralcılar arasında sekiz yıl sürecek iç savaş patlak verdi.

güney yemen’in kuruluşu

1963: ulusal kurtuluş cephesi (nlf) öncülüğündeki milliyetçiler, aden ve çevresindeki britanya kontrolüne karşı silahlı isyan başlattılar.

1967: aden’i de kapsayan güney yemen bölgesi, ‘güney yemen halk cumhuriyeti’ adıyla bağımsız devlet haline geldi.

britanya ve mısır’a ait son askeri birlikler, yemen’in tamamından çekildi.

1969: nlf’nin marksist kanadı, güney yemen’de iktidarı ele geçirdi. 

ağustos 1970: suudi arabistan’ın cidde kentinde, dönemin suudi kralı faysal ve mısır cumhurbaşkanı cemal abdülnasır arasında, kuzey yemen’deki iç savaşı sona erdiren bir anlaşma imzalandı.

aralık 1970: güney yemen’in sovyet yanlısı yeni yönetimi, ülkenin adını ‘güney yemen demokratik halk cumhuriyeti’ olarak değiştirdi. ülkede hızlı bir kamulaştırma programı başlatıldı.

1972: kuzey ve güney yemen sınırında çatışmalar başladı, arap birliği’nin aracılığı ile ateşkes sağlandı.

1978: ali abdullah salih, yemen arap cumhuriyeti’nin devlet başkanı oldu.

1979: kuzey ve güney yemen arasında yeniden çatışma çıktı. bunun üzerine iki ülkenin birleşmesi doğrultusundaki çabalar hızlandırıldı.

ocak 1986: güney yemen’de devlet başkanı ali nasır muhammed ile selefi abdulfettah ismail arasındaki anlaşmazlık çatışmaya dönüştü. bir aydan fazla süren çatışmalar sonucu, aralarında ismail’in de bulunduğu binlerce kişi yaşamını yitirdi. 60 bini aşkın insan, görevinden alınan ali nasır ile beraber kuzey yemen’e kaçtı.

şubat 1986: ülkede yeni bir hükümet kuruldu. ali salim beyd, politbüro tarafından yemen sosyalist partisi genel sekreterliği görevine getirildi.

yemen’in birleşmesi ve ayrılıkçı girişimler

1988: kuzey ve güney yemen arasında sınırlar açıldı, taraflar arasında müzakereler başladı.

1990: birleşik yemen cumhuriyeti kuruldu ve ali abdullah salih, yeni ülkenin devlet başkanı seçildi.

1991: yemen, abd’nin körfez savaşı’nda kuveyt’i işgal eden irak’a müdahalesine karşı çıktı.

1993: birleşme öncesinde kuzey ve güney yemen’de iktidarda olan partilerin bir araya gelmesiyle bir koalisyon hükümeti kuruldu.

mayıs 1994: kuzeyli devlet başkanı salih, ülkede olağanüstü hal ilan etti ve güneyli devlet başkanı yardımcısı ali salim beyd ile diğer güneyli hükümet üyelerini görevden aldı. 

beyd, 21 mayıs’ta yemen demokratik cumhuriyeti adı altında güney yemen’in bağımsızlığını ilan etti. salih, gayri meşru olarak nitelendirdiği bu kararı tanımadığını duyurdu.

bütünleşme sürecini tamamlayamamış kuzey ve güney yemen orduları eski sınırlara çekildi.

temmuz 1994: kuzey yemen ordusu aden’i kontrol altına aldı ve böylelikle iç savaş sona erdi.

1995: yemen ile eritre arasında, kızıldeniz’deki adaların kontrolü meselesinden dolayı silahlı çatışma yaşandı.

abd ile ilişkiler, el kaide, isyancı hûsiler ve güneyli ayrılıkçılar

2000: aden körfezi’nde demirlemiş uss cole isimli abd savaş gemisi, 12 ekim’de bombalı saldırıya uğradı. 17 amerikan askerinin öldüğü, 38 askerin de yaralandığı saldırının faili olarak washington daha sonra, usame bin ladin liderliğindeki el kaide örgütünü suçladı.

şubat 2001: belediye seçimleri ve halk oylaması sırasında şiddet olayları meydana geldi. referandumda halk, devlet başkanının yetkilerini genişleten düzenlemeyi kabul etti.

kasım 2001: 11 eylül’de new york’taki dünya ticaret merkezi’ni hedef alan terör saldırılarından bir ay sonra abd’yi ziyaret eden abdullah salih, dönemin amerikan başkanı george w. bush’a, sana’nın ‘teröre karşı mücadelede’ washington’ın ortağı olduğunu ifade etti.

yemen’de el kaide’ye karşı geniş çaplı operasyonlar gerçekleştirildi.

temmuz/ağustos 2004: kuzey yemen’de yaşayan zeydi hûsi aşiretinden hüseyin el hûsi, hükümete karşı ayaklandı.

eylül 2004: yemen ordusu, hüseyin el hûsi’nin öldürüldüğünü açıkladı.

2005: hükümet güçleri ile hûsi isyancıların çatışmasında 600’den fazla kişi yaşamını yitirdi.

2006: eylül’de yapılan seçimlerden zaferle çıkan abdullah salih, bir dönem daha başkanlık koltuğuna oturma hakkı kazandı.

2007: hûsi hareketi’nin bir sonraki lideri olan abdulmalik el hûsi, hükümetin ateşkes önerisini kabul etti.

ocak 2008: ocak ayında hûsi milisler ile güvenlik güçleri arasındaki çatışmalar yeniden başladı.

mart/nisan 2008: polis, devlet yetkilileri, diplomatlar, yabancı işletmeler ve turizm merkezlerine yönelik bombalı saldırılar gerçekleştirildi.

eylül 2008: başkent sana’daki abd elçiliği yakınında 17 eylül’de bir bomba patladı; 18 kişi öldü.

kasım 2008: siyasi ve ekonomik reform talepleri ilk kez ciddi boyutlarda gündeme geldi. sana’da protesto yürüyüşü yapıldı.

ağustos 2009: yemen ordusu, sa’da şehrindeki zeydi isyancılara operasyon düzenledi. bölgede yaşayan on binlerce sivil, çatışmalardan zarar görmemek için evlerini terk etmek zorunda kaldı.

ekim 2009: zeydi isyancılar ile suudi arabistan güvenlik güçleri arasında, iki ülke sınırı boyunca çatışmalar yaşandı.

ocak 2010: salih, şiddetin sona ermesi için el kaide ile müzakereye hazır olduğunu bildirdi.

şubat 2010: hükümet ile zeydi isyancılar arasında ateşkes imzaladı.

eylül 2010: güneyli ayrılıkçılara karşı yemen ordusu bir harekat gerçekleştirdi.

arap baharı ve yemen

ocak 2011: tunus’ta başlayan ‘arap baharı’nın etkisiyle ülkedeki reform yanlısı gösteriler hızlandı.

mart 2011: polis, sana’da protestocuların kurduğu kampa ateş açtı, 50’den fazla gösterici hayatını kaybetti. bazı sivil ve askeri üst düzey yetkililer muhaliflerin safına geçti. iç savaş uyarısı yapan salih, ülkede olağanüstü hal ilan etti.

körfez işbirliği konseyi (kik), salih’in görevden ayrılması ve ülkede şiddetin son bulması için bir teklif sundu. teklifte, salih’in görevini bir ay içerisinde yardımcısı abdurabbuh mansur hadi’ye bırakması, muhalif parti liderlerinden birinin başkanlığında geçici bir hükümet kurularak iki ay içerisinde seçimlere gidilmesi, salih ve ailesine yargı dokunulmazlığı tanınması maddeleri yer aldı.

nisan 2011: şiddet olayları devam ederken, salih görevinden ayrılmayacağını duyurdu.

mayıs 2011: sana’da güvenlik güçleri ve aşiret üyeleri arasındaki çatışmalarda onlarca kişi yaşamını yitirdi.

haziran 2011: başkanlık sarayı'na düzenlenen roketli saldırıda yaralanan salih, tedavi olmak üzere suudi arabistan’a gitti.

eylül 2011: salih tedavi sürecinin ardından yemen’e geri döndü, kısa bir süre sonra görev devri için yeni şartlar öne sürerek muhalif rakiplerinin seçimde aday olmamasını istedi.

el kaide’nin önemli liderlerinden enver evlaki, yemen’in marib eyaleti’nde abd tarafından düzenlenen bir operasyonla öldürüldü. 

ekim 2011: yemenli insan hakları aktivisti tevekkül karman, 2011 nobel barış ödülü’ne layık görülen üç isimden biri oldu.

yemen’deki şiddeti kınayan tasarıyı onaylayan bm güvenlik konseyi, salih'e iktidarı bırakma çağrısında bulundu.

kasım 2011: devlet başkanı salih, kik’in girişimiyle 23 kasım 2011'de varılan yetki devri anlaşmasını, suudi arabistan'ın başkenti riyad'da imzaladı.

muhaliflerden seçilen bir başbakanın liderliğinde ‘birlik hükümeti’ kuruldu.

ocak 2012: salih, ülkeyi yeniden terk ederek umman’a gitti.

şubat 2012: ülkede seçim süreci başladı. salih’in ayrılmasının ardından geçici olarak yönetimi devralan mansur hadi, rakipsiz girdiği seçimler için kampanyasına 7 şubat’ta resmen başladı. herak hareketi olarak adlandırılan bir siyasi örgütlenme oluşturan güneyli ayrılıkçılar, seçimlerin boykot edilmesi için destekçilerine çağrıda bulundu.

mansur hadi, 21 şubat'ta yapılan seçimleri kazanarak ülkenin yeni devlet başkanı oldu.

hadi döneminde yemen

mart 2012: yemen parlamentosu, salih’in yargılanmamasını öngören yasa tasarısını onayladı. muhalifler ve insan hakları örgütleri, salih’e dokunulmazlık getiren bu girişime büyük tepki gösterdi.

mart 2012: salih, tedavisinin devamı için umman’dan ayrılarak abd’ye gitti.

mart 2012: hadi göreve geldikten sonra da muhaliflerin gösterisi devam etti. 2 mart’ta sana’da yapılan gösteride, salih’in yakınlarının devlet kurumlarındaki görevlerine son verilmesi talep edildi. 

hadi'nin yemen parlamentosunda yemin ederek görevine başladığı 9 mart günü, başkanlık sarayı'na saldırı düzenlendi. binanın girişinde bomba yüklü bir araçla gerçekleştirilen saldırı, 30'a yakın kişinin ölümüne yol açtı. saldırıyı el kaide üstlendi.

nisan 2012: hadi yoğun tepkiler üzerine, salih’in devlet kurumlarındaki akrabalarını görevden almaya başladı.

mayıs 2012: yemen ordusu, 7 mayıs'ta el kaide'nin saldırısına uğradı. ülkenin güneyinde meydana gelen olayda 30'dan fazla asker hayatını kaybetti.

yemen’e, yeniden yapılanma ve güvenliğin sağlanması amacıyla, uluslararası bağışçılar tarafından 4 milyar dolarlık yardım yapıldı.

ülkede gıda sıkıntısı baş göstermesi karşısında hükümet, uluslararası yardımın 190 milyar dolara çıkarılmasını talep etti.

sana'da 21 mayıs'ta, ulusal bayram törenleri için prova yapan askerlere, üzerine bomba yerleştirilmiş bir şahıs tarafından saldırı düzenlendi. 101 askerin ölümüyle sonuçlanan ve ülke tarihindeki en kanlı eylemlerden biri olarak kayıtlara geçen saldırının sorumluluğunu, el kaide ile bağlantılı olduğu düşünülen ensar el şeria örgütü üstlendi. 

haziran 2012: yemen ordusu, el kaide’nin elindeki üç kritik bölgede kontrolü sağladı.

eylül 2012: savunma bakanı muhammed nasır ahmet, sana’da bombalı araçla düzenlenen saldırıdan sağ kurtulmayı başardı. doğrudan ahmet'in hedef alındığı saldırıda 10'a yakın insan yaşamını yitirdi.

kasım 2012: başkent sana’da görev yapan suudi arabistanlı bir diplomata suikast gerçekleştirildi. polis üniforması giymiş saldırganların diplomatın içinde bulunduğu araca ateş açması sonucu suudi diplomat ve koruması hayatını kaybetti.

kaynak: al jazeera ve ajanslar