eski çağlarda zenginliğiyle bilinen bir ticaret merkezi olarak öne çıkan yemen, arap dünyasının en önemli ülkelerinden biri konumundaydı.

afrika, asya ve hint yarımadası arasındaki ticaret yollarını besleyen önemli güzergahlardan biri olan yemen, özellikle afrika'nın doğu kıyılarında yetiştirilen kahvenin toplanarak buradan anadolu ve asya'nın içlerine ulaştırıldığı bir merkez özelliği taşıyordu.

yeniçağ'ın ortalarına kadar ticaret kavşağı niteliğini koruyan yemen, özellikle ümit burnu'nun keşfiyle beraber eski pırıltısını yitirdi. 

coğrafya

resmi adı yemen cumhuriyeti olan ülke, arap yarımadası'nda, umman ile suudi arabistan arasında bulunyor. arap denizi, aden körfezi ve kızıldeniz’e bakan sahillere sahip olan yemen, insanlığın en eski medeniyet merkezleri arasında. 

romalılar bu ülkeye, fethettikten sonra (müreffeh ve bereketli anlamına gelen) arabia felix ismi vermişlerdi. çünkü ülkenin güney kesimleri görece daha çöl olan kuzey kesimlerinin aksine bereketli topraklara sahipti.

yemen, miladi yedinci yüzyılında, muaz b. cebel’in hz. muhammed tarafından bu ülkeye yönetici olarak gönderilmesiyle, bir islam ülkesi haline gelmiştir.

yemen, abbasi devleti’nin gücünü yitirmeye başlamasıyla, bölgesel güçlerin denetimi altına girmiştir. ülke bu ara dönemde, abbasiler, yafuriler, karmatiler, ressiler, suleyhiler, hemdaniler, mehdiler, resuliler ve tahiriler gibi birçok devletin egemenliği altında kaldı.

osmanlı imparatorluğu döneminde yemen, 1517 yılından itibaren kademeli olarak fethedildi.

mondros ateşkes antlaşması (30 ekim 1918) ile son osmanlı askerlerinin de çekildiği yemen, 401 yıl boyunca osmanlı vilayeti olarak kaldı.

modern siyasi tarihi

kuzey yemen 1918 yılında osmanlı imparatorluğu’ndan bağımsızlığını ilan etti. britanya mandası olan güney yemen ise bağımsızlığına kasım 1967’de kavuştu. iki devlet, 22 mayıs 1990’da birleşti.

1960’ların sonuna kadar britanya mandasında kalan güney yemen, soğuk savaş politikalarının içine çekildi. ülke komünistlerin yönetiminde sovyetler birliği'nin etki alanı altına girerken, ülke aynı zamanda araplar arasındaki çatışmaların merkezi haline geldi. suudi arabistan ve mısır gibi devletler hem kuzey hem de güney yemen'in içişlerine doğrudan müdahalelerde bulundular.

1960’ların ortasından itibaren ülkenin kuzeyi ve güneyi bölünmüş bir şekilde birbirinden farklı siyasi ideolojiler tarafından yönetilmeye başlandı.

bugünün yemen cumhuriyeti, 1990 yılında aşiretler tarafından yönetilen kuzey ile marksist düşünceye yakın güneyin birleşmesiyle oluştu.

1994 yılında, taraflar arasındaki mevcut uzlaşı ve barış görüşmeleri durduğunda, ülke kısa bir iç savaşa sahne oldu. güneydeki ayrılıkçıların yenilmesiyle birlikte iç savaş sonlandı.

birleşmeden beri ülkenin modernizasyonu çalışmaları devam etmektedir, ancak yoksulluktan dolayı bu süreç uzun ve yavaş gerçekleşmektedir.

yemen, ilk doğrudan cumhurbaşkanlığı seçimlerini eylül 1999’da düzenledi. ali abdullah salih, beş yıl süreliğine ülkenin liderlik koltuğuna oturdu. 2003'te yeniden seçilen salih, bu sefer daha uzun süre iktidarda kalmak için anayasayı değiştirdi.

2004 yılında yemen güçleri ile ülkenin kuzeyindeki silahlı şii ayrılıkçı grup husiler arasındaki çatışmalar şiddetlendi. 2007'de bir barış anlaşmasına varılmasına rağmen sürmekte olan şiddetten dolayı uygulamaya konmadı.

2008'de katar’ın arabuluculuğuyla sana’daki hükümet ile husiler arasındaki barış canlandırılmaya çalışıldı. ne var ki, 2009’un sonlarına doğru yemen, kuzeydeki isyancıların barış sürecine uymamasından dolayı kapsamlı bir askeri harekat başlattı.

çatışmalarda çok sayıda insanın hayatını kaybetmesinin ardından, şubat 2010'da yemen hükümeti ile husi savaşçıları arasında bir ateşkes yapılmasına karşın münferit şiddet olayları halen devam etmektedir.

yemen’de 27 ocak 2011’de cumhurbaşkanı ali abdullah salih yönetimi aleyhine gösteriler başladı. sana üniversitesi’nde başlayan protestolar, daha sonar ülkenin geneline yayıldı.

21 şubat 2012'de düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimlerinin tek adayı, salih'in yardımcısı abdurabbuh mansur hadi oldu. seçimleri büyük bir çoğunlukla kazanan salih, zorlu geçiş sürecinde yemen'in bütünlük ve istikrarını sağlamaya çalışıyor.

yemen’deki yabancı hedeflere saldırılar

son on beş yılda yemen’de bazı yabancı ülke vatandaşları, daha fazla gıda ve temel ihtiyaç taleplerine hükümetin cevap vermesi amacıyla aşiret grupları tarafından kaçırıldı. ancak uluslararası kamuoyunun dikkatini çeken ana olaylar 2000 yılında uss cole savaş gemisine ve 2001’de fransız tankerine olan saldırılardı.

abd büyükelçiliği de aynı şekilde saldırıya uğradı. 2002 yılında yemen’i ziyaret eden abd eski başkan yardımcısı dick cheney’i protesto eden bir yemenli, büyükelçiliğin duvarının üzerinden bir el bombası attı.

2003 yılında büyükelçiliğin önündeki protestoların şiddetlenmesi sonucu iki kişi hayatını kaybetti.

17 eylül 2008’de büyükelçiliğin kapısının önünde bomba yüklü bir araç patladı.

11 eylül saldırılarından beri yemen, hükümetin yakalama emri verdiği bazı şüpheli el kaide üyelerinin ülkede saklandığı iddialarına karşı koymaya çalışıyordu. aynı zamanda abd, terörizmle savaşmak üzere yemen güvenlik güçlerine eğitim ve ekipman tedarik etmekteydi.

kültür

dilin ötesinde, yemen’deki çeşitli gruplar arasında ciddi kültürel farklar bulunmaktadır. hadramevt bölgesinde yaşayanlar, buranın güneydoğu asya’yla tarihi ve ticari bağlantılarının yarattığı kültürel farklılıkları yansıtmaktadır.

sahil kesimlerinde yaşayan yemenliler, yakındaki afrika’nın kültürel etkilerini yansıtmaktadır. büyük britanya’nın 1850’lerin ortalarından 1900’ların başlarına kadar hindistan’ın bir parçası olarak yönettiği aden ise halen hint yarımadasının kültürel izlerini taşımaktadır

nüfus ve ekonomi

ülkenin 25 milyona yaklaşan nüfusunun tamamı müslüman. yüzde 60'ın sünni olduğu yemenlilerin yüzde 40'ını ise şia'nın zeydiyye koluna mensup olan husiler teşkil ediyor. 

nüfusun oğunluğu tenik olarak arap olmakla birlikte afrikalı-arap melezleri de ciddi bir orana sahip. ülkede az da olsa güney asya ve avrupa kökenli insanlar da yaşıyor.

yemen'de okuryazarlık oranı, yüzde 50,2 olup bunun cinsiyetlere dağılımda ciddi bir dengesizlik bulunuyor. erkeklerin okuryazarlık oranı, kadınlardan çok daha yüksek.

el tavra (resmi günlük gazete), ülkede medya oldukça aktif. yemen times ve yemen observer gibi özel sektör tarafından yayımlanan haftalık gazetelerin yanında el tavra gibi resmi bir günlük gazete de mevcut. yemen cumhuriyeti televizyonu ve yemen cumhuriyeti radyosu gibi resmi medya kuruluşları, görsel ve işitsel medyada halen etkinliklerini sürdürüyor.

petrol, balık, kaya tuzu, mermer, kömür, altın, kurşun, nikel, bakır gibi zengin yeraltı kaynaklarına sahip olmasına rağmen yemen, ekonomik açıdan ciddi sıkıntılarla mücadele ediyor. petrol üretimi ve rafinajı, pamuk tekstili, deri, işlenmiş gıda, el sanatları, alüminyum ve çimento ürünleri, ülkenin temel sanayi alanlarını teşkil ediyor.

kaynak: al jazeera ve ajanslar