pakistan, altmış altı yıllık bağımsız geçmişinin yarısından daha uzun bir süre boyunca güçlü ordusu tarafından yönetildi. demokratik bir biçimde başa gelen hükümetler, cumhurbaşkanları ya da ordu komutanları tarafından sıklıkla görevden alındı.

bugüne kadar meclis, beş yıllık görev süresini sadece bir kere tamamlayabildi. başında ise hem bir diktatör olan, hem de cumhurbaşkanlığı ve genelkurmay başkanlığı yapmış general pervez müşerref bulunuyordu.

al jazeera, pakistan’ın bu karmaşık siyasi geçmişine yakın bir bakış sunuyor.

sarı renkle gösterilen dönemler sivillerin, mavi renkle gösterilenler ise askerlerin yönetimine işaret ediyor.

1947: hint alt-kıtası, ağırlıklı olarak müslümanların bulunduğu pakistan ile ağırlıklı olarak hinduların yaşadığı hindistan şeklinde taksim edildi. hükümet, general-vali sıfatıyla muhammed ali cinnah tarafından yönetilirken, liyakat ali han da başbakanlık görevini üstlendi. meclis olarak görev yapmak ve anayasa taslağını hazırlamak üzere kurucu bir meclis oluşturuldu.

1948: uzun süredir verem ile mücadele eden muhammed ali cinnah hayatını kaybetti. yerine havace nazimuddin geçti.

1951: pakistan’ın bugünkü anayasasının mimarı olan hedefler kararı’nın mimarı başbakan liyakat ali han revalpindi’de suikast sonucu öldürüldü.

1956: pakistan’ı, ülkeyi otonom sömürgeden ‘islam cumhuriyeti’ne dönüştüren anayasa yürürlüğe girdi.

1958: cumhurbaşkanı iskender mirza anayasayı askıya aldı. kısa bir süre sonra genelkurmay başkanı general eyüb han, mirza’yı yerinden ederek kendisini cumhurbaşkanı ilan etti. ülkenin yönetimi için yeni bir sistem belirlemek üzere bir komisyon oluşturdu.

1962: ikinci anayasa başkanlık sistemi kurdu. buna ek olarak 156 kişilik ulusal meclis ve başkanı belirlemek üzere 80 bin “temel demokrattan” oluşan bir seçici kurul belirledi. iki organın üyeleri batı pakistan ve doğu pakistan (bugünkü bangladeş) arasında eşit olarak dağıtıldı.

1965: eyüb han tartışmalı ve çekişmeli geçen seçimlerde fatma cinnah’ı geride bıraktı.

1969: protestolar sonucunda eyüb han başkanlıktan istifa edip yerini genelkurmay başkanı yahya han’a bıraktı. sıkıyönetim ilan edildi ve tüm meclisler feshedildi.

1970: yapılan genel seçim, doğu pakistanlı lider şeyh mucibur rahman’ın partisi kazandı. seçim sonuçları tartışmalıydı.

1971: tartışmalı seçim sonuçları hindistan’ın da müdahile ettiği bir savaşa neden oldu. pakistan ordusunun doğu pakistan’daki sert önlemleri bangladeş’in bağımsızlığını ilan etmesiyle sonuçlandı.

1972: sıkıyönetim kaldırıldı. zülfikar ali butto cumhurbaşkanı seçildi. butto, ayrıca pakistan’ın nükleer programını başlattığını duyurdu.

1973: pakistan’ı parlamenter demokrasi olarak ilan eden yeni anayasa yürürlüğe girdi. devletin başı başbakan olarak belirlendi, iki kamaralı bir meclis oluşturuldu. butto, cumhurbaşkanlığından başbakanlığa geçti.

1976: butto, general ziya ülhak’ı genelkurmay başkanlığı görevine atadı.

1977: düzenlenen genel seçimlerde butto’nun partisi ulusal meclis’teki sandalyelerin çoğunu kazandı. muhalefetin, seçimlere hile karıştığı iddiaları neticesinde yaşanan kargaşada general ziya ülhak butto’yu darbeyle devirdi, anayasayı askıya aldı ve sıkıyönetim ilan etti.

1978: ziya ülhak cumhurbaşkanı oldu. ordunun başındaki görevine de devam etti.

1979: ülhak tarafından yönlendirildiğine dair yoğun eleştiriler alan bir yargılama süreci sonunda butto, “cinayete teşebbüs”ten suçlu bulundu ve idam edildi.

tartışmalı “hudud yasası” ziya ülhak’ın onayıyla yürürlüğe girdi. yasa, ülkedeki islamlaşma sürecinin bir parçası olarak değerlendirildi ve ceza hukukunun kuran ile daha uyumlu hale getirilmesini öngörüyordu.

1982: ziya ülhak, ülkedeki mevcut islamlaştırma politikalarıyla ilgili bir referandum düzenledi. kendisine bağlı hükümet, oyların yüzde 95’inden fazlasının politikalara destek verdiğini açıkladı.

1985: herhangi bir partinin katılamadığı genel seçimler düzenlendi. sıkıyönetim kaldırıldı ve yeni seçilen ulusal meclis, ziya ülhak’ın son sekiz yıldaki eylemlerini onaylayıp, kendisini cumhurbaşkanı seçti. muhammed han junejo başbakanlığa getirildi.

1988: ülkedeki siyasi çatlaklardan dolayı ziya ülhak, anayasanın kendisine verdiği yetki ile (madde 58-2 b) meclisi feshetti ve junejo hükümetini görevden aldı. seçimlerin 90 gün içinde yapılacağını duyurdu. 17 ağustos’ta, beraberindeki 31 kişiyle bir uçak kazasında hayatını kaybetti.

1988: yapılan genel seçimleri (zülfikar ali butto’nun kızı) benazir butto liderliğindeki pakistan halk partisi (php) kazandı. butto başbakan olarak göreve başladı.

1990: cumhurbaşkanı gulam ishak han ulusal meclis’i feshetti ve butto hükümetini yolsuzluk ve siyasi yetersizlik gerekçesiyle görevden aldı. yapılan yeni seçimleri ziya ülhak’ın etkisinde şekillenen navaz şerif’in liderliğindeki islami demokratik ittifak (idi) kazandı.

1991: ulusal meclis, islami kanunların pakistan’ın yargı sistemine girmesine neden olan şeriat yasası’nı çıkardı.

1992: navaz şerif hükümeti, ülkenin en büyük kenti olan karaçi’deki şiddet olayları üzerine burada askeri bir operasyon düzenledi. operasyonun büyük ölçüde, kentte yerleşik bir siyasi oluşum olan muhacir kavim hareketi’ni hedef aldığı iddia edildi.

1993: cumhurbaşkanı gulam ishak han, hükümeti yolsuzluk ve siyasi yetersizlik gerekçesiyle görevden aldı. aynı yılın sonuna doğru kendisi de istifa etti. yapılan genel seçimlerde benazir butto ikinci kez başbakan oldu. php üyesi faruk leghari cumhurbaşkanı seçildi.

1996: cumhurbaşkanı faruk leghari ulusal meclis’i feshetti ve yolsuzluk suçlamalarıyla gölgelenen benazir butto hükümetini görevden aldı.

1997: 1988’den beri dördüncü kez genel seçimler düzenlendi. navaz şerif’in pakistan müslüman birliği (n) partisi (pml-n) seçimleri büyük bir farkla kazandı ve şerif ikinci kez iktidara geldi. refik tarar bir sonraki yıl cumhurbaşkanı seçildi.

1988: pakistan, belucistan bölgesinde çaghay tepeleri’nde bir dizi nükleer deneme gerçekleştirdi. denemeler, hindistan’ın birkaç gün önce yaptığı benzer girişimlere bir yanıt niteliğindeydi. uluslararası toplum bunun karşılığında ülkeye sert yaptırımlar uygulama kararı aldı.

1999: hindistan’la pakistan’ı dördüncü kez karşı karşıya getiren kargil savaşı sonrası navaz şerif, genelkurmay başkanı pervez müşerref’i görevinden alma girişiminde bulundu. müşerref, düzenlediği darbe sonucu iktidarı ele aldı ve navaz şerif’le birlikte diğer siyasi liderleri ev hapsine koydu.

2000: yüksek mahkeme müşerref’in darbesini geçerli saydı ve kendisine üç yıl süresince yasama ve yürütme yetkilerini bahşetti. navaz şerif ve ailesi suudi arabistan’a sürgüne gitti.

2001: general pervez müşerref genelkurmay başkanı görevine ek olarak cumhurbaşkanı oldu.

2002: müşerref, cumhurbaşkanlığına ilişkin yapılan referandumu kazandı ve görev süresi beş yıl daha uzadı. hükümet, yüzde 95’ten fazla oy alarak seçildiğini duyurdu. ayrıca yapılan genel seçimlerde müşerref tarafından kurulan pakistan müslüman birliği (q) partisi (pml-q) birinci geldi ve lideri zaferullah han cemali başbakan oldu. cumhurbaşkanı ayrıca 1973 anayasası üzerinde bir dizi değişikliği onayladı.

2004: o dönemki finans bakanı şaukat aziz, zaferullah han cemali yerine başbakanlığa getirildi.

2007: cumhurbaşkanı müşerref’in, yüksek mahkeme başkanı iftikar muhammed çavduri’yi görevden alması ülke çapında infial yarattı ve görevinin iade edilmesi çağrıları yükseldi. çavduri görevine geri döndü. ancak müşerref, yüksek mahkeme’nin, kendi iktidarının yasalara uygunluğuyla ilgili alacağı bir karardan hemen önce tekrar olağanüstü hal ilan etti.

aynı dönemde, pakistan’ın siyasi geçmişinde ilk kez ulusal meclis beş yıllık görev süresini tamamladı. tartışmalı bir şekilde yolsuzluklardan beraat ettirilerek ülkesine geri dönmesinin önü açılan benazir butto, genel seçimler için yürüttüğü kampanya sırasında bombalı saldırı sonucu revalpindi’de öldü.

2008: yapılan genel seçimleri php kazandı. yusuf rıza gilani başbakan olurken, partinin eş başkanı ve butto’nun dul eşi asıf ali zerdari, müşerref’in yerine cumhurbaşkanlığına geldi.

2009: 2007 yılında müşerref tarafından ilan edilen sıkıyönetim sonucu görevlerinden alınan yüksek mahkeme başkanı iftikar muhammed çavduri ve diğer hakimlerin yargı organına geri dönüşleri sağlandı.

2010: pakistan meclisi 1973 anayasası üzerinde yaptığı 18. değişikle, cumhurbaşkanının ulusal meclis’i feshetmesine yetki veren maddeyi kaldırdı. (madde 58-2 b)

2011: "memogate" skandalı ve yolsuzluk eleştirileriyle muhalefet, php hükümetine erken seçim yapması için baskılarını arttırdı.

2012: yüksek mahkeme’nin, cumhurbaşkanı asıf ali zerdari’nin yolsuzluğa karışmasıyla ilgili davanın tekrar açılması kararına uymayan yusuf rıza gilani’nin başbakanlığı düşürüldü. meclisteki koltuğunu da kaybetmesine rağmen gilani, pakistan tarihinde en uzun süre başbakanlık görevini yürüten kişi oldu. yerine, zerdari’ye yakınlığıyla bilinen diğer bir önde gelen php üyesi raja pervez eşref geçti.

2013: ülke tarihinde ilk kez bir sivil hükümet, askeri müdahale ya da siyasi değişiklik olmaksızın beş yıllık görev süresini tamamladı.

pervez müşerref, dört yıldan uzun süren sürgünün ardından ülkesine döndü ve mayıs ayında düzenlenecek seçimde aday olacağını açıkladı. ancak müşerref, iktidarı döneminde gerçekleşen benazir butto suikastı ile bağlantısı olduğu ve ilgili davanın yargıçlarını görevden alması gerekçesiyle tutuklandı.

navaz şerif, 14 yıl sonra yeniden pakistan başbakanı seçildi. [aa]

kaynak: al jazeera